مطالبات فعالان میراث فرهنگی از دولت چهاردهم

نادر نینوایی- در شرایطی به استقبال انتخابات چهاردهمین دوره ریاست‌جمهوری کشور می‌رویم که میراث فرهنگی ایران با چالش‌های متعددی از مشکلات حفاظتی و مرمتی گرفته تا خطر تخریب بافت‌های تاریخی رو‌به‌رو است.
در این شرایط چشم امیدِ فعالان میراث فرهنگی به دولت آتی است که شاید گوش شنوایی داشته باشند و با تامین بودجه مناسب و نیز با شنیدن نقدهای فعالان این حوزه، زمینه را برای بهبود وضعیت آثار و محوطه‌های تاریخی کشور فراهم کند.
برای بررسی بیشتر و دقیق‌تر مطالبات فعالان میراث فرهنگی و نیز الزامات حفاظتی و مرمتی آثار و بافت‌های تاریخی، به سراغ محمدمهدی کلانتری دبیر پویش ملی نجات بافت‌های تاریخی ایران رفتیم و پای دغدغه‌ها و خواست‌های او برای حفاظت موثرتر از میراث ایرانیان نشستیم.
کلانتری ضمن نقد در اولویت نبودن میراث فرهنگی برای کاندیداهای ریاست‌جمهوری، اهم مطالبات این بخش از دولت آتی را بیان کرد و خواستار توجه ویژه دولت چهاردهم به این حوزه پر اهمیت شد.
غفلت کاندیداها از میراث فرهنگی
یکی از نکات قابل تامل مناظرات انتخاباتی و تبلیغات کاندیداها در انتخابات پیش‌رو، کم‌توجهی آنها به میراث فرهنگی است.
دبیر پویش ملی نجات بافت‌های تاریخی ایران درخصوص کم‌توجهی کاندیداها به میراث فرهنگی گفت: ظاهرا میراث فرهنگی و محیط‌زیست اصلا در اولویت هیچ‌یک از نامزدها نیست، چون هیچ‌کدام‌شان راجع‌به این موضوع اظهارنظر خاصی نکرده‌اند. در حوزه محیط‌زیست باز یک مقدار بحث فرونشست و پیامدهای آن به صورت جزئی مطرح شد، اما درخصوص میراث شخصاً نشنیدم که اظهارنظری از سوی کاندیداها صورت گرفته باشد.
وی افزود: همین وضعیت نشان می‌دهد که میراث فرهنگی متاسفانه در اولویت نیست؛ با وجود این، باید اذعان داشت تفاوت دارد که چه کسی رییس‌جمهور شود، چراکه اگر برخی کاندیداها بیایند، از نظر موضوعات میراث فرهنگی، در احتمالا بر همان پاشنه قبلی خواهد چرخید. به نظرم لازم است وزیر میراث فرهنگی که در دولت آتی انتخاب می‌شود به فکر میراث بوده و دغدغه‌مند باشد اما الان فضا یک مقدار نگران‌کننده است و تا وقتی هم انتخابات انجام نشود و وزیر مربوطه مشخص نشود، مشخص نیست که با چه چالش‌ها یا شرایط جدیدی رو‌به‌رو خواهیم شد.
توقعات از دولت چهاردهم
نگاهی به وضعیت کنونی نشان می‌دهد کمبود بودجه وزارت میراث فرهنگی و چالش‌های حفاظتی آثار تاریخی، وضعیت پرمخاطره‌ای را رقم زده است.
دبیر پویش ملی نجات بافت‌های تاریخی ایران در پاسخ به این پرسش که دولت آتی باید چه رویکردی در مواجهه با وضعیت بودجه میراث فرهنگی و چالش‌های حفاظتی آثار داشته باشد، گفت: در مرحله نخست باید توجه داشت که بودجه وزارت میراث فرهنگی متناسب با تعداد آثار نیست، یعنی بودجه این حوزه قطعا باید افزایش چشمگیری داشته باشد چون بسیاری از بناها در اختیار وزارتخانه است و این وزارت باید بتواند رأساً بحث مرمت و حفاظت آثار را انجام دهد. یکی از بهانه‌های همیشگی وزارت میراث همواره این بوده که بودجه ندارد و این مساله باید حل شود.
وی افزود: بحث دیگر این است که موضوع میراث فرهنگی باید به خوبی از سوی دولت فهم شود و بداند که این میراث متعلق به همه اعصار و همه مردم ایران است و کسانی که می‌آیند باید امانت‌داری کنند و صاحب این آثار نیستند که بخواهند برای کوچک‌سازی حرایم آنها اقدام کرده یا درخصوص امر حفاظت و مرمت آثار کوتاهی کنند.
کلانتری خاطرنشان کرد: موضوع مصوبه 168 شهر نیز باید جدی گرفته شود و دست‌اندازی در (بافت تاریخی) این شهرها به هیچ عنوان نباید ادامه پیدا کند. قانون مرمت بناها و بافت‌ها که در سال 1398 مصوب شده است هم باید به صورت جدی دنبال شود چون در سه سال دولت سیزدهم اصلا اعتقادی به این قانون وجود نداشت و بسیاری از اقداماتی که انجام گرفت، خلاف این قانون بود.
لزوم توجه به نقدهای فعالان
میراث فرهنگی
در سه سال گذشته فعالان میراث دغدغه‌ها و توقعات خود را برای حفاظت موثر از میراث فرهنگی با جدیت مطرح کرده‌اند اما آنطور که از صحبت‌های آنان بر می‌آید به نقدهای مطرح شده، باید و شاید توجه نشده و همین نبود گوش شنوا، یکی از دردهای امروز فعالان میراث است. کلانتری در این خصوص گفت: لازم است با کارشناسان دلسوز و کسانی که مخالف تخریب بافت‌های تاریخی هستند، تعامل بهتری وجود داشته باشد. راه برون رفت از مشکل این نیست که با فعالان میراث فرهنگی تقابل کنیم و نباید به جای آنکه مشکل حل شود دولت به دنبال تقابل با فعالان باشد. سازمان‌های مردم‌نهاد حوزه میراث فرهنگی باید تقویت شده و با آنها تعامل شود. در حال حاضر اما شرایط به این سمت رفته که سازمان‌های مردم‌نهاد در حال تلاش برای نجات آثار تاریخی هستند اما وزارت میراث فرهنگی گویا بنا را بر این گذاشته که صداها را نشنود.
وی افزود: در مورد مسائلی نظیر موضوع پارک قیطریه هم شاهد آن بودیم که شهرداری بنا نداشته صداهای مخالف را بشنود که اگر شنیده می‌شد فنس‌کشی و اقدامات مشابه در پارک‌های دیگر شکل نمی‌گرفت. در نظر داشته باشید که تجربه نشان داده همواره دولت و شهرداری در یک موضع هستند و دولت می‌تواند روی تصمیم‌های شهرداری اثرگذار باشد. در کل به نظرم نهادهای متولی در حوزه میراث تمایل‌شان این بوده که صداها را نشنوند. درواقع به جای آنکه مشکل دیده شده و صدا شنیده شود، برخی به دنبال آن هستند که فعالان میراث را خطاکار جلوه دهند و راجع‌به بافت شیراز، پارک قیطریه و موضوعات مشابه، ادبیات دوستان به این شکل بوده که از عبارت‌هایی مثل معاندان یا مخالفان مسجدسازی برای فعالان و دغدغه‌مندان استفاده شده است. با این نوع ادبیات اما در بر همان پاشنه قبلی خواهد چرخید.
نقدهای موجود درخصوص واگذاری بناهای تاریخی
در دولت اخیر شاهد آن بوده‌ایم که وزارت میراث فرهنگی با تکیه بر صندوق احیا و بهره‌برداری از بناها و اماکن تاریخی، برخی بناهای فاخر و ثبت ملی‌شده کشور را واگذار کرده است. این موضوع البته با انتقادات جدی فعالان میراث فرهنگی مواجه شده و خواستار آن شده‌اند آثاری که در ردیف نفایس قرار می‌گیرند، به هیچ‌وجه به بهره‌بردار خصوصی واگذار نشود؛ موضوعی که البته آنطور که انتظار می‌رفت طرف توجه مسوولان امر قرار نگرفته است.
دبیر پویش ملی نجات بافت‌های تاریخی ایران درخصوص توقعاتی که از دولت آتی در مورد شیوه واگذاری بناهای تاریخی وجود دارد و نیز الزاماتی که باید در نظر گرفته شود، گفت: در گذشته یک شورای نفایسی وجود داشت که متاسفانه در این سه سال آن را کنار گذاشتند. شورای نفایس شیوه لازم برای حفاظت از بنای تاریخی را تشخیص می‌داد و مشخصاً اعلام می‌کرد یک بنا به سبب اهمیتش باید به صورت «موزه-بنا» حفظ شود و در نظر گرفتن کاربری خاص(مثل غذاخوری یا اقامتگاه) می‌تواند برایش آسیب‌رسان باشد. به این ترتیب اجازه داده نمی‌شد که هر بنایی از طریق صندوق احیا به بهره‌بردار خصوصی واگذار شود.
وی افزود: متاسفانه این رویه عوض شده است و خیلی از بناهایی که نباید به آنها کاربری
(غیر از موزه) بدهیم، به آنها کاربری (نادرست) داده و از این طریق به آنها آسیب می‌زنیم. از سوی دیگر شیوه واگذاری‌ها هم شفاف نیست؛ یعنی مبلغ قراردادها و نوع مرمتی که انجام می‌پذیرد، شفاف نیست.
کلانتری خاطرنشان کرد: در مورد گراندهتل قزوین که از همین طریق واگذار شده، نقدهای زیادی درخصوص نوع مرمت آن مطرح بوده و این موارد همگی جزو چالش‌ها و دغدغه‌هایی است که امیدوارم دولت آتی به آنها توجه کند و گوش شنوایی برای شنیدن نظرات و نقدهای فعالان میراث فرهنگی داشته باشد.