معمای صادرات نفت ایران

الهام بیگی- یکی از موضوعاتی که این روز‌ها نقل محافل کارشناسان داخلی و خارجی شده فروش نفت ایران است.

اینکه قرار است چه سرنوشتی برای فروش نفت ایران رقم بخورد معمای پیچیده‌ای است که اما و اگرهای زیادی به دنبال دارد.

اگرچه تحریم‌های آمریکا تاثیرات منفی بر وضعیت اقتصادی و بازار ایران داشته است اما اینکه تحریم‌ها در عمل تا چه حد می‌تواند بازار نفت ایران را تحت تاثیر قرار دهد کارشناسان را با چالش جدی مواجه کرده است این در حالی است که بارها رییس جمهور و تیم اقتصادی‌اش صراحتا اعلام کردند که مشکلی برای فروش نفت ایران به وجود نخواهد آمد اما اینکه در عمل مشتری‌های چندین ساله ایران تسلیم چه تصمیمی شوند می‌تواند سرنوشت صادرات نفت ایران را تغییر دهد‌.

شاید کسی فکرش را هم نمی‌کرد که این روزها مسوولان نفتی کشور برای فروش این محصول پرحاشیه تا این حد به تکاپو بیفتند.

از سوی دیگر انتخاب جایگزین برای مشتری‌های نفتی ایران هم کار بسیار سختی خواهد بود‌. همین موضوع پیچیدگی این مساله را بیشتر می‌کند.

در سال‌های اخیر غیر از هند، چین، کره جنوبی و ژاپن که مشتریان اصلی نفت ایران هستند ترکیه و برخی کشورهای اروپایی هم در جرگه خریداران نفت ایران قرار گرفتند. از این‌رو اگر قرار بر تحریم نفت ایران باشد مشخص نیست واردکنندگان عمده نفت ایران، در پی یافتن چه جایگزینی برای تامین نیاز نفتی خود خواهند بود.

مشتریان عمده نفت ایران به دنبال خرید از کشوری هستند که تولیدش هم‌تراز با نفت این کشور است چراکه نفت وارداتی هر مشتری متناسب با توان پالایش اوست.

کارشناسان معتقدند یکی از مشکلات تحریم‌ها این است که تعدادی از کشورها ناچار به تغییر نوع نفت خریداری شده و در نهایت ناگزیر از تغییر طراحی پالایشگاه‌های خود هستند؛ تغییراتی که البته برای این خریداران نفت هم زمانبر و هم بسیار پرهزینه است.

جایگاه نفت خام ایران در اوپک

سبد اوپک، متشکل از تولید ۱۵ کشور صادرکننده نفت است. نفت عرضه شده از سوی اعضای این سازمان از نظر سبکی و سنگینی متفاوت است. برای سنجش کیفیت یا سبکی و سنگینی نفت خام از شاخص ای‌‌پی‌آی (API) استفاده می‌شود.

بر اساس این شاخص، نفتی که دارای چگالی ای‌پی‌آی بالاتر از ۳۵ باشد را نفت سبک و در صورتی که این شاخص بین ۲۵ تا ۳۵ باشد نفت متوسط و نفت خام با ای‌پی‌آی پایین‌تر از ۲۵ را نفت خام سنگین نامگذاری می‌کنند. متوسط ای‌پی‌آی سبد نفت اوپک حدود ۳۳ است.

در حال حاضر ۳۵ درصد نفت ایران سبک و ۶۵ درصد نیز سنگین است.میزان گوگرد در نفت، دومین معیار سنجش است که نفت بر اساس آن به شیرین یا ترش تقسیم می‌شود. نفت شیرین کمتر از ۵/۰ درصد گوگرد دارد و در صورتی که میزان گوگرد در نفت خام بالاتر از ۵/۰ درصد باشد، از آن با عنوان نفت ترش یاد می‌شود.در این میان هندی‌ها خریدار نفت سنگین ایران هستند. ژاپن و کره جنوبی بیشتر نفت سبک ایران را می‌خرند و چین هم مشتری هر دو نوع است.

جایگزین‌ها کدامند

از چند ماه پیش از آغاز تحریم خرید نفت از ایران، عراق و عربستان سعودی به عنوان دو رقیب بزرگ این کشور، سهم‌شان را در بازار اروپا افزایش دادند. آمار تردد نفتکش‌ها نشان می‌دهد که عراق تا ۳۰ درصد و عربستان هم دو برابر به صادراتشان افزوده‌اند. این دو کشور در ۱۰ ماه گذشته در مجموع میزان تولیدشان را تا ۲۴۵ هزار بشکه در روز افزایش و بهای نفت سبک را برای مشتریان آسیایی کاهش داده‌اند.به گزارش آژانس بین‌المللی انرژی، از ابتدای سال جاری میلادی صادرات نفت ایران به اروپا ۳۵ درصد کاهش داشته و به حدود ۴۱۵ هزار بشکه در روز رسیده است.

این در حالی است که ایران در آب‌های آسیا و اروپا در مجموع ۵۰ میلیون بشکه نفت ذخیره دارد. ذخایر اروپایی آن عمدتا در بنادر هلند است.

کارشناسان بازار نفت بر این باورند که نفت عراق، عربستان و روسیه به آسانی می‌تواند جایگزین نفت ایران در بازار در زمان تحریم باشد.

بعضی از انواع نفت عربستان، عراق و روسیه تا حدی شبیه تولید ایران است. برای نمونه نفت خام منطقه کرکوک در عراق که حدود ۲۰ درصد نفت تولیدی این کشور را تشکیل می‌دهد بسیار شبیه نفت سبک ایران است. نفت اورال روسیه هم نفت‌ دیگری است که شباهت بسیاری به نفت سبک ایران دارد و به راحتی می‌تواند جایگزین آن شود.بنابراین بسیاری از خریداران نفت سبک ایران در دوران تحریم، به سراغ روسیه می‌روند و نیاز خود را از طریق این کشور تامین می‌کنند. نفت سنگین عربستان هم برای مشتریان قابل جایگزینی با نفت مشابه تولید ایران است.

اگرچه بازار نفت برای رقبای ایران در دوران تحریم رونق بیشتری دارد اما ناظران بازار بر این باورند که به صفر رساندن صادرات یا جایگزینی کامل نفت ایران در درازمدت غیرممکن است.

فریدون برکشلی رییس پیشین هیات ایران در اوپک هم معتقد است که حذف ایران از بازار نفت غیرممکن است زیرا در نهایت قیمت حرف آخر را می‌زند و تا تخفیف باشد خریدار هم هست.

بیژن زنگنه وزیر نفت کشورمان هم بار‌ها تاکید کرده است نه عربستان سعودی و نه هیچ تولیدکننده دیگری توان افزایش تولید نداشته و ندارد.

روحانی رییس‌جمهور ایران نیز به صفر رساندن صادرات نفت کشور را گزافه‌گویی آمریکا می‌داند و حتی هشدار داده است که اگر آمریکا جلوی صادرات نفت ایران را بگیرد نفتی از خلیج فارس صادر نخواهد شد.