مسوولیت‌گریزی به سبک جدید

علی حسینی- این روزها کاربران ایرانی بیش از همیشه از وضعیت اینترنت خسته و سرخورده‌اند؛ نه به دلیل مشکلات جهانی یا چالش‌های تکنولوژیک بلکه به خاطر فیلترینگ بی‌سابقه، مدیریت ناکارآمد و ضعف در زیرساخت‌ها. اینترنتی که زمانی قرار بود ابزاری برای توسعه و پیشرفت کشور باشد، حالا به یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های زندگی روزمره مردم تبدیل شده است. در حالی که افت کیفیت، قطعی‌های مداوم و کاهش شدید سرعت، صدای اعتراض کاربران را بلند کرده، مقامات مسوول این‌بار «حملات سایبری» را عامل وضعیت نابسامان اینترنت معرفی کرده‌اند اما آیا واقعا مشکل اصلی، حملات سایبری است؟ یا این ادعا هم مانند ده‌ها توجیه دیگر، تلاشی برای سرپوش گذاشتن بر واقعیت‌هایی تلخ‌تر است. اینترنت امروز دیگر یک امتیاز لوکس نیست بلکه بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی مدرن و حق بنیادین شهروندان است. از آموزش و کسب‌وکار گرفته تا ارتباطات اجتماعی و دسترسی به اطلاعات، همه وابسته به اینترنت است اما در ایران، این حق اولیه به معضلی برای کاربران تبدیل شده است. مشکلات متعددی چون فیلترینگ گسترده، افت کیفیت خدمات و کندی شدید سرعت اینترنت، تصویر ناامیدکننده‌ای از وضعیت ارتباطات در کشور ترسیم می‌کند.
براساس اعلام سایت خانه ملت، وزیر ارتباطات درخصوص کندی سرعت اینترنت گفت: «‌حملات سایبری قابل توجه به کشور یکی از عوامل کندی اینترنت است. از سوی دیگر بسیاری از زیرساخت‌های کشورمان نیازمند ارتقا و تقویت بوده و ضمن اینکه استفاده از فناوری‌های نوین هم در دستور کار است. با همه این موارد امیدواریم وضعیت اینترنت را ارتقا دهیم.» او همچنین در رابطه با رفع فیلتر شبکه‌های مجازی عنوان کرد: «این بحث مرتبط با مرکز ملی فضای مجازی بوده و کارها این مرکز در حال انجام است. ما طرح خود را پیرامون موضوع فیلترینگ به مرکز ارسال کردیم، مرکز ملی طرح‌های دیگر را هم دریافت کرده و در حال جمع‌بندی است.»
آیا این ادعا واقعا پاسخی قابل قبول است؟ بررسی‌ها نشان می‌دهد که ضعف در مدیریت زیرساخت‌ها و کمبود سرمایه‌گذاری در توسعه شبکه، علت اصلی مشکلات است. به عنوان مثال، عدم توسعه فیبرنوری و محدودیت در پهنای باند بین‌المللی، مشکلاتی ریشه‌دار و غیرقابل انکارند.
چرا باید کشوری با چنین منابع انسانی و اقتصادی عظیم، همچنان درگیر چنین مشکلات پیش‌پاافتاده‌ای باشد؟ اظهار‌نظر وزیر ارتباطات درباره حملات سایبری به عنوان علت کندی اینترنت، بیشتر به یک بهانه شبیه است تا یک توضیح منطقی. حملات سایبری پدیده‌ای جهانی است و تقریبا تمام کشورهای دنیا با آن مواجه‌اند اما اینترنت در سایر نقاط جهان چنین شرایط ناپایداری ندارد. این نوع اظهارات به جای حل مساله، بیشتر به سرپوش گذاشتن بر ضعف مدیریتی و ناکارآمدی زیرساخت‌ها می‌ماند.
محمدباقر قالیباف، رییس مجلس شورای اسلامی از سویی دیگر در نشست مشترک مجلس با قوه قضاییه گفت: «امنیت روانی جامعه خصوصا در حوزه فضای مجازی باید مشخص شود. حکمرانی در فضای مجازی یک موضوع واقعی است که در همه کشورها وجود دارد و دنبال می‌شود. این مهم نیز باید در کشور ما واقعا ایجاد شود. در این حوزه، با فیلترینگی که امروز رخ می‌دهد مخالفم و این روش غلط است اما چیزی که واجب است، حکمرانی در این فضاست. وضعیت فعلی امنیت روانی جامعه و هم کسب‌وکار را دچار اشکال کرده است. این وضعیت، فضا را برای فعالیت دشمن به‌ مانند سال‌1401 و امنیت سایبری باز کرده است.»
بارها گفته شده که فیلترینگ گسترده در ایران به مانعی برای پیشرفت تبدیل شده است. این محدودیت‌ها نه‌تنها دسترسی به وب‌سایت‌ها و پلتفرم‌های مفید جهانی را محدود کرده بلکه زیرساخت اینترنتی کشور را نیز فرسوده کرده است. استفاده از ابزارهای دور زدن فیلترینگ (VPNها) بار مضاعفی بر شبکه تحمیل می‌کند، سرعت اینترنت را کاهش می‌دهد و امنیت کاربران را به خطر می‌اندازد، همچنین محدودیت‌ها و مشکلات اینترنتی به‌طور مستقیم و غیرمستقیم بر اقتصاد دیجیتال، تجارت الکترونیک و حتی زندگی روزمره مردم تاثیر گذاشته است.
کسب‌وکارهای کوچک که وابسته به شبکه‌های اجتماعی هستند، درآمدشان به شدت کاهش یافته و بسیاری از آنها ناچار به تعطیلی شده‌اند. کاربران عادی برای انجام فعالیت‌های ساده‌ای مانند آموزش آنلاین یا تماس‌های ویدئویی، با چالش‌های فراوانی روبه‌رو هستند. در نهایت شرایط فعلی اینترنت ایران نتیجه سیاست‌های ناکارآمد و دیدگاه‌های محدودکننده‌ای است که پیشرفت را قربانی امنیت خیالی کرده‌اند. تا زمانی که رویکردها تغییر نکند و به ‌جای محدودیت و بهانه‌تراشی، به توسعه زیرساخت‌ها و رفع مشکلات اساسی پرداخته نشود، وضعیت بهتر نخواهد شد. مسوولان باید درک کنند که اینترنت سالم و پرسرعت، نه تهدید بلکه ابزاری برای رشد و پیشرفت جامعه است. اگر این درک حاصل نشود، «اینترنت ایران» چیزی جز یک نام بی‌مفهوم نخواهد بود.