مصائب پهنه های بلوکه شده معدنی

سید‌احمد مشکانی*
پهنه‌ها محدوده‌های معدنی‌ای‌ هستند که پتانسیل مواد فلزی و غیرفلزی را دارند اما باید دید که برای چه هدفی مسوولان ما پهنه‌ها را لحاظ می‌کنند. درواقع زمانی که بحث پهنه‌ها ارائه شد به این خاطر بود که شرکت‌هایی که توانایی مالی و علمی دارند بتوانند محدوده‌هایی را اتخاذ کرده و اطلاعات پایه تهیه کنند بنابراین هدف اصلی از تعریف پهنه‌ها ایجاد اطلاعات پایه اولیه بوده که شامل ژئوشیمی، ژئوفیزیک هوا‌برد‌، تصاویر ماهواره‌ای‌، پی‌جویی و زمین ساختی می‌شد اما متاسفانه این هدف نائل نشد.
اولین انحراف از بخش پهنه‌ها این بود که لایه‌ها را باید تولید و براساس آن باید یک‌سری مراکز هدف تهیه می‌کردند که می‌توانست بخشی از آن به کسی که پهنه را گرفته ارائه و مابقی آزاد شود. به دلیل ایجاد اطلاعات پایه اتفاق بسیار شایسته‌ای بود اگر این مساله به واقعیت می‌رسید. سپس قرار بود اطلاعات پایه در دسترس عموم قرار گیرد و توسط بخش‌خصوصی یک‌سری اطلاعات و داده‌ها تولید شود اما متاسفانه این اتفاق رخ نداد. بسیاری از اطلاعاتی که باید تولید می‌کردند را از داده‌های سازمان زمین‌شناسی یا از جاهای دیگر کپی‌برداری کردند بنابراین داده‌ای از سوی بخش‌خصوصی تولید نشد.
در ادامه دوره زمانی پهنه‌ها باید دو سال می‌شد اما این موضوع هم رعایت نشد!
از زمانی که پهنه را گرفته و شروع به اکتشاف کردند تا زمانی که محدوده را برمی‌گرداندند تنها 200کیلومتر مربع می‌توانستند ثبت کنند و مابقی را باید آزاد می‌کردند اما این زمان برای خیلی از پهنه‌ها چندین سال طول کشید! مراکزی بودند که خصولتی یا شبه دولتی بودند، برای آنها مجوز می‌گرفتند که از نظر ما قانونی نبود و در ادامه پهنه را تمدید می‌کردند. همچنین مراکزی بود که از سه تا پنج سال در دسترس گروهی بودند که آن را نگه داشته و باعث شدند که آزادسازی اتفاق نیفتد.در ادامه باید گفت مناطقی بودند که در آنها کار تکراری انجام می‌شد. جالب است که دولت دوباره مناطق را در پهنه‌ها گذاشته است و این کار غلطی بود که انجام شد.
قرار بود مورد اکتشاف عمومی قرار بگیرند اما نشد و این تخلفی بود که در پهنه‌ها اتفاق افتاد. مساله بعدی این بود که بعضی وقت‌ها پهنه‌ها تنها ثبت می‌شدند تا یک‌سری از محدوده‌ها آزاد شوند و آن محدوده‌ها را کسی که صاحب پهنه است بگیرد که این کار غیرقانونی بود. در هر صورت قرار بود مناطقی را که آزاد هستند مورد ثبت قرار دهند که این هم یکی از تخلفات بود.قرار بود چندسالی پهنه‌ها ادامه و دیگر روندش کنسل شود اما هنوز می‌بینیم که روند پهنه‌ها ادامه دارد و اتفاق تکراری به وقوع می‌پیوندد.
این مساله حق مالکیت به گروه‌های خاصی می‌دهد که مناطق را به نوعی بلوکه می‌کنند. البته بلوکه منابع طبیعی‌، محیط‌زیست‌، صنعت و معدن و‌… داریم و با این اتفاقات محدوده‌ها را بلوکه می‌کنند و این کار باعث می‌شود که بخش‌خصوصی چندان نتواند روی پهنه‌ها کار کند چراکه همیشه بلوکه هستند.
چیزی که خیلی مهم است اینکه قرار بوده از پهنه‌ها خروجی در بیاید در حالی که دولت باید توضیح دهد از زمانی که پهنه‌ها شروع شده تاکنون چند درصد تبدیل به معدن شده و اسنادش را نیز شفاف کند.امروز پهنه‌ها متعلق به افراد خاص شده‌اند؛ آنقدر امتیازات فنی و مالی سختگیرانه شده که کسی به راحتی نمی‌تواند امتیاز پهنه را به دست بیاورد. فقط گروه‌های خاصی هستند که می‌توانند امتیاز را به دست بیاورند بنابراین به نوعی شاهد شکل‌گیری رانت هستیم. متاسفانه از بالا محدودیت ایجاد کرده‌اند که تنها گروه خاصی بتوانند این امتیازات را به دست بیاورند و روی پهنه‌ها کار کنند بنابراین فساد غیرمستقیم و رانت‌هایی ایجاد شده که به کسانی که تولید محتوای جدید ارائه نمی‌دهند، تعلق می‌گیرد اما امروز با وجود زمان طولانی و اینکه هرکسی نمی‌تواند وارد پهنه‌ها شود شاهد هستیم که مسوولان ما کار شایسته‌ای در ارتباط با پهنه‌ها انجام نداده‌اند.
* عضو هیات‌مدیره انجمن مس ایران