مسیر سنگلاخ توسعه تجدیدپذیرها

«جهان‌صنعت»- در حالی که دولت دستگاه‌های اداری را ملزم به استفاده 5‌درصدی از برق انرژی‌های تجدیدپذیر کرده که ایران هنوز نسبت به کشورهای همسایه در توسعه و به کارگیری انرژی‌های تجدیدپذیر به خصوص انرژی خورشیدی بسیار عقب‌تر است.
یک برآورد کلی از آنچه همسایه‌ها به خصوص در سال‌های اخیر در صنعت انرژی‌های تجدیدپذیر در پیش گرفته‌اند، نشان می‌دهد که ایران در مقایسه با همسایه‌ها عقب‌تر است. در ترکیه سال 2023،سهم منابع انرژی تجدیدپذیر در تولید برق در ترکیه به 42‌درصد رسیده و عراق از لحاظ ظرفیت تولید برق از انرژی تجدیدپذیر در پایان سال 2023 در رتبه هفتم از میان 10 کشور عربی قرار گرفته است. آذربایجان و ترکمنستان هم به سرعت در حال توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر هستند.
در پاکستان دولت این کشور در نظر دارد که تا سال 2030 میزان استفاده از برق تولیدی انرژی‌های تجدیدپذیر خود را به 60‌درصد برساند. در کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس هم سرعت کار بالاست. عربستان یک پروژه ساخت یک شهر کربن صفر را به سرعت دنبال می‌کند و شرکت‌های چینی سرمایه‌گذاری گسترده‌ای را در این کشور برای تولید برق خورشیدی کلید زده‌اند. عمان اعلام کرده که تا سال 2030 میزان استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر خود را به 30‌درصد خواهد رساند. قطر و امارات هم برنامه‌های مشابهی را برای توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر در دستورکار دارند.
الخرسعه اولین نیروگاه بزرگ انرژی خورشیدی قطر با بیش از 8/1‌میلیون پنل خورشیدی در اکتبر 2022 فعالیت خود را آغاز کرد، انتظار می‌رود این نیروگاه تقریبا دو تراوات ساعت (TWh) برق در سال تولید کند.
چنین چشم‌اندازی از حرکت همسایه‌ها برای استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر آن هم در شرایطی که ایران به لحاظ تامین برق در شرایط ناترازی قرار دارد، یک عزم و برنامه جدی برای حرکت در این مسیر نیاز دارد. هرچند در برنامه‌های بالادستی مثل برنامه هفتم، حرکت در این مسیر به دولت الزام شده است، با این حال هنوز هم موانع بسیاری در سر راه توسعه تجدیدپذیرها وجود دارد.
به تازگی داود مددی، رییس هیات‌مدیره انجمن انرژی‌های تجدیدپذیر گفته است که برای سرمایه‌گذاری و احداث نیروگاه تجدیدپذیر مشکل زمین وجود دارد و سرمایه‌گذاران به دلیل واگذاری موقت زمین، حاضر به سرمایه‌گذاری و احداث نیروگاه تجدیدپذیر نیستند، این در حالی است که براساس قانون برنامه هفتم توسعه، دولت باید ظرفیت تولید برق نیروگاه‌های تجدیدپذیر را به 12‌هزار مگاوات برساند. هدف بلندپروازانه‌ای که بنا به گفته مددی، نیازمند ایجاد سالانه 2400 مگاوات برق تجدیدپذیر است و این در حالی است که در دو برنامه پنج‌ساله گذشته، ظرفیت نیروگاه‌های تجدیدپذیر به 1200 مگاوات رسیده است.
قانون هست، عزمی وجود ندارد
اگرچه قوانین و مقررات کافی برای جذب و جلب سرمایه‌گذاری در تولید برق از طریق تجدیدپذیرها وجود دارد ولی به نظر می‌رسد موانع بسیاری در این مسیر وجود دارد. موانعی مثل زمین که داود مددی به آن اشاره کرد و مهم‌تر از آن قیمت‌گذاری دستوری برق. همین دو مانع کافی است که سرمایه‌گذاران برای ورود به این عرصه تمایلی نشان ندهند.
سید سعید میرشریفی، ناظر عالی شرکت‌های توزیع برق با بیان اینکه سهم تجدیدپذیر‌ها در حوزه برق جهان تا سال ۲۰۳۰ میلادی به ۴۰‌درصد می‌رسد، می‌گوید ایران دارای مناطق بسیار وسیع در معرض نور شدید خورشید و باد ماندگار است و برای تولید انرژی تجدیدپذیر شرایط‌ ایده‌آلی دارد و با توجه به پراکندگی ذاتی تولید برق با این روش، توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر می‌تواند در رفع ناترازی کنونی و تامین برق پایدار شبکه به خصوص در مراکز تولیدی (صنعتی/کشاورزی و…) در کشور نقش بسزایی داشته باشد. این در حالی است که به گفته او، در اوج بار سال‌جاری ظرفیت تولید انرژی‌های تجدیدپذیر کشور به‌هزار و 200 مگاوات رسید.
او می‌گوید مطابق با برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته انتظار می‌رود تا پایان برنامه هفتم توسعه ظرفیت تجدیدپذیر‌های کشور به ۳۰‌هزار مگاوات برسد که عملی شدن این برنامه نقش موثری در رفع ناترازی برق کشور خواهد داشت.
کارشناسان می‌گویند: دلایلی که بخش خصوصی علاقه‌ای به سرمایه‌گذاری در این بخش نشان نمی‌دهد را عواملی مثل: سابقه بد وزارت نیرو در پرداخت صورتحساب‌ها، خرید سخت تجهیزات و عدم پشتیبانی،افزایش هزینه به دلیل وجود واسطه‌ها به دلیل تحریم، خرید تضمینی ۶ ساله و مهم‌تر از آن تامین مالی پروژه از طریق ماده ۱۲ قانون رفع موانع تولید است که باعث بروز مشکلاتی از جمله دست‌نیافتنی شدن منابع بازپرداخت سرمایه‌گذاری و در نظر نگرفتن تشویقات لازم برای ایجاد انگیزه در دستگاه‌های دولتی به آن شده است. از سویی، مهم‌ترین علت عدم تمایل بخش خصوصی برای سرمایه‌گذاری در طرح مذکور عدم اطمینان از بازپرداخت سرمایه‌گذاری توسط دولت است. برای جلب اطمینان بخش خصوصی گام نخست پرداخت بدهی و معوقات به ظرفیت‌های فعلی تجدیدپذیر و گام بعدی ارائه تضمین بازپرداخت سرمایه‌گذاری توسط شورای اقتصاد به سرمایه‌گذاران طرح‌ها است. ایجاد تنوع در روش‌های تامین مالی طرح مذکور باعث اطمینان‌خاطر بیشتر سرمایه‌گذاران می‌شود. همچنین برای جلب مشارکت وزارت نفت و شرکت‌های تابعه در طرح‌ها می‌توان آنها را از مزایای اقتصادی طرح منتفع کرد.
تولید برق پاک را جدی نگرفتیم
میرشریفی، ناظر عالی شرکت‌های توزیع سراسر کشور می‌گوید: مطابق سند انرژی اتحادیه اروپا تا سال ۲۰۳۰ میلادی ۳۴ درصد از کل سبد انرژی و ۵۰‌درصد از سبد انرژی برق جهان را انرژی‌های تجدیدپذیر تشکیل خواهد داد. طبق سند توسعه انرژی اتحادیه اروپا، از سال ۲۰۶۰ به بعد سهم تولید کربن در اروپا صفر‌درصد می‌شود، بر این اساس سهم انرژی‌های بادی، خورشیدی، زمین گرمایی، آبی، اقیانوسی و زیست توده در تامین انرژی برق جهان افزایش چشمگیری پیدا می‌کند. هرچند این مقام وزارت نیرو، چشم‌انداز جهان به سمت انرژی‌های نو را روشن توصیف می‌کند،با این حال موانع در این مسیر برای ایران کم نیست.
البته حمیدرضا صالحی، دبیرکل فدراسیون صادرات انرژی و صنایع وابسته در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» می‌گوید که بازار آینده تجدیدپذیر در ایران خیلی بهتر خواهد شد چرا که به گفته او ، ایران ظرفیت‌های بزرگی در تجدیدپذیر دارد و با داشتن بیش از 300 روز آفتابی و ارتفاعاتی که داریم نسبت به خیلی از جاهای دنیا امکان خوبی برای سرمایه‌گذاری است. با این حال سرمایه‌گذاری و توسعه در این مسیر به کندی انجام می‌شود. برخی کارشناسان براین باورند با وجودی که ایران به لحاظ سیاسی با چین هم تفاهمنامه همکاری 25‌ساله دارد و هم بخش بزرگی از تجارت نفت ایران با چین است اما سرمایه‌گذاری چین در انرژی‌های تجدیدپذیر در ایران به نسبت همسایه‌ها کمتر است.
صالحی در این رابطه می‌گوید اینکه چرا چین کشور ایران را انتخاب نکرده و عربستان را انتخاب کرده به سیاست‌های سرمایه‌گذاری در کشورهای منطقه برمی‌گردد. چین مثل بقیه کشورها تابع یکسری اصول و قواعد برای سرمایه‌گذاری است یعنی وقتی ریسک سرمایه‌گذاری در عربستان را پایین‌تر ببیند سرمایه‌گذاری می‌کند. چین در کمربندی پاکستان سرمایه‌گذاری عظیمی کرد ولی به ایران نیامد. او اضافه می‌کند: چینی‌ها 10 سال در میدان آزادگان بودند و باز هم سرمایه‌گذاری نکردند و در پروژه‌های نیروگاهی نیز همین طور بود و سرمایه‌گذاری نکردند اما کشورهایی مثل پاکستان و عربستان را به ایران ترجیح می‌دهند یعنی در منطقه بعد از عربستان و پاکستان شاید برای چینی‌ها جذابیت داشته باشیم. باوجود اینکه از ما نفت می‌برند و خود این نفت هم ضامن بزرگی است ولی مسائلی مانند امنیت اقتصادی و برگشت سرمایه‌شان و موضوع FATF هست. وقتی بخواهند با کشوری کار کنند رابطه بانکی مساله مهمی است و وقتی رابطه بانکی قطع شود حتی نمی‌توانید به اسم برادر خود هم منابعی ببرید و سرمایه‌گذاری انجام بدهید. این بیشتر یک موضوع فنی است. بحث اقتصادی و امنیت اقتصادی و سرمایه‌گذاری کشور عربستان برای چینی‌ها اولویت است . در یک پروژه بزرگ هم قدم برداشتند و آنها در موضوع تجدیدپذیر خیلی جدی هستند و می‌خواهند 200‌هزار مگاوات نیروگاه تجدیدپذیر بزنند. این کارشناس انرژی تاکید می‌کند وقتی کشوری می‌خواهد 200‌هزار مگاوات نیروگاه تجدیدپذیر در برنامه‌اش بزند و با دنیا هم مساله‌ای ندارد و رابطه بانکی‌اش هم خوب است، چین به آنجا می‌رود. ما می‌خواستیم در کشور چهار‌هزار مگاوات بزنیم و در پیک امسال به مدار بیاوریم ولی از لحاظ مالی و صندوق توسعه ملی نتوانستیم به تفاهم برسیم تا این منابع بیاید. مدل‌های درست و اقتصادی در ایران تعریف نمی‌شود اما در آنجا مدل‌های اقتصادی خوبی تعریف می‌شود و امنیت اقتصادی فراهم می‌شود و سرمایه‌گذارها با ذوق و امنیت و تیب خاطر بیشتری به عربستان می‌روند. به گفته او، ما مسائل زیادی از جمله FATF داریم ولی موضوعات دیگر به نداشتن استراتژی بلندمدت برای توسعه تجدیدپذیرها برمی‌گردد چون تا امروز نفت و گاز ارزان داشتیم، تولید برق پاک را جدی نگرفتیم و از این به بعد که دارد محدودیت‌هایی برای محصولات صادراتی ما اعمال می‌شود، اگر ظرفیت خورشیدی یا بادی نداشته باشیم و در کنارش جدیت لازم را برای محصولات صادراتی به خرج ندهیم، در صادرات هم به مشکل می‌خوریم.