مقابله ژاپن با چین و روسیه با اهرم ناتو

گروه بین‌الملل- محمدرضا ستاری – در حالی که طی روزهای آینده قرار است نشست رهبران گروه ۷ در هیروشیمای ژاپن برگزار شود، یک ناو گروه دریایی چین آنطور که رسانه‌ها گزارش داده‌اند به رهبری یک ناوشکن قدرتمند در حالی گشت‌زنی در حوالی جزایر ژاپن هستند. حرکت این ناوگان که گفته می‌شود شامل چهار ناوشکن و کشتی‌های کوچک‌تر است از چند روز قبل شروع شده و طبق گزارشی که خبرگزاری یورونیوز منتشر کرده، پنجشنبه هفته قبل به نزدیک زنجیره ایزو واقع در توکیو رسیده است.
این اتفاق که توسط وزارت دفاع ژاپن اطلاع‌رسانی شده است در حالی صورت گرفته که برخی از نشریات چینی علت چنین اقدامی را اظهارات تحریک‌آمیز ژاپنی‌ها در خصوص تایوان عنوان کرده‌اند. در واقع چینی‌ها می‌گویند چنین اقدامی یک رزمایش معمولی دریایی است، اما در نوع خود پیامی مهم نیز به ژاپن مخابره می‌کند. اهمیت چنین موضوعی از آنجا ناشی می‌شود که طی روزهای آینده قرار است نشست رهبران گروه ۷ که شی‌جین‌پینگ نیز جزئی از آنهاست در ژاپن برگزار شود. از سوی دیگر چند روز قبل نیز شاهد بودیم که یوشیما سا‌هایاشی وزیر خارجه ژاپن در مصاحبه‌ای که با شبکه خبری سی‌ان‌ان داشته گفته که در حال مذاکره برای تاسیس یک دفتر آسیایی ناتو در توکیو هستیم که در نوع خود اولین نمونه آن محسوب می‌شود. وزیر خارجه ژاپن در توجیه این اقدام هر چند که جزئیات خاصی ارائه نداده، اما تاکید کرده که حمله روسیه به اوکراین پیامدهایی فراتر از اروپا داشته و ما را مجبور کرده که در خصوص امنیت خود تجدیدنظر کنیم.
در واقع سال گذشته بود که فومیو کیشیدا نخست‌وزیر ژاپن در اجلاس گفت‌وگوهای امنیتی شانگریلا در سنگاپور به صراحت اعلام کرد که سرنوشت اوکراین امروز می‌تواند سرنوشت فردای ما در آسیای‌شرقی باشد. این حرف‌ها خط‌مشی امنیتی دولت ژاپن را در فرآیندهای آتی به خوبی نمایان می‌کند؛ جایی که نخست‌وزیر فعلی در راستای ادامه سیاست‌های شینزو آبه نخست‌وزیر فقید این کشور سعی در تعمیق روابط با کشورهای منطقه از جمله کره‌جنوبی و افزایش همگرایی‌ها با ناتو دارد، هر چند که ژاپنی‌ها در دهه ۱۹۹۰ وارد یک سلسله همکاری با ناتو شدند، اما این همکاری‌ها معمولا در سطح روابط توکیو با اروپا بوده است، اما تاسیس دفتر آسیایی ناتو اگر اجرایی شود، نشان‌دهنده تغییر برخی از معادلات استراتژیک توکیو با ناتو خواهد بود. در واقع این امر مشابه اقدامی است که ناتو در سازمان ملل، سازمان امنیت و همکاری اروپا و کشورهایی از جمله گرجستان، اوکراین، بوسنی، مولداوی و کویت انجام داده است.
طبق گزارشی که سایت دیپلمات در این خصوص منتشر کرده است، هر چند که ژاپن از منظر ژئوپلیتیکی در محدوده اقیانوس اطلس شمالی قرار ندارد، اما با توجه به همگرایی‌هایی که بر اساس ارزش‌های دموکراتیک غربی و اتحاد استراتژیکش با ایالات متحده داشته و در اصول سیاست خارجی خود نیز معتقد به امنیت جمعی است، برای نظم غربی یک شریک مهم تلقی می‌شود. در این میان برخی از ناظران معتقدند که توکیو شاید هرگز رسما به ناتو ملحق نشود، اما به واسطه سطح روابط دوجانبه‌ای که وجود دارد، احتمالاً در آینده نوع متفاوتی از همکاری میان آنها را شاهد خواهیم بود. در واقع ژاپن برای ناتو یک شریک باثبات و قابل اطمینان است. ناتو نیز بعد از ایالات متحده آمریکا، دومین شریک امنیتی توکیو محسوب می‌شود و چنین مواردی افزایش سطح همکاری‌ها میان دو طرف را اجتناب‌ناپذیر می‌کند.
آنچه ژاپن به ناتو ارائه می‌دهد
برخی از تحلیلگران در این خصوص معتقدند که ژاپن یک نیروی نظامی قدرتمند است که از لحاظ بودجه دفاعی نهمین کشور در دنیا محسوب می‌شود. همچنین این کشور می‌تواند برای ناتو پلی جهت دیپلماسی عمیق‌تر در شرق آسیا فراهم کند. علاوه بر این پیوندهای مشترک با هر یک از اعضای ناتو به صورت جداگانه نیز همواره در دستور کار ژاپنی‌ها قرار داشته به طوری که شاهد هستیم، توکیو در حال ساخت یک جت جنگی نسل جدید به صورت مشترک با بریتانیا و ایتالیاست.
از سوی دیگر هر چند به واسطه محدودیت‌های قانون اساسی، دست ژاپنی‌ها برای ظهور و بروز نظامی بین‌المللی بسته است، اما با توجه به اینکه این کشور یک قدرت اقتصادی و دیپلماتیک مهم جهانی محسوب می‌شود، برای ناتو چنین اهرمی به مراتب مهم‌تر از قابلیت‌های نظامی ژاپن خواهد بود، زیرا همان‌طور که عنوان شد، مشارکت‌ با توکیو، خارج از اتحاد این کشور با آمریکا، می‌تواند به عنوان پلی دیپلماتیک برای ناتو در شرق آسیا باشد.
علاوه بر این ژاپنی‌ها در طول سال‌های گذشته همکاری‌های امنیتی قابل توجهی با هند، ویتنام و فیلیپین داشته‌اند و از زمان آغاز جنگ اوکراین نیز به صورت فعال سعی کرده‌اند چنین همکاری‌هایی را گسترش دهند. موضوع مهم دیگر این است که ژاپن برای اکثر کشورهای منطقه یک شریک اقتصادی و تجاری مهم محسوب می‌شود. این کشور بعد از ایالات متحده و چین، سومین منبع مهم سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در کشورهای اتحادیه جنوب شرقی آسیا (ASEAN) بوده و در عین حال بزرگ‌ترین سرمایه‌گذار در پروژه‌های زیرساختی این منطقه محسوب می‌شود.
ناتو چه مزیتی برای ژاپن دارد
شراکت ژاپن با ناتو نیز به گفته برخی از کارشناسان به این کشور یک تامین امنیتی دیگر سوای ایالات متحده به عنوان عاملی بازدارنده در قبال رقبای منطقه‌ای می‌دهد. در واقع گسترش همکاری توکیو با ناتو، تنها بخشی از رویکرد چندجانبه‌ای است که ژاپنی‌ها در قبال کشورهای منطقه و فرامنطقه‌ای در پیش گرفته‌اند. به خصوص اینکه ژاپن علاوه بر تعمیق روابط امنیتی با کشورهایی که ذکر شد، یک بازیگر اصلی در طرح گفت‌وگوهای چهارجانبه امنیتی نیز محسوب می‌شود. به همین دلیل ناظران مدعی هستند، همان‌طور که ژاپن یک پل دیپلماتیک برای ناتو در شرق آسیاست، ناتو نیز همین نقش را برای توکیو به سمت غرب ایفا می‌کند.
سیاستگذاران توکیو مدت‌هاست به دنبال تقویت نقش این کشور در امنیت جهانی بوده‌اند. مانند طرح کلی استراتژی امنیت ملی که باعث شده ژاپنی‌ها علاوه بر اعزام نیروهای حافظ صلح در مناطق مختلف، در جنگ عراق نیز بخشی از نیروهای نظامی خود را به این کشور گسیل کنند. این همان موضوعی است که شینزو آبه معتقد بود توکیو قرار است نقشی بر اساس یک صلح‌گرای فعال در نظام جهانی ایفا کند و تقویت همکاری با ناتو این امتیاز را برای مشارکت ژاپن در معماری امنیت بین‌المللی در بر خواهد داشت.
یک مشارکت معنادار
به گفته برخی از تحلیلگران، اتحاد امروز ژاپن با ناتو تداعی‌کننده اتحاد این کشور با بریتانیا در بازه زمانی ۱۹۰۲ تا ۱۹۲۲ است؛ اتحادی که امپراتوری‌های ژاپن و بریتانیا را به منظور مقابله با روسیه متحد کرد. در این میان مشارکت ژاپن با ناتو هر چند از لحاظ ماهوی متفاوت است، اما تا حدودی از نظر شکلی مشابه است. در واقع با ظهور چین به عنوان یک ابرقدرت و نقشی که روسیه در نظام جهانی ایفا می‌کند، ژاپنی‌ها برای مواجهه با این دو بازیگر همسایه خود، مشارکت با ناتو را توجیه کرده و در عین حال به دنبال ایفای نقش در ترتیبات امنیتی در نظام جهانی هستند.