معاون میراث فرهنگی:۷۰ درصد بنا سالم است

گروه میراث فرهنگی- مسجد جامع ساری که گفته می‌شود نخستین مسجدی است که مسلمانان در مازندران و حتی سر‌تا‌سر کناره جنوبی دریای مازندران ساخته‌اند، عصر پنجشنبه بر اثر اتصالی سیم‌های برق دچار حریق شد و در آتش سوخت. اگرچه پس از گذشت بیش از چهار ساعت اعلام شد که آتش را مهار کرده‌اند و فرماندار ساری و برخی نسبت به تخریب کامل این مسجد بعد از آتش‌سوزی عظیم آن خبرهایی را منتشر کردند، اما معاون میراث‌فرهنگی پس از بررسی کامل مسجد اعلام کرده، حدود ۷۰ درصد این مسجد در وضعیت سالمی به سر می‌برد.
مسجد جامع ساری اثری ثبت ملی متعلق به دوران قاجار، عصر پنجشنبه ۲۱ تیرماه حوالی ساعت ۱۹ در اثر اتصالی سیم‌های برق دچار حریق شد و تا حوالی ساعت۲۳ ادامه یافت. بلافاصله نیروهای معاونت میراث‌فرهنگی و یگان حفاظت اداره‌کل میراث فرهنگی به محل اعزام شدند با نظارت و هدایت تیم میراثی، شبستان اصلی، ایوان و مناره آسیب کمتری دیدند‌ اما سقف دیگر شبستان‌ها و دیگر قسمت‌های مسجد آسیب جدی دید پس از حدود ۵ ساعت تلاش تیم عملیاتی آتش به‌صورت کامل مهار شد و حوالی ساعت ۲۳ احمدی، مدیرکل مرکز مدیریت بحران استانداری مازندران گفت آتشی که به جان قدیمی‌ترین مسجد مازندران افتاده بود، مهار شد.
فرماندار ساری: تخریب صددرصدی مسجد
پس از آتش‌سوزی فرماندار ساری از تخریب صددرصدی مسجد جامع ساری خبر داد و گفت: «به دلیل اینکه این آتش‌سوزی قبل از نماز بوده است خوشبختانه هیچ فردی در موقع آتش‌سوزی در درون حیاط مسجد و شبستان‌های مسجد حضور نداشته است.»
محمد اسلامی هم در حاشیه بازدید از روند امدادرسانی و اطفای حریق مسجد جامع ساری در گفت‌وگو با خبرنگاران با بیان اینکه مسجد جامع ساری تاریخی و ارزشمند است گفت: به دلیل اتصالی سیم برق که ریشه در شدت گرما و تابش خورشید به سیم‌های برق دارد که از پشت بام مسجد رد شده، آتش‌سوزی رخ داده است. سقف چوبی مسجد کامل در آتش سوخت اما خوشبختانه تلفات جانی نداشتیم و روند امدادرسانی و اطفای حریق به شایستگی انجام شد که از حضور متعهدانه گروه‌های امدادی و مردمی تشکر می‌کنیم.
استاندار مازندران ادامه داد: «مسجد جامع ساری به دلیل ثبت ملی شدن، تابع ضوابط میراث است و مباحث بازسازی و احیای آن با مشارکت دست‌اندرکاران و پشتیبانی سازمان میراث فرهنگی آغاز می‌شود و با تمام قوا به حالت اول برمی‌گردد اما در طراحی مسایل ایمنی نیز باید لحاظ شود.»
۷۰ درصد مسجدجامع ساری سالم است
از سوی دیگر معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری می‌گوید ۷۰ درصد مسجدجامع ساری سالم است و بعد از آواربرداری مسجد و مهار کامل آتش، کار مرمت این بنا با استفاده از اعتبارات ملی و استانی آغاز می‌شود.
محمدحسن طالبیان، در گفت‌وگو با ایسنا می‌گوید: مسجد جامع ساری که اصل آن به مساجد قرون اولیه اسلامی می‌رسد، در دوره‌های مختلف بارها تجدید بنا شده است، دارای چهار شبستان است که شبستان جنوبی آن متعلق به دوره قاجار و سه شبستان دیگر از دوره پهلوی هستند، سقف‌ها و درهای آنها با توجه به مرمت‌های انجام شده در طول دست‌کم پنج سال گذشته تعویض شده و چوبی بودند که آنها سوخته‌اند.
او ادامه می‌دهد: فقط ایوان جنوبی مسجد یک تیر چوبی با پوشش قمی‌پوش (نازک) داشته که با توجه به قرار گرفتن یک تیر چوبی قاجاری زیر آن- که البته روز گذشته در آتش سوخت – سقف را پایین آورده است و از سوی دیگر یک مناره در ایوان جنوبی چون زیر آن یکپارچه نبوده و خود آن قدری دفرمه شده و در گذشته تغییر شکل داده بود و آتش‌سوزی داخل چوبِ مناره‌ها نفوذ کرده است، بخش زیادی از آن خراب شده و بخش دیگری که نمی‌دانیم امکان باقی ماندن آن هست یا نه.
به گفته معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، حدود ۷۰ درصد از بخش تاریخی و اصلی مسجد که دست نخورده و متعلق به دوره قاجار است، سالم باقی مانده است.
طالبیان به وجود یک مدرسه علمیه با نام «امامیه» متعلق به دوره قاجار در پشت مسجد جامع ساری که سقف آن نیز در این آتش‌سوزی، دچار آسیب شده، اشاره می‌کند و می‌گوید: این مسجد و برخی مغازه‌های بازار نیز در این آتش‌سوزی بین بازار و مسجد قرار داشته‌اند که وضعیت خوبی ندارند.
او یکی از علت‌های آتش‌سوزی رخ داده را نبود یکپارچگی در مدیریت این مسجد تاریخی بیان می‌کند و ادامه می‌دهد: این مسجد هیات امنایی اداره می‌شود و شش امام جماعت دارد، بنابراین یک مدیریت غیریکپارچه آنجا حاکم است که بخشی از این مشکلات به آن دلیل است. از سوی دیگر امشب در جلسه‌ای با این ائمه جماعت، در مورد لزوم مدیریت یکپارچه در این مسجد صحبت می‌شود. چون باید در این منطقه یک مدیریت واحد ایجاد شود و بعد از این یک طرح تاسیساتی یکپارچه و مهندسی در مسجد ایجاد شود.
او همچنین با اشاره به افزایش سیستم‌های خنک‌کننده به مسجد در طول چند سال گذشته با توجه به شرجی بودن هوا و کابل‌های زیادی که در مسجد کشیده شده‌اند، می‌گوید: طبق آن‌چه که تا امروز اعلام کرده‌اند، احتمال اتصالی یکی از آن کابل‌ها وجود دارد.
او با این وجود اضافه می‌کند: براساس اعلام آتش‌نشانی ساری؛ بررسی‌های این سازمان به زودی به پایان می‌رسد و علت آن به صورت رسمی اعلام می‌شود، اما چیزی که هم‌اکنون اعلام می‌کنند این است که آتش‌سوزی از یک حجره مسجد شروع شده و به دیگر نقاط سرایت کرده است.
معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی با بیان اینکه از صبح کار آواربرداری بخش‌های سوخته آغاز شده و آتش‌نشان‌ها نیز همزمان وضعیت را کنترل می‌کنند، تاکید می‌کند: به محض اینکه آتش مهار شده و آواربرداری انجام شود، بلافاصله سازه نگهبان ایجاد و کارگاه مرمت دایر می‌شود. همچنین قرار شد با استفاده از منابع ملی و استانی و با نظارت میراث‌ فرهنگی کار مرمت در این مسجد تاریخی آغاز شود.
طالبیان همچنین در مورد قدمت این مسجد تاریخی توضیح می‌دهد: این مسجد روی پایه‌های ساسانی سوار شده است. عده‌ای می‌گویند آن در آتشکده بوده، اما برخی دیگر معتقدند مسجد از سال ۱۴۰ هجری قمری به سبک معماری خراسانی و تک ایوانی ساخته شده و بارها تجدید بنا شده است. بنابراین اکنون با مسجدی روبه‌رو هستیم که بخش قاجار آن درست روی پلان صفوی ساخته شده و خود آن قاجاری است که البته این بخش خوشبختانه سالم‌ترین بخش است و فقط قمی‌پوش آن ریخته است.
همچنین طبق خبرهای واصله منبر تاریخی با قدمت چندین ساله در مسجد جامع ساری سالم توسط آتش‌نشانان به بیرون کشیده شد.
مسجدی به تاریخ یک شهر
مسجد جامع ساری مربوط به سده‌های اولیه دوران‌های تاریخی پس از اسلام- دوره قاجار است و در ساری، محله چناربن، داخل بازار نرگسیه واقع شده و این اثر در تاریخ ۸ اسفند ۱۳۷۷ با شماره ثبت ۲۲۷۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌ است.
بنای کنونی مسجد جامع ساری حاصل بازسازی‌های مکرر در دوران قاجاریه و پهلوی است؛ ولی در میزان قدمت و بنیانگذار آن اختلافاتی وجود دارد. اکثرا این بنا را به دوران عباسیان منتسب می‌دانند و ساخت آن را به دوره پس از سقوط اسپهبد خورشید می‌رسانند.
گفته می‌شود مسجد جامع ساری نخستین مسجدی است که مسلمانان در مازندران و حتی سر‌تا‌سر کناره جنوبی دریای مازندران بنیاد نهادند‌. بی‌تردید قدیمی‌ترین مسجد مازندران مسجد جامع ساری است. صداو‌سیمای مرکز مازندران در این باره نوشته است: «ابن اسفندیار آورده است: «اول امارت که اهل اسلام فرمودند مسجد جامع ساری است. درمورد بنای مسجد جامع ساری نیز اینگونه می‌نویسد: مسجد جامع ساری را به وقت خلافت ‌هارون‌الرشید، یحیی بن یحیی امیر، بنیاد نهاد و مازیار بن قارن به اتمام رسانید و آثار عمارت مازیار بیشتر ظاهر است و گنبد آن چهار در که در مقابل در سرای با دندان نهاد و ملک سعید اردشیر (‌غفرالله ذنوبه) آن موضع را باغی خرم ساخته بود و به یک جانب میدان و گنبد در میان منوچهر شاه اساس افکند.» به گزارش سایت خبری چمدان، ابوالخصیب نخستین حاکم عرب در طبرستان بود که به فرمان منصور دومین خلیفه عباسى در سال ۱۴۴ هـ.ق در سارى مستقر شد و مردم شهر بعد از اجابت دین مبین اسلام طریقت شیعه امامیه را اختیار کردند. بناى مسجد جامع را با تغییر بناى آتشکده ساری، به ابوالخصیب نسبت می‌دهند. از آثار قدیمى مسجد چیزى باقى نمانده است و در شرایط فعلى شامل حیاطى چهار گوشه است. این مسجد سه محراب دارد، محراب اصلى در ایوان ضلع جنوبى و دو محراب نیز در دو سوى ایوان و مرتبط با شبستان‌هاى غربى و شرقى احداث شده است. سردر ایوان با کاشی‌هاى معرق و کتیبه کوفى تزئین شده و دو مأذنه آجرى چهار گوشه با سقف سفالپوش در بالاى آن قرار دارد. مسجد داراى دو ورودى غربى و شمالى است. سقف گنبدى ورودى شمالى داراى تزئینات رسمى‌بندی، کف حیاط با طرح‌هاى زیباى آجرى مفروش و حوض بزرگى در ضلع شمالى حیاط دیده می‌شود. سکوى بزرگى نیز براى نمازگزاران در میان حیاط ساخته‌اند. بام بنا تمامى سفال‌پوش است. بناى فعلى مسجد جامع سارى به دوره قاجار تعلق دارد. ساختمان فعلی مسجد بر‌خلاف تصور رایج همان ساختمان اولیه نیست چرا که هم شیوه معماری آن چندان کهن نیست و هم اینکه در طول تاریخ بنای شهر ساری بارها و بارها ویران شد و از نو‌ شهر ساری را بنا کردند.
برای مثال در کتاب تاریخ طبرستان ابن اسفندیار می‌خوانیم: «و در این سال (سال ۳۲۶یا۳۲۷‌) آب در ساری افتاد (دچار سیلاب شد) و جمله ساری را خراب کرد و بنیادی که پیش از آن بود هیچ بر جای نگذاشت و مردم ساری جمله به پای کوهستان شدند تا خدای تعالی آب به قرار آورد. و نیز در حوالی سال ۵۴۰ تا ۵۶۷ سردار خوارزمشاهیان از خراسان به مازندران حمله کرد و… بقیه را از تاریخ طبرستان بخوانید: به ساری آمد و کشتار کرد و خراب کرد و آتش زد و از هیچ بنیاد از مسجد و گورخانه‌ها نگذشت و به ساری چندان عمارت نبود که سایه‌ای در او افکند…‌ اما به دنبال این ویرانی‌ها بار دیگر ساری را از نو ساختند و از جمله مسجد جامع ساری که بارها و بارها بازسازی شد تا امروز با شکل فعلی اش میزبان ساروی‌ها باشد.»