مرگ آبخوان‌ها

الهام بیگی- خشکسالی و برداشت نامتعارف آب از چاه‌های غیرمجاز، علاوه بر خشک شدن دیگر چاه‌ها و ایجاد مشکل در تامین آب شرب باعث فرونشست زمین در دشت‌های ورامین و تهران، کرج و شهریار شده است، دشت‌هایی که تا پیش از این قطب کشاورزی در منطقه به حساب می‌آمدند.حجمی از سطح زیرزمینی که توسط آب پر شده بود با گذشت زمان و برداشت آب آنها و عدم جایگزینی ‌آن نابود و در نهایت آبخوان‌ها که محلی برای ذخیره آب بوده‌اند، نابود شدند.در حالی که کشور ما در برداشت بی‌رویه و بیش از ظرفیت مخازن آب زیر‌زمینی در جهان رتبه نخست را دارد اما بارش‌های خوب سال آبی جاری، باز هم فضای سهل‌انگاری و خوش‌‌بینی را تا حدودی زنده کرده؛ غافل از اینکه هنوز برداشت‌های بی‌رویه از ذخایر زیرزمینی، مصرف نادرست و وجود هزاران چاه غیرمجاز، خبر از یک آینده پرتنش آبی می‌دهد.مسوولان بخش آب کشور و کارشناسان معتقدند که اگربا همین رویه کنونی آب را از دل زمین بیرون بکشیم و بی‌‌محابا هدر دهیم، خیلی زود خود را در دل یک فاجعه وحشتناک خواهیم انداخت که رهایی از آن شاید ممکن نباشد.در همین حال هراس از این آینده ترسناک بود که مسوولان را به فکر راه چاره انداخته؛ «طرح احیا و تعادل‌بخشی منابع آب زیرزمینی کشور» خروجی همین نگاه است که ۲۵ شهریور ۹۳ در ۱۵ طرح به تصویب شورای عالی آب کشور رسید.این طرح دو هدف اصلی دارد؛ ابتدا توقف روند اضافه برداشت که هم‌اکنون به ۵/۴ میلیارد متر‌مکعب در سال رسیده و باید در یک دوره شش ساله به صفر برسد؛ دوم جبران کسری ۱۱۰ میلیارد متر‌مکعبی آب در یک دوره ۲۰ ساله.این در حالی است که حتی اگر همین امروز تصمیم بگیریم که از آب‌های زیرزمینی برداشت نکنیم، ۵۰ سال طول می‌کشد که وضعیت منابع آب زیرزمینی به حد تعادل برسد.برهمین اساس محمدرضا بختیاری، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای تهران- در جریان بازدید خبرنگاران از فرونشست‌های دشت ورامین با اشاره به بحرانی‌ بودن وضعیت این دشت، گفت: در حال حاضر سفره‌های زیرزمینی دشت تهران حدود ۳۰ میلیون مترمکعب، سفره‌های زیرزمینی شهریار حدود ۸۵ میلیون مترمکعب و سفره‌های زیرزمینی ورامین حدود ۳۵ میلیون مترمکعب در سال بیلان منفی دارند.وی با بیان اینکه ۳۲۰۰ حلقه چاه در دشت ورامین وجود دارد، اظهار کرد: ۱۷۶۰ حلقه مجاز و مابقی غیرمجاز هستند که سالانه ۳۰ میلیون مترمکعب آب از همین چاه‌ها برداشت می‌شود و این مساله تاثیرات مخربی را برجای گذاشته است.بختیاری با اشاره به اقدامات صورت گرفته تاکنون برای پلمب چاه‌های غیرمجاز، عنوان کرد: سال گذشته با وجود مقاومت‌ها ۱۸۰ حلقه چاه غیرمجاز در این منطقه پلمب و از همین طریق نیز ۱۰ میلیون مترمکعب آب از این چاه‌ها احیا شد.مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای تهران با تاکید بر این‌ مساله که امسال نیز باید این کار ادامه داشته باشد و از برداشت بی‌رویه ۱۷ میلیون مترمکعب آب در چاه‌های غیرمجاز جلوگیری شود، ادامه داد: علاوه بر این قصد داریم برای مدیریت آب‌های زیرزمینی کنتورهای هوشمند روی چاه‌های دارای پروانه نصب کنیم تا از این طریق از ازدیاد برداشت بهره‌برداران جلوگیری شود.وی بیان کرد: برنامه‌ای نیز برای تغذیه مصنوعی دشت‌های جنوب تهران با استفاده از منابع آبی سد ماملو در نظر گرفته‌ایم که در این روش سال گذشته در هر سه مترمکعب آب از ذخایر پشت سد را رهاسازی کردیم که طبق برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته این رقم امسال به ۱۵ مترمکعب در ثانیه افزایش پیدا می‌کند.بختیاری با بیان اینکه در حال حاضر دو مترمکعب آب در ثانیه برای تغذیه مصنوعی دشت‌های جنوب تهران رهاسازی می‌شود، گفت: این میزان در مقایسه با حجم ازدیاد برداشت کشاورزان رقم بسیار کمی است که تمام این مسایل لزوم توجه به دشت‌های تهران را بیشتر می‌کند.مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای تهران اظهار کرد: از ابتدای سال آبی جاری تاکنون میزان بارش‌ها نسبت به پارسال ۱۵ درصد بهبود یافته، اما با وجود این مساله مشکل تغذیه مصنوعی دشت‌هایی که در حال فرونشست متوالی هستند برطرف نشده است، چرا‌که با یک بارندگی نمی‌توان انتظار داشت این بحران برطرف شود.وی تصریح کرد: با وجود اینکه سالانه ۸۵ میلیون مترمکعب از منابع آبی تهران کاسته می‌شود تنها در چهار سال اخیر موفق به احیای ۴۰ میلیون مترمکعب شده‌ایم. بنابراین از تمام مردم و به ویژه کشاورزان درخواست داریم به این مساله توجه ویژه‌ای کنند، چون ادامه این مساله می‌تواند تهران را به یک بیابان غیرقابل سکونت تبدیل کند.
افزایش ۱۵ درصدی بارش‌ها
بختیاری در خصوص میزان بارندگی‌ها از اول دی‌ماه به سال ۱۳۹۵ تا روز گذشته حدود ۲۸۹ میلیمتر بارندگی داشتیم که نسبت به سال گذشته که ۲۵۱ میلیمتر بوده ۱۵ درصد میزان بارندگی‌ها در سطح استان افزایش داشته است.مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای تهران با بیان اینکه بیشترین بارندگی مربوط به شاخه جاجرود با ۵۸۳ و کمترین میزان در ورامین با ۱۹۸ میلیمتر بوده است، گفت: در شهر تهران نیز میزان بارندگی‌ها حدود ۲۵۸ میلیمتر بوده است و در مجموع باید گفت میانگین بارندگی استان نسبت به سال گذشته ۱۵ درصد افزایش داشته و میزان ذخیره برف استان نیز نسبت به سال قبل بهتر بوده استوی میزان ذخیره آبی سدهای پنج‌گانه تهران را یک میلیارد و ۹۰ میلیون مترمکعب دانست و افزود: میزان ذخایر سدها نسبت به سال گذشته که یک میلیارد و ۲۰ میلیون مترمکعب بوده حدود ۷۰ میلیون مترمکعب افزایش داشته است.بختیاری تصریح کرد: مخازن تمام سدهای تهران به جز سد لار که مشکل فرار آب دارد تا پانزدهم خردادماه پر خواهد شد. علاوه بر این نیز در حال حاضر سد طالقان در حال سرریز شدن است، چراکه حجم این سد ۴۲۰ میلیون مترمکعب در نظر گرفته شده، اما در حال حاضر ۴۲۵ میلیون مترمکعب ذخیره دارد.