مرگ بر اثر آلودگی هوا بیشتر است یا تصادف؟

مهر- در حالی که در رسانه‌ها همواره بحث ناایمن بودن خودروها و آمار مرگ‌ومیر ناشی از تصادفات مطرح است، آمار نشان می‌دهد که کشته‌های ‌آلودگی هوا در سال ۱۴۰۲ بیش از دو برابر تصادفات رانندگی بوده است. در سال‌های اخیر، تصادفات رانندگی همیشه در صدر اخبار مرگ‌ومیرهای کشور قرار داشته‌اند. این در حالی است که آمار مرگ‌ومیر ناشی از آلودگی هوا که سالانه زندگی هزاران ایرانی را می‌گیرد، کمتر مورد توجه قرار گرفته است. این در حالی است که به گفته وزیر بهداشت «در سال 1402، 50‌هزار مرگ ناشی از آلودگی هوا در کشور ثبت شده و خسارت آلودگی هوا در کشور با هزینه‌های پنهان به 20‌میلیارد دلار می‌رسد!»
این عدد به‌مراتب بیشتر از آمار مرگ‌ومیر ناشی از تصادفات رانندگی است که در سال جاری تقریبا 20هزار نفر گزارش شده است. با وجود این تفاوت چشمگیر، چرا همچنان بیشتر توجه‌ها معطوف به مرگ‌ومیرهای ناشی از تصادفات رانندگی است و چرا به تبعات آلودگی هوا که به مرگ و بیماری‌های مختلف منجر می‌شود کمتر پرداخته می‌شود؟
آلودگی هوا یکی از بزرگ‌ترین بحران‌های بهداشتی ایران به‌‌ویژه در کلان‌شهرهایی همچون تهران است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که این پدیده علاوه بر ایجاد مشکلات تنفسی، بیماری‌های قلبی، سرطان‌ها و دیگر بیماری‌های خطرناک، به طور مستقیم بر نرخ مرگ‌ومیر کشور تاثیر می‌گذارد. براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی بر اثر تشدید آلودگی هوا در سال 1402، تشدید 11درصدی بیماری‌های ریوی،‌ رشد 13‌درصدی سرطان، افزایش 18‌درصدی سکته مغزی و رشد 17درصدی بیماری‌های مغزی را نسبت به سال 1401 داشته‌ایم.
آلودگی هوا یکی از عوامل اصلی ابتلا به بیماری‌هایی همچون سرطان ریه، بیماری‌های قلبی و سکته‌های مغزی است که هر ساله قربانیان زیادی می‌گیرد. آمارهای سازمان جهانی بهداشت (WHO) نشان می‌دهند که آلودگی هوا سالانه باعث مرگ بیش از 8میلیون نفر در سراسر جهان می‌شود.
خودروهای داخلی و نقش آنها در آلودگی هوا
یکی از عوامل اصلی آلودگی هوا در ایران، استفاده گسترده از خودروهای داخلی است که به دلیل کیفیت پایین و مصرف سوخت بالا، سهم زیادی در انتشار آلاینده‌ها دارند در حالی که همیشه از ایمنی خودروها و تصادفات رانندگی صحبت می‌شود، کمتر به این موضوع پرداخته می‌شود که خودروهای داخلی علاوه بر اینکه ایمن نیستند، به دلیل مصرف سوخت بالا و تولید گازهای آلاینده، عامل اصلی آلودگی هوای شهرها نیز به‌شمار می‌آیند.
براساس گزارش‌های سازمان محیط‌زیست ایران، وسایل نقلیه به‌‌ویژه خودروهای فرسوده و با استانداردهای پایین، حدود 70‌درصد از آلودگی هوای کلان‌شهرها را تشکیل می‌دهند. این خودروها به دلیل عدم تطابق با استانداردهای زیست‌محیطی، گازهای سمی مانند دی‌اکسید‌کربن (CO2)، مونوکسید‌کربن (CO)، دی‌اکسید نیتروژن (NO2) و ذرات معلق تولید می‌کنند که به‌شدت بر سلامت انسان تاثیر می‌گذارند.
آلودگی ناشی از این خودروها می‌تواند در درازمدت باعث بروز بیماری‌های مزمن همچون آسم، برونشیت و بیماری‌های قلبی، عروقی شود. در نهایت، این آلودگی‌ها می‌توانند مرگ افراد را به همراه داشته باشند. مطالعات نشان داده‌اند که به ازای هر یک واحد افزایش در غلظت ذرات معلق هوا (PM2.5)، خطر مرگ ناشی از بیماری‌های قلبی و تنفسی به ‌طور قابل‌توجهی افزایش می‌یابد.
جاده‌ای پر پیچ‌وخم؛ از ایمنی تا آلودگی
ایمنی خودروها و تصادفات رانندگی همواره موضوعی داغ در ایران بوده است. به طور مداوم به ناکافی بودن امکانات ایمنی در خودروهای داخلی و تصادفات جاده‌ای پرداخته می‌شود اما نکته مهم اینجاست که این خودروها نه‌تنها به دلیل ایمنی پایین، بلکه به دلیل آلودگی که تولید می‌کنند، خود عاملی برای مرگ‌های پنهان هستند. به این معنا که خودروهای غیرایمن با مصرف سوخت بالا و تولید گازهای آلاینده، در درازمدت باعث افزایش آلودگی هوا می‌شوند و این آلودگی هوا نیز به نوبه خود به مرگ‌های غیرمستقیم می‌انجامد.
مصرف سوخت و در نتیجه آلایندگی خودروهای داخلی بر کسی پوشیده نیست و حتی این موضوع با اعتراض وزیر وقت صمت نیز روبه‌رو شده است و علی‌آبادی گفته بود: مصرف سوخت برخی از خودروهای داخلی تا 5 برابر استاندارد جهانی است در حالی که خودروهای ما باید در هر 100 کیلومتر 4 لیتر بنزین مصرف کنند اما در حال حاضر این میزان به 10 تا 12 لیتر می‌رسد.
همچنین رییس پیشین مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم نیز گفته بود: در زمان نوشتن قانون هوای پاک پیشنهاد سازمان محیط‌زیست این بود که معاینه فنی خودروهای صفر کیلومتر داخلی به صورت سالانه انجام شود اما زمانی که این قانون در صحن علنی مجلس مطرح شد، دوره معاینه فنی از یک سال به چهار سال تغییر یافت. یکی از دلایلی که معاینه فنی از یک سال به چهار سال افزایش یافت ناکارآمدی فیلتر دوده خودروهای داخلی بود؛ کاتالیزور این خودروه پس از یک سال کارایی خود را از دست می‌دهند. اگر دوره معاینه فنی یک ساله بود خودروسازان موظف بودند کاتالیزور را که پس از یک سال کارایی خود را از دست می‌دهد شامل گارانتی کنند اما با افزایش دوره معاینه فنی به چهار سال خودروسازان دیگر الزامی برای گارانتی کردن این قطعه هزینه‌بر ندارند.
دولت باید به ‌طور جدی‌تری به مسائل مربوط به کاهش مصرف سوخت، بهبود استانداردهای خودروهای داخلی و ارتقای کیفیت خودروها بپردازد. در کنار این اقدامات، بهبود حمل‌ونقل عمومی و استفاده از وسایل نقلیه پاک و کم‌مصرف مانند اتوبوس‌ها و خودروهای برقی می‌تواند تاثیر مثبتی در کاهش آلودگی هوا و مرگ‌های ناشی از آن داشته باشد.
نقش خودروهای داخلی
در آلودگی هوا و تصادفات
آلودگی هوا و تصادفات رانندگی دو بحران بزرگ در ایران هستند که به‌شدت بر سلامت مردم تاثیر می‌گذارند. با این حال، در حالی که مرگ‌ومیرهای ناشی از تصادفات رانندگی همواره در صدر اخبار قرار دارند، مرگ‌های ناشی از آلودگی هوا کمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند.
در سال 1402، مرگ‌های ناشی از آلودگی هوا به عدد 50‌هزار نفر رسید که بیش از دو برابر آمار مرگ‌ومیرهای ناشی از تصادفات رانندگی است. در این میان، خودروهای داخلی که از ایمنی پایین و مصرف سوخت بالایی برخوردارند، نه‌تنها در تصادفات بلکه در آلودگی هوا و در نتیجه مرگ‌های ناشی از آن نقش عمده‌ای دارند. اصلاح این مشکلات نیازمند اقدامات اساسی در سیاستگذاری‌های حمل‌ونقل، ارتقای استانداردهای خودروها و توجه به مسائل زیست‌محیطی است.