مزیت‌های اقتصادی ژئوتوریسم معدنی

آیدین زینال‌زاده*
تا پیش از یک دهه پیش، صحبت جدی و آنچنانی از گردشگری معدنی نبود اما امروز کمتر کسی در خانواده زمین‌شناسی، معدن و صنایع معدنی کشور یافت می‌شود که اطلاعاتی هرچند اندک در این زمینه نداشته باشد. ایجاد یک سایت گردشگری معدنی در هر مقیاس و با هر شرایطی از جهت افزایش جذابیت‌های گردشگری یک منطقه و همچنین به لحاظ زیست‌محیطی به واسطه بازسازی و بازتوانبخشی یک سایت معدنی فعال یا متروکه به همراه مزیت‌های اقتصادی حائز اهمیت است. در اصول ژئوتوریسم تاکید شده «مناطق زشت را زیبا و مناطق فقیر را غنی می‌کند». این اصل در حوزه گردشگری معدنی نیز دقیقا صادق است. بسیاری از معادن در نزدیکی نقطه‌های جمعیتی واقع شده‌اند و اگر در ابتدای کار با ممانعت بومیان مواجه نشوند و موفق به سپری کردن عمر معدنی خود شوند، پس از متروکه شدن، جامعه‌ای تک‌محصولی و وابسته به معدنی که دیگر وجود نخواهد داشت به وجود می‌آید به همین دلیل تبدیل یک سایت معدنی متروکه به ژئوسایت گردشگری معدنی، ناجی اقتصادی جامعه تحت تاثیر خود به شمار می‌رود. البته این امر برای برخی معادن فعال مزیت اقتصادی عجیبی به همراه داشته است. به عنوان مثال در معدن نمک زیرزمینی ویلیچکا در کشور لهستان درآمد حوزه گردشگری معدن از درآمد فروش ماده معدنی بیشتر بوده ضمن آنکه پایدارتر به نظر می‌رسد. در کنار درآمد مستقیم معدن از گردشگر (به معنی فروش بلیت برای ورود و بازدید گردشگر) درآمدهای دیگری نیز می‌توانند کسب شوند که به هوشمندی، ذوق و سلیقه مجری طرح و جوامع محلی مرتبط می‌شود. ایجاد امکان اقامتی و استراحت (ژئولاج و ژئوریسورت)، بازارچه‌های فروش صنایع دستی و محصولات محلی در کنار هدایای معدنی، کافی‌شاپ‌ها و رستوران‌های خاص و… می‌توانند درآمد یک سایت گردشگری معدنی را به طور تصاعدی افزایش دهند. هر چقدر تعداد و مقیاس امکانات اصلی و جانبی سایت گردشگری معدنی بیشتر و مناسب‌تر باشد، در صورت وجود تبلیغات و برندینگ مناسب می‌تواند به درآمدزایی بیشتر و بهتر آن دامن بزند.
در ایران هم پتانسیل‌های خوبی برای این کار وجود دارد که نیازمند تعیین متولی در بدنه دولت، عدم مداخله افراد فاقد تخصص و تشنه خودنمایی به جای افراد مطلع و توانمند، تعیین ساز و کارهای اجرایی و قانونی معدنی و گردشگری، تعریف مجاری تامین سرمایه اولیه و وجود مشاوران داخلی و خارجی حرفه‌ای در کنار سرمایه‌گذاران است. در این صورت معدنی مانند معدن فیروزه نیشابور از جهات بسیاری مستعد و منحصر به فرد است و جوامع مجاور آن از اقتصاد پویا و فعال‌تری بهره‌مند خواهند شد؛ موضوعی که متاسفانه به واسطه عدم اطلاع برخی مسوولان و متولیان این حوزه از مزیت‌های گردشگری معدنی باعث شده تا با وجود برخورداری از پتانسیل‌های بالا، از درآمدهای اقتصادی آن محروم باشیم.
* کارشناس ژئوتوریسم معدنی