مساله فرارود (ماوراء‌النهر) پس از فروپاشی امپراتوری ایران

پس از سقوط ساسانیان و فروپاشی امپراتوری ایران، منطقه فرارود (خراسان بزرگ‌تر) بیش از مناطق دیگر ایران‌‌زمین دچار خلأ قدرت شده بود‌. «فرارود» آخرین منطقه‌ای بود که یزدگرد سوم (آخرین شاه ساسانی) جهت ایستادگی در برابر عرب به آنجا رفته بود‌. پس از ترور او در مرو، پادگان‌های ایرانی در مرزهای شمال شرقی میهن هم (که در منطقه فرارود به «مرزبان» موسوم بودند و بزرگ‌ترین پاسگاه آنها در «خجند» استقرار داشت) منحل شدند‌.
با انحلال پاسگاه‌های مرزبانی ایران در مسیر سیردریا، در ژوئن سال ۷۵۲ میلادی چند واحد نظامی چین از سیردریا (رود سیحون) گذشتند و بدون برخورد با مقاومت وارد منطقه فرارود شدند‌. نیروهای چین که از دره رود «تاریم» به منطقه فرارود وارد شده بودند تا بخارا، سمرقند، تاشکند و بخارا پیش آمده و بر آن سه شهر مستولی شده بودند‌. این نیروها که با مقاومت پراکنده مردم محل رو‌به‌رو بودند پس از اطلاع از نزدیک شدن یک سپاه عرب به فرارود، منطقه را بدون جنگ ترک کردند‌.
اقوام تورکیک (غزها و‌.‌.‌.) که به صورت مسالمت‌آمیز (به نام چرانیدن گوسفندانشان) به «فرارود» مهاجرت کرده بودند باقی ماندند که غزنویان و سلجوقیان از آن جمله‌اند‌. پس از عقب‌نشینی چینیان از فرارود، دیری نپایید که قرقیزها سرزمین ایغورها را که اینک در قلمرو چین است تصرف کردند و سال‌های سال بر آن مسلط بودند‌.
در دوران هخامنشیان و تا پایان عصر ساسانیان، به ندرت دیده شده بود که عناصر چینی پا فراتر از دره‌رود «تاریم» گذارده باشند‌. این سلسله‌ها در آلوده نشدن فرهنگ و تمدن ایرانی تعصب شدید می‌ورزیدند‌.