مشتری‌های نفت برگشتند

«جهان صنعت»-هرچند هنوز خیلی زود است که بگوییم تولید نفت ایران به پیش از تحریم‌ها برمی‌گردد، اما نشان‌ها در بازار بسیار قوی است. از یک‌سو تمایل آمریکایی‌ها به دستیابی به توافق سریع‌تر در مذاکرات برجام، این نوید را به دولت داده که هرچه سریع‌تر نسبت به آماده‌سازی چاه‌های نفت برای تولید بیشتر، اقدام کند. از سویی، شتاب قیمت نفت در بازار جهانی نشانه دیگری است که می‌توان به اطمینان رسید که بازار جهانی نیاز به نفت ایران دارد.
در این میان از فحوای سخنان جواد اوجی وزیر نفت هم می‌توان استنباط کرد که مشتری‌های قبلی برگشته‌اند و ایران آماده تولید نفت بیشتر است. با این حال تجربه نشان داده که رد پیشنهادهای خرید نفت را باید در بازارهای جهانی جست‌وجو کرد. آن‌طور که همایون فلکشاهی تحلیلگر موسسه کپلر هم آن را تایید کرده، احتمالا خرید چین از نفت ایران به یک میلیون بشکه در روز می‌رسد و البته ظاهرا هند و ژاپن هم خواهان نفت ایران هستند.
کارشناسان توصیه می‌کنند که حالا زمان آن است که ایران دست از تخفیف‌های خود بردارد، حتی اگر کشوری مثل چین که در زمان تحریم‌ها دست از خرید نفت ایران برنداشته، نباید دیگر نفت را مفت بخرد. چرا که حالا همه چیز به نفع ایران است. از یک سو دنیا به نفت ایران نیاز دارد و از سویی صنعت نفت ایران نیاز به بازسازی خود دارد، دو موقعیت استثنایی که اگر دولت سیزدهم درست از آنها بهره بگیرد، منافع ملی ایران همه‌جانبه تامین خواهد شد.
جواد یارجانی مدیر پیشین امور اوپک و روابط با مجامع انرژی وزارت نفت در این رابطه به ایسنا گفته است: اکنون موقعیت مناسبی برای ورود ایران به بازار نفت است و شکی در این مساله وجود ندارد، آنچه تاکنون وجود داشته ناعادلانه بوده و اصلا نباید چنین تحریمی بر یک ملت تحمیل شود اما طی این سال‌ها ایران که جزو بزرگ‌ترین تامین‌کنندگان دنیا بوده، با روش‌های خصمانه از بازار نفت دور شده است.
توافق هسته‌ای، یک هیچ به نفع ایران
افزایش تقاضا برای نفت در بازارهای جهانی، قیمت‌ها را در آخرین روز معاملات هفته گذشته به ۹۲ دلار رساند و دستیابی به قله صد دلاری برای نفت به نظر نمی‌رسد، چندان دور باشد. این حرکت شتابان نفت ناخواسته به نفع ایران است. چراکه اقتصاد آمریکا در شرایط تورمی شتابان قرار دارد و از سویی افزایش قیمت انرژی در این کشور، فشار را بر دولت بایدن بالا برده است. این بهترین زمان برای نفت ایران است تا در صورت لغو تحریم‌ها مسیر نوسازی صنعت نفت را سریع‌تر در پیش بگیرد.
همایون فلکشاهی در گفت‌وگویی با ایلنا درباره سناریوهای بازار نفت در پی توافق ایران در مذاکرات هسته‌ای گفته است: سناریو اصلی که در پی توافق و لغو تحریم‌های ثانویه آمریکا واقعیت پیدا خواهد کرد این است که ایران بتواند نفت تولیدی خود را به طور آزاد صادر کند. در حال حاضر، مشتریان بالقوه نفت ایران و شرکت‌های نفتی جهان به دلیل ترس از تحریم آمریکا نمی‌توانند ریسک بزرگ خرید مستقیم از شرکت ملی نفت ایران را قبول کنند. در هر حال فعلا شرکت ملی نفت ایران مجبور است با شرکت‌های واسطه همکاری کند تا مقداری از نفت تولیدی خود را به بازار عرضه کند. بنابراین فروش آزاد نفت و دسترسی به منابع مالی اولین شرط ایران خواهد بود.به گفته وی نکته مثبتی که ایران می‌تواند از آن در مذاکرات هسته‌ای استفاده کند عبارت از کمبود مازاد تولید در جهان و روند صعودی قیمت نفت است. در سال جاری میلادی تقاضای جهانی حدود سه تا چهار میلیون بشکه در روز افزایش می‌یابد، اما مازاد تولید در کشورهای اوپک‌پلاس و دیگر سایر کشورهای تولیدکننده نفت پاسخگوی این میزان نخواهد بود.فلکشاهی معتقد است که بالارفتن قیمت نفت به ضرر اقتصاد آمریکاست، زیرا دولت بایدن دنبال کاهش قیمت است تا عملکرد مثبت دولت خود را در زمینه اقتصاد تضمین کند و شانس برد را در انتخابات آتی افزایش دهد.
به گفته این تحلیلگر بین‌المللی انرژی بر اساس برآورد شرکت کپلر مازاد تولید در کشورهای عضو اوپک‌پلاس فقط ۹/۲ میلیون بشکه در روز است و کشورهایی مانند آمریکا یک میلیون و نروژ و گویانا به ترتیب می‌توانند تا آخر سال میلادی جاری ۲۰۰ هزار بشکه در روز افزایش تولید داشته باشند و ایران نیز می‌تواند به بازار جهانی حدود ۵/۱ میلیون بشکه در روز عرضه کند. چون از زمان شیوع ویروس کرونا سرمایه‌گذاری لازم برای حفظ ظرفیت تولید جهانی انجام نشده و از طرفی نیاز جامعه جهانی به تولید نفت بیشتر می‌شود، به طور قطع برای سال‌های آتی، مشکلات عدیده‌ای از جمله افزایش قیمت نفت خواهیم داشت، به همین جهت بازار جهان لزوما به نفت ایران نیاز پیدا خواهد کرد.این کارشناس حوزه انرژی تاکید کرد: مسلما برگشت ایران به بازار نفت باعث پایین آمدن قیمت آن می‌شود، اما این فشار احتمالا محدود به ۱۰ تا ۱۵ درصد خواهد بود. یعنی قیمت نفت معادل ۸ تا ۱۲ دلار کاهش پیدا خواهد کرد. به طوری که رونق اقتصاد باعث افزایش تقاضای نفت شده و افزایش قیمت را به دنبال خواهد داشت، به جز اینکه شیوع سویه جدید کرونا را شاهد باشیم که باعث ایجاد محدودیت‌های سفری خواهد شد.
فرصت‌سازی از آشفته بازار نفت
برفرض که توافق برجام احیا شد، سوال این است که آیا صنعت نفت ایران آماده بازگشت کامل به بازار نفت هست؟ این سوالی است که کارشناسان می‌گویند، برای تولید نفت بیشتر نیاز است که هزینه‌هایی برای احیای چاه‌های نفت صورت بگیرد. چون خاصیت چاه‌های نفت به گونه‌ای است که وقتی تولیدشان متوقف می‌شود، باید آنها را احیا کرد و این احیا نیازمند هزینه است.همایون فلکشاهی در این رابطه می‌گوید: بررسی ما این است که ایران در زمان ۶ تا ۱۲ ماهه بتواند تولید نفت و میعانات گازی خود را بین ۵/۱ و ۷/۱ میلیون بشکه در روز افزایش دهد. نگهداشتن ظرفیت تولید با وجود مشکلات فنی و مالی در زمان محدودیت تولید کار دشواری است اما خوشبختانه ایران به لحاظ نیروی انسانی بااستعداد و دانش فنی، قوی است. البته با در نظر گرفتن این مشکلات امکان اینکه ایران نتواند به ظرفیت تولید قبل از تحریم برسد وجود خواهد داشت. اما با توجه به تجربه شرکت ملی در مدیریت چاه‌های نفتی و اطلاعات وسیع از فشار مخزن در زمان تحریم بسیار چشمگیر بوده و به میزان افزایش تولید نفت وقوف کامل دارند اما در بلندمدت برای نگهداشتن ظرفیت تولید و همچنین برای توسعه یافتن میادین کلیدی کشور مثل آزادگان و یادآوران به سرمایه‌گذاری خارجی نیاز خواهد داشت.
تحلیل این کارشناس ارشد انرژی درباره بازگشت نفت ایران به بازارهای قبل از تحریم از جمله چین، هند، اتحادیه اروپا، ژاپن، ترکیه و کره بر این نکته تاکید دارد که: «کشورهای نامبرده بازارهای اصلی نفت ایران بودند. در سال ۲۰۱۷، ایران ۷۱۸ هزار بشکه در روز صادرات نفت و میعانات گازی به کشورهای آسیایی مانند هند و ژاپن داشت که از تمایل خود برای خرید نفت ایران خبر دادند. به‌ویژه نزدیک بودن جغرافیایی ایران به بازار هند برای شرکت‌های هندی مفید است، چون محموله‌های نفتی ایران در زمان سه، چهار روز می‌تواند به بنادر هندی برسند و هزینه حمل‌ونقل نیز نسبتا پایین‌تر است. اما سرد شدن روابط سیاسی با کره‌جنوبی و اروپا می‌تواند به بازگرفتن سهم ایران از بازارهای این کشورها لطمه بزند و ایران به سختی به سهم قبلی دسترسی پیدا کند. اما در نهایت تصمیم وارد کردن نفت از ایران یک تصمیم اقتصادی است و اگر شرکت ملی نفت روی این موضوع تمرکز کند، می‌تواند به میزان سهم قبلی خود نائل شود. از دیگر سو همزمان با تحریم نفتی ایران، کشورهای منطقه مانند عربستان، امارات و عراق در حال افزایش ظرفیت تولید بودند و نفت صادراتی این کشورها نیز مشخصات شبیه نفت ایران دارد. بنابراین رقابت منطقه‌ای بیشتر شده است. همچنین برزیل و نروژ تولید نفت متوسط و سنگین خود را افزایش داده و رقیب نفت تولیدی ایران شده‌اند.»
سه کشوری که از نفت ۱۰۰ دلاری می‌ترسند
فلکشاهی درباره سیگنال‌های احتمال شکست در مذاکرات به بازار نفت می‌گوید: بدون شک شکست در مذاکرات هسته‌ای یک سیگنال صعودی از نظر قیمت به بازار نفت می‌دهد چون برگشت ایران به بازار جهانی محدود می‌شود. بنابراین روند قیمت‌های صعودی نفتی را تشدید خواهد کرد و می‌تواند قیمت نفت برنت را به بالای ۱۰۰ دلار بکشاند. این وضعیت برای آمریکا، چین و هند خوشایند نخواهد بود و در نهایت افزایش قیمت نفت همراه با بالا بودن نرخ ارز دلار می‌تواند یک کاتالیزور رکود اقتصادی باشد.به گفته وی در صورت عدم توافق، راه احتمالی برای ایران ادامه حداکثری صادرات نفت و دیگر محصولات نفتی است و از طرف آمریکا احتمالا چشم‌های خود را تا حدی بسته نگه خواهند داشت تا ایران حداقل درآمد از صادرات نفت و محصولات نفتی داشته باشد، اما اگر تنش‌ها تشدید شود، آمریکا می‌تواند تحریم‌های ثانویه خود علیه شرکت‌های واسطه‌ای را که با ایران معامله می‌کنند اعمال کند.این کارشناس بازار نفت تاکید کرد: این نوع اتفاق بدترین گزینه برای اقتصاد جهان است، چراکه روزانه ۱۵ میلیون بشکه نفت از تنگه هرمز عبور می‌کند و این یعنی بیش از ۱۵ درصد عرضه جهانی نفت. همچنین سالانه ۸۰ میلیون تن ال‌ان‌جی از تنگه هرمز عبور می‌کند که معادل ۲۱ درصد عرضه جهانی ال‌ان‌جی است. کشورهایی مانند هند و چین بخش قابل توجهی از نفت مورد نیاز خود را از خلیج‌فارس تامین می‌کنند که این میزان ۵۶ درصد نفت وارداتی هند و ۳۷ درصد نیز نفت وارداتی چین است. این نشان‌دهنده اهمیت ثبات امنیت در منطقه است. در هر حال برای ایران با ساختن خط لوله گوره به جاسک اهمیت تنگه هرمز کمتر شده، اما بعید است که ایران بخواهد به کشوری مثل چین صدمه اقتصادی غیرمستقیمی را وارد کند.از سویی جواد یارجانی مدیر پیشین امور اوپک و روابط با مجامع انرژی وزارت نفت هم در همین رابطه به ایسنا می‌گوید: هدف تنها این نیست که نفت را صادر کنیم، صنعت نفت ایران تامین‌کننده ارز و بسیاری از پروژه‌ها بوده و بیشترین خدمات را به کشور ارائه داده که اکنون نیازمند سرمایه‌گذاری است، در حال حاضر بسیاری از تجهیزات باید بازسازی شوند اما طی سال‌های اخیر به دلیل تحریم‌های اعمال‌شده دچار کاستی‌هایی شده‌ایم.
مدیر پیشین امور اوپک و روابط با مجامع انرژی وزارت نفت با اشاره به وضعیت بازار نفت گفت: حذف کشورهای مهم نفتی در برهه‌های زمانی مختلف می‌تواند ضربه‌هایی را به بازار وارد کند و اکنون نیز در همین موقعیت قرار داریم. نفت بالای ۹۰ دلار ممکن است برای کشورهای صادرکننده منافع کوتاه‌مدتی را به دنبال داشته باشد اما در طولانی‌مدت نفت با قیمت خیلی بالا مشکلاتی را ایجاد می‌کند، چراکه باعث می‌شود نفت‌های غیرمرسوم رشد بیشتری پیدا کنند.
یارجانی با بیان اینکه در دوره‌هایی قیمت‌ها را افزایش می‌دهند و منافع خود را دنبال می‌کنند، اظهار کرد: این عدم حضور در بازار نفت صدمات زیادی را به دنبال دارد که امیدواریم به زودی این معضل برطرف شود، بی‌شک با بازگشت ایران تمام معضلات نفت و گاز در دنیا برطرف نمی‌شود اما این مساله از نظر روانی می‌تواند به بازار نفت کمک کند که به سمت تعادل پیش برود اما احتمال جانشینی ایران برای نقش‌آفرینی در زمینه صادرات گاز به اروپا در صورت وجود اراده سیاسی برای آن سال‌ها زمان خواهد برد.
تمرکز بر بازی روسیه در بازار
در عین حال، بحران انرژی در اروپا و بازی‌ای که روسیه با گاز در مقابل کشورهای اروپایی در زمستان امسال بازی کرد، نشان داد که روسیه برای بازار انرژی جهان با دست پر وارد میدان شده است. آن‌طور که یارجانی می‌گوید: در زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، تولید نفت این کشور از حدود ۱۲ میلیون بشکه در روز به حدود شش میلیون بشکه کاهش یافت اما در طول این سال‌ها با سیاست درست و هوشمندانه روسیه توانست با استفاده از تکنولوژی‌های روز دنیا و توان خودشان تولید نفت خود را به بالای ۱۱ میلیون بشکه در روز برساند.
یارجانی معتقد است که ایران پتانسیل ایفای نقش مهم‌تری را در تامین انرژی اروپا ایفا دارد، اما به شرط آنکه از تکنولوژی و سرمایه‌گذاری خارجی بهره بگیرد. او می‌گوید: نباید فراموش کرد که روسیه بیشتر تامین‌کننده گاز است، حتی برای دور زدن اوکراین و سرمایه‌گذاری بسیار سنگین مشترک با آلمان با دو خط لوله مستقیم پیشرفته زیر دریا به آلمان وصل شده است، در نتیجه با ورود نفت ایران تمام مشکلات آن قاره حل نخواهد شد اما در طول زمان می‌تواند در تامین انرژی اروپا نقش زیادی داشته باشد.