مقدمه تشکیل بازار متشکل

گروه اقتصادی- آرامش این روزهای بازار ارز را معلول دستاوردها و تدابیر مثبت دولت و بانک مرکزی می‌دانند. دیگر نه از تجمعات متقاضیان ارزی پشت در صرافی‌ها خبری است و نه از اوج‌گیری ناگهانی قیمت‌ها. مدیریت هوشمندانه بانک مرکزی اگرچه روند باثباتی را بر بازار ارز حاکم کرده، اما سوال اساسی این است که آیا شیب ملایم کاهش قیمت ارز ادامه دارد؟
موج جدید کاهش قیمت ارز از اردیبهشت ماه سال‌جاری آغاز شد، درست در شرایطی که قیمت دلار به متوسط قیمت آن در بهمن‌ماه سال ۹۷ رسیده بود، به طوری که قیمت ۱۵ هزار تومانی ثبت شده در دومین ماه سال‌جاری از پرش ۵ پله‌ای آن در فاصله ماه‌های بهمن و اردیبهشت خبر می‌داد.
اما بانک مرکزی با اتخاذ سیاست‌هایی راهبردی توانست نرخ ارز را وارد مدار کاهشی کند تا گام‌های بلند خود را در جهت تثبیت قیمت ارز بردارد. به اعتقاد بسیاری از کارشناسان یکی از سیاست‌های پشت‌پرده دولت و بانک مرکزی در این بازه زمانی تلاش برای کاهش فاصله قیمتی نرخ‌های بازار آزاد و نیمایی بوده است.
دلار در کانال ۱۱ هزار تومان
ادامه روند کاهش قیمت ارز این روزها نیز همچون ماه‌های گذشته با شیب ملایمی ادامه دارد. تقریبا از دو ماه گذشته نرخ ارز وارد کانال ۱۱ هزار تومان شده است و در حول و حوش کانال ۱۱ هزار تا کانال ۱۲ هزار تومان نوسان می‌کند.
آخرین قیمت‌های ثبت شده در بازار ارز نیز نشان می‌دهد که دلار در نیمه کانال ۱۱ هزار تومان قرار دارد. بر این اساس دلار با قیمت ۱۱ هزار و ۲۱۷ هزار تومان معامله می‌شود که با کاهش ۳۰۰ تومانی آن نسبت به روزهای گذشته همراه شده است. روند کاهش قیمت در یورو محسوس‌تر است، به طوری که قیمت خرید و فروش ۱۲ هزار و ۵۱۰ تومانی آن بر افت ۵۰۰ تومانی آن نسبت به روزهای گذشته دلالت دارد.
اما از زمانی که قیمت ارز وارد مدار نزولی شد، مسوولان امر از ادامه روند کاهشی قیمت ارز خبر می‌دادند تا از تاثیرات متغیرهای سیاسی و اقتصادی بر روند تغییرات قیمت ارز بکاهند. رییس بانک مرکزی نیز بارها بر این موضوع تاکید داشته و بارها اعلام کرده است که نرخ ارز دیگر افزایشی نخواهد شد. وی پیشتر نیز گفته بود که پس از گذر از آثار تحریم‌های ظالمانه در دو سال اخیر، به شرایطی رسیده‌ایم که با ایجاد ثبات در بازار ارز، در مسیری قرار داریم که شاخص‌های کلان اقتصادی کشور رو به بهبود است، در بازار ارز توانستیم با کاهش ۱۸ درصدی نرخ ارز، دلار را از ۱۴ هزار و پانصد تومان به ۱۱ هزار و ۶۰۰ تومان برسانیم و ثابت نگه داریم.
ثبات قیمت ارز
همتی در تازه‌ترین نوشتار خود ثبات نسبی حاکم بر بازار ارز و به تبع آن در سایر بازارها و همچنین کاهش تدریجی نرخ تورم ماهانه و نقطه به نقطه را نشانه‌های حرکت به سمت ثبات اعلام کرده است. در این زمینه رییس بانک مرکزی بر نکاتی در خصوص قیمت ارز در بازار تاکید می‌کند و می‌گوید: «ثبات بازار قطعا به معنای توقف یا کاهش قیمت‌ها و رفع فشار اقتصادی بر طبقات درآمدی متوسط و پایین جامعه نیست و صرفا شکست فشار حداکثری آمریکا، در نیل به اهدافش را نشان می‌دهد. لذا حمایت از اقشار با درآمد ثابت و پایین باید با جدیت پیگیری شود.
در کنار برنامه‌ریزی‌های دولت، امید به بهبود شرایط، با توجه به عزمی که در تولیدکنندگان و نیز اخبار واصله از گوشه و کنار کشور در تلاش برای رونق تولید ملی می‌رسد، به شدت نسبت به شش ماه پیش فزونی یافته است.
تلاش‌ها برای افزایش درآمدهای ارزی ناشی از صادرات نفت و فرآورده‌های نفتی و مهم‌تر از همه صادرات غیرنفتی به روش‌های مختلف در حال گسترش است.
تلاش کشورهای همراه با تحریم، برای فاصله گرفتن از اشتباه خود و از همه مهم‌تر، ارائه برخی از پیشنهادها‌ برای کسب رضایت ایران، جهت پذیرش مذاکره، سیگنال‌های مهمی است از پیروزی مردم ایران در صحنه مقاومت اقتصادی و نیز قدرت‌نمایی‌اش در منطقه.
آن‌طور که از صحبت‌های رییس کل بانک مرکزی برمی‌آید، نشانه‌های ثبات بر بازار ارز از مدت‌ها پیش و به دنبال سیاست‌های بانک مرکزی پدیدار شده است. ادامه ثبات قیمت ارز نیز نشان می‌دهد که تدابیر بانک مرکزی در بازار ارز مثمر‌ثمر واقع شده و توانسته از آثار تنش‌زای فشارهای اقتصادی بر نرخ ارز بکاهد.
با این وجود همتی خود نیز تاکید می‌کند که کاهش اندک قیمت ارز نه تنها به معنای کاهش فشار اقتصادی وارده بر طبقات اجتماعی نیست، که آثار ناشی از افزایش چند برابری قیمت ارز به روشنی بر زندگی دهک‌های مختلف درآمدی هویدا شده است‌.
عرضه و تقاضا
اگرچه مسوولان دولتی تاکید دارند که آنچه هدایت‌گر این روزهای بازار ارز است نیروهای عرضه و تقاضاست، با این حال بعید به نظر می‌رسد بازار ارز مستقل از سیاست‌های دستوری دولت و بانک مرکزی قادر به قیمت‌گذاری باشد.
به این ترتیب هر تغییری که در قیمت ارز اتفاق می‌افتد، مستقیما محصول سیاست‌های دستوری دولت است که به جهت تامین منافع ذاتی خود به اتخاذ آن مبادرت می‌ورزد. این موضوع زمانی روشن‌تر می‌شود که پرونده‌های اخیر اخلالگران ارزی سال گذشته کشور نیز سرشار از سیاست‌ها و دسیسه‌هایی است که از هدایت جهت‌دار قیمت‌ها خبر می‌داده است.
این موضوع زمانی روشن‌تر می‌شود که بدانیم حدود ۸۰ درصد درآمدهای ارزی کشور از طریق صادرات و فروش نفت تامین می‌شود و از آنجا که صادرکننده انحصاری نفت و صنایع وابسته به آن دولت است، به این ترتیب دولت و گروه‌های دولتی خود گرداننده اصلی بازار ارز هستند و بانک مرکزی نیز به تبعیت از سیاست‌های دولت به اتخاذ سیاست‌های پولی مبادرت می‌ورزد.
در کنار اینها نباید از ذکر این نکته غافل شد که بانک مرکزی در حال تدارک دیدن برای راه‌اندازی بازار متشکل ارزی است و از این جهت تلاش می‌کند سیاست‌هایش را در جهت کاهش قیمت ارز پیش ببرد. به این ترتیب شاهد آن هستیم که طی ماه‌های گذشته بانک مرکزی با تدابیر خود نرخ ارز را وارد مدار کاهشی کرده است.
به نظر می‌رسد ثبات نسبی قیمت‌ها در بازار ارز شرط لازم و اصلی برای راه‌اندازی بازار جدید ارزی است، اما شرط کافی این مهم کاهش فاصله قیمتی ارزهای نیمایی و آزاد است که دولت با تدابیر خود توانسته به این مهم نیز دست یابد. با این حال این بازار نیز تاکنون به طور کامل راه‌اندازی نشده و به نظر می‌رسد زیرساخت‌های لازم برای فعالیت آن هنوز فراهم نشده است.‌
شرط لازم برای ثبات قیمت ارز
اما با همه اینها یکی از دغدغه‌های اصلی همه اقشار جامعه این است که روند با‌ثبات کنونی تا کی ادامه خواهد داشت؟ اگر با استناد به صحبت‌ها و نظرات کارشناسی مسوولان دولتی به این سوال پاسخ دهیم، لازم است خود را برای تجربه دور تازه‌ای از کاهش قیمت‌ها و یا حداقل تجربه ثبات قیمت ارز تا پایان سال آماده کنیم.
اما با استناد به صحبت‌های علمی کارشناسان و صاحبنظران به نظر می‌رسد ثبات قیمت‌ها تا زمانی ادامه خواهد داشت که تغییر جدید در شاخصه‌های اقتصادی کشور ایجاد نشود و کسری بودجه چند هزار میلیارد دلاری دولت به وقوع نپیوندد.
اما شواهد نشان می‌دهد که کسری بودجه دولت نه تنها تا پایان سال‌جاری اجتناب‌ناپذیر است بلکه این موضوع به یکی از معضلات اصلی دولت تبدیل شده است. روشن است این موضوع می‌تواند سیگنال‌های مثبتی به بازار ارز وارد کند و بازار ارز را وارد مدار افزایش قیمت کند.
به این ترتیب به نظر می‌رسد ادامه روند ثبات قیمت‌ها در بازار ارز منوط به سیاست‌های پیشگیرانه دولت برای پیشامدهای احتمالی اقتصادی در آینده است، در غیر این صورت ثبات نسبی قیمت‌ها در بازار ارز تنها در صحبت‌های مسوولان دولتی امکان‌پذیر خواهد بود.