مسکن مهر؛ آرزوی رنگ باخته

گروه مسکن- وقتی صحبت از مسکن مهر می‌شود همه متولیان و دست‌اندرکاران و حتی رسانه‌ها احساس مسوولیت می‌کنند زیرا می‌دانند که این پروژه ارتباط مستقیمی با زندگی مردم دارد و هرگونه انتشار اخبار غیرواقعی می‌تواند در اجرای این پروژه خدشه وارد می‌کند‌. اما اینکه چرا این پروژه همواره مورد انتقاد مسوولان و کارشناسان قرار می‌گیرد دلایل خاص خود را دارد زیرا این افراد معتقدند که ایرادات اساسی بر سر راه ساخت این واحدها وجود دارد‌. برخی می‌گویند که اگر مسکن مهر در قالب نوسازی بافت‌های فرسوده انجام می‌شد، هزاران هکتار بافت فرسوده‌ای که در سراسر کشور وجود دارد سامان می‌گرفت و برخی دیگر هم معتقدند که طرح مسکن مهر در ابتدا سال ۱۳۸۶ آغاز شد و سپس بر مبنای قانون در دستور کار قرار گرفت‌. البته این طرح که در حقیقت شامل اجاره بلندمدت زمین جهت احداث مسکن است، در طرح جامع مسکن نیز پیشنهاد شده بود‌ اما حجم پیشنهاد شده در آن طرح بسیار کمتر بود که از سوی احمدی‌نژاد و به صورت غیرکارشناسانه از ۲۰ هزار واحد در سال به ۵/۱ میلیون واحد در سال افزایش یافت‌.
البته بازار انتقاد از وضعیت ساختاری و امکانات رفاهی هم داغ است و همواره از نبود برخی زیرساخت‌ها و امکاناتی مانند مدرسه و مراکز بهداشتی در برخی از مجتمع‌های مسکن مهر انتقاد می‌شود‌. پس از این معماری این واحدها مورد انتقاد است زیرا منتقدان بر این باورند که متاسفانه یکی از معضلات دیده شده در پروژه‌های مسکن مهر معماری یکنواخت و بی‌روح آن است، در پروژه‌های اجرا شده ساختمان‌های چند طبقه ساخته شده که گویا تنها تبلیغ یک برند خاص موردنظر سازنده‌های آن بوده است‌.
با وجود چنین انتقاداتی خیلی‌ها می‌گویند ایرانی‌ها حافظه تاریخی خوبی ندارند اما به لطف دولت‌های نهم و دهم و وعده‌های نیمه تحقق‌یافته و تحقق نیافته‌شان مردم وعده ساخت دو میلیون و ۲۵۰ هزار واحد مسکونی شهری را که نخستین‌بار از سوی محمود احمدی‌نژاد مطرح شد را به خاطر دارند‌ اما مردم بیش از آنکه این خانه‌ها که به عنوان مسکن مهر نام‌گذاری شده را دیده باشند، تنها آمار و ارقام ساخت این واحدها را شنیده‌اند. علی نیکزاد، وزیر راه و شهرسازی که پیش از به دست گرفتن سکان وزارت راه و شهرسازی خروج بازار مسکن از وضعیت رکود و به پایان رساندن طرح مسکن مهر را از رئوس برنامه‌های چهارساله خود عنوان کرده بود‌ اما به نظر می‌رسد برخی زیرمجموعه‌های سیاست‌گذار در حوزه مسکن یا علاقه‌ای به حل مشکلات ندارند یا اینکه توان قانونی برای حذف برخی سرعت‌گیرها در اختیارشان نیست‌.
از سوی دیگر باید توجه داشت طی سال‌های گذشته فقدان برنامه‌ریزی و مدیریت مناسب و مشکل تامین منابع مالی باعث بروز مشکل در بخش مسکن شده است و رکودی را ایجاد کرده که به نفع مصرف‌کنندگان نیست اما نکته مهم این است که هیچ راه‌حل یک‌شبه‌ای برای حل مشکل مسکن وجود ندارد‌ چراکه برخورد شتابزده با معضل نابسامانی مسکن که سال‌های اخیر تشدید پیدا کرده منجر به تدوین و اجرای ناقص طرح‌های متعدد شده و عملا ارایه طرح‌ها تاثیری بر بازار نداشته که از جمله این طرح‌ها‌، طرح مسکن مهر است‌.
هر چند دولت سعی می‌کند کاستی‌ها، موانع و ناهماهنگی‌ها در طرح مسکن مهر و بازار را تا حد ممکن مسکوت بگذارد اما صدای هم تولید‌کننده و هم مصرف‌کننده بلند شده که این نشان می‌دهد عزم دولت برای تامین مسکن چه برای گروه‌های کم‌درآمد در قالب مسکن مهر و هم دیگر اقشار جامعه هنوز به نتیجه نرسیده است‌.
با وجود تاکید مکرر دولت بر اجرای طرح‌های مختلف برای حل معضل مسکن متاسفانه طرح ایجاد مسکن ارزان‌قیمت برای اقشار آسیب‌پذیر جامعه اکنون به رویایی برای همه مردم تبدیل شده است و با وجود اینکه مسوولان کشور از پیشرفت این طرح خبر می‌دهند هر از چند گاهی برخی از واحد‌های این طرح را افتتاح می‌کنند اما شنیده‌ها حاکی از آن است که طرح مسکن مهر هم نتواند به اهداف مورد نظر یعنی خانه‌دار کردن افراد کم‌درآمد است، دست یابد‌.
باید توجه داشت که دولت برای امسال وعده داده است که یک میلیون و ۵۰۰ هزار واحد مسکن مهر را افتتاح می‌کند و تمامی این واحدها از امکانات اولیه مانند آب، برق و گاز بهره‌مند هستند اما شواهد حاکی از آن است که وزارت نیرو به خصوص در بخش آب و فاضلاب نتوانسته به تعهدات خود عمل کند‌.
یک عضو کمیسیون عمران مجلس شورای اسلامی‌ نیز با تاکید بر لزوم مقاوم‌سازی و استفاده از فناوری‌های جدید در ساخت پروژه‌های مسکن مهر معتقد است: اگر قرار بر ادامه پروژه مسکن مهر در دولت‌های بعدی باشد، نباید بر اساس برداشت‌های عجولانه و مطابق آمار و ارقام عمل کنیم‌.
منصور آرامی با بیان اینکه اصل و هدف مسکن مهر برای خانه‌دار کردن مردم، کاهش نرخ مسکن و کم کردن تقاضا در این بازار، طرح مثبتی بود به خانه ملت می‌گوید: مسکن مهر دارای چند ایراد اساسی است که تا آنها رفع نشوند ادامه این طرح در دولت‌های بعدی اقدام درستی نیست و مشکلات جدیدی را به وجود خواهد آورد‌. اگر مسکن مهر در قالب نوسازی بافت‌های فرسوده انجام می‌شد، هزاران هکتار بافت فرسوده‌ای که در سراسر کشور وجود دارد سامان می‌گرفت‌. وی به دیگر ایرادات مسکن مهر اشاره کرد و ادامه داد: مسکن مهر از نظر زیرساخت نیز با مشکل مواجه است، به‌طوری که در شهری مانند بندرعباس در حالی که تنها ۱۴۰ هزار واحد مسکونی دارد، وزارت راه‌وشهرسازی ۴۰ هزار واحد مسکن مهر در حاشیه شهر ساخته که خود باعث ایجاد شهر جدیدی شده است‌. به گفته نماینده مردم بندرعباس، قشم، بندرخمیر، حاجی‌آباد و ابوموسی در مجلس نهم در برخی از نقاط کشور مردم آنقدر توانمند نیستند که حتی قادر به پرداخت سهم خود در مسکن مهر باشند بنابراین دولت باید تسهیلات بیشتری در اختیار مردم قرار دهد تا آنان بتوانند با مبلغ کمی صاحب خانه شوند‌.
ساخت‌و‌سازهای بدون خدمات؛ ممنوع
عضو دیگر کمیسیون عمران مجلس با تاکید بر لزوم ادامه ساخت‌ و سازهای مسکن مهر در دولت‌های بعدی در عین حال نسبت به نبود برخی زیرساخت‌ها و امکاناتی مانند مدرسه و مراکز بهداشتی در برخی از مجتمع‌های مسکن مهر انتقاد می‌کند‌.
وی می‌گوید: مواردی مانند فولادشهر اصفهان وجود دارد که ساخت‌وساز در آن صورت گرفت و بودجه دولت بلوکه شد اما خدماتی مانند مدرسه، بهداشت و برخی زیرساخت‌های دیگر وجود ندارد‌.
بی‌روح و یکنواخت
حامد قادرمرزی، نماینده قروه و دهگلان در مجلس بر این باور است که متاسفانه یکی از معضلات دیده شده در پروژه‌های مسکن مهر معماری یکنواخت و بی‌روحی آن است. در پروژه‌های اجرا شده ساختمان‌های چند طبقه ساخته شده که گویا تنها تبلیغ یک برند خاص مورد نظر سازنده‌های آن بوده است‌.
از سعیدی‌کیا تا نیکزاد
محمد سعیدی‌کیا، وزیر مسکن و شهرسازی وقت، سیاست اصلی دولت نهم برای پاسخگویی به مخاطبان اصلی را طرح مسکن مهر اعلام کرد‌. به موجب این طرح سالانه تعداد یک میلیون و ۵۰۰ هزار واحد مسکونی در سطح کشور واگذار می‌شود‌.
طرح مسکن مهر در ابتدا در قالب بند «د» تبصره «۶» قانون بودجه سال ۱۳۸۶ آغاز شد و سپس بر مبنای قانون ساماندهی و حمایت از تولید و عرضه مسکن به صورت پیوسته در دستور کار قرار گرفت‌. البته این طرح که در حقیقت شامل اجاره بلندمدت زمین جهت احداث مسکن است، در طرح جامع مسکن نیز پیشنهاد شده بود اما حجم پیشنهاد شده در آن طرح بسیار کمتر بود که از سوی احمدی‌نژاد و به صورت غیرکارشناسانه از ۲۰ هزار واحد در سال به ۵/۱ میلیون واحد در سال افزایش یافت‌. مبنای اصلی مسکن مهر بر این امر مبتنی است که ارزش زمین بخش قابل توجهی از هزینه تمام‌شده مسکن را به خود اختصاص می‌دهد‌. این سهم در کل کشور در دوره ۳۵ ساله برابر ۴۰ درصد و در دهه اخیر برابر ۴۵ درصد بوده است‌. همچنین در استان تهران این سهم به حدود ۶۰ درصد افزایش می‌یابد‌ بنابراین با حذف یا کاهش ارزش زمین از هزینه تمام‌شده مسکن می‌توان تا حدود زیادی هزینه مسکن را کاهش داد‌. بنابراین طرح مسکن مهر بر اجاره بلندمدت زمین جهت احداث مسکن مبتنی است‌.
اما نکاتی که در این میان در نظر گرفته نشده آن است که ارزش زمین در شهرهای مختلف دارای اختلافاتی فاحش است‌. به عبارت دیگر ارزش زمین در کلانشهرها رقم بسیار بالایی است و به همین دلیل مسکن مهر در شهرهای جدید مجاور کلانشهرها جوابگو خواهد بود و البته این امر خود موجب افزایش تمایل به مهاجرت به این شهرها خواهد شد‌. این پروژه البته مشکلات جدی دیگری نیز در عرصه اقتصاد ملی، مدیریت شهری، برنامه‌ریزی توسعه شهری و‌.‌.‌. ایجاد کرده است اما متاسفانه دولت و به ویژه وزیر راه و شهرسازی دولت دهم بارها در جلسات غیررسمی اعلام کرده که معتقد است «با اجرای پروژه مسکن مهر می‌توان اشتباه بودن تئوری‌های اقتصادی را اثبات کرد‌.»