مقصر فاجعه زیست‌محیطی خور موسی کیست؟

جامعه- چندی پیش اعلام شد ۲۰ هزار قطعه ماهی در خور موسی تلف شده‌اند. جریان از این قرار بود که جیوه یا نوعی مواد شیمیایی خطرناک به نام استایرن موجب بروز چنین حادثه تلخ زیست‌محیطی شده است؛ حادثه‌ای که مسوولان بهداشتی کشور در واکنش به آن هشدار داده‌اند که مردم از مصرف ماهی‌های این ناحیه به شدت خودداری کنند زیرا جیوه موجود در این ماهی‌ها به بدن انسان منتقل شده و ضمن ایجاد مسمومیت‌های شدید حتی می‌تواند موجب مرگ‌و‌میر شود.
اما این حادثه به اینجا ختم نمی‌شد. در بندر ماهشهر نیز پتروشیمی این منطقه موجب تلف شدن دسته‌جمعی ماهی‌ها شده بود. علاوه بر ماهی‌های این مناطق پرندگان نیز مورد تهدید قرار گرفتند.
سرانجام مدیرکل حفاظت محیط‌زیست خوزستان لب به سخن گشود و اعلام کرد پتروشیمی‌های این مناطق پسماند خود را که حاوی مقادیر قابل توجهی جیوه و استایرن است به خوریات از خور موسی تخلیه می‌کنند که این آلودگی از این خور به آب‌های آزاد خلیج‌فارس نیز راه پیدا کرده و موجب آلودگی در سطح وسیع‌تری شده است.
پتروشیمی بندر امام خمینی که بزرگ‌ترین پتروشیمی در سطح کشور است و متعهد بوده که خط واحد کلر آلکالی خود را تعطیل کند تا از بروز چنین آلودگی‌های وسیع زیست‌محیطی جلوگیری شود اما آن‌طور که لاهیجان‌زاده، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست خوزستان می‌گوید هشت سال است که پتروشیمی بندر امام به بهانه‌های مختلف تعطیلی خط تولید کلر آلکالی به روش جیوه و جایگزینی آن به روش ژئو ممبران را به تاخیر انداخته‌ است؛ جایگزینی که موجب حذف جیوه از فرآیند تولید می‌شود و به دنبال آن آلودگی زیست‌محیطی را که اتفاق افتاده نخواهد داشت.
حال از سال۸۷ که مسوولان این پتروشیمی به مسوولان زیست‌محیطی تعهد داده بودند که ظرف دو سال این جایگزینی را انجام دهند باز هم حوادث فاجعه‌بار اخیر یادآور شد که این پتروشیمی از تعهدات خود سرپیچی کرده است. محیط‌زیست منطقه نیز تاکید کرده که اگر پتروشیمی بندر امام اقدام جدی نکند حتما جریان را از سوی مقامات قضایی دنبال می‌کند. اما یک هفته پس از انتشار این اخبار پتروشیمی بندر امام سرانجام توضیحاتی به خبرگزاری‌ مهر که از این موضوع پرده برداشته بود، می‌دهد. شرکت پتروشیمی بندر امام در این توضیحات آورده که آلودگی‌ها ناشی از نشت تانکری بوده است که پتروشیمی پارس در منطقه عسلویه آن را بارگیری کرده بود و فقط ۵۰ لیتر نشتی آن به محیط تخلیه شده است و در نهایت نتیجه می‌گیرد که این نشتی نمی‌تواند علت مرگ‌و‌میر آبزیان شود!
حال بر فرض قبول چنین موضوعی یک سوال باقی می‌ماند اینکه آلودگی خوریات منطقه که به خلیج‌فارس هم رسیده است، مرگ‌و‌میر قابل توجه ماهی‌ها و حتی تهدید حیات پرندگان این نواحی به چه علت است؟
محمود زواره‌ای، کارشناس ارشد صنایع نفت در این ارتباط به خبرنگار ما گفت: تولید بعضی مواد شیمیایی پتروشیمی مانند پلیمرهای استایرن، پلی‌اتیلن‌ها، پلی پروپیلن‌ها، اسید سولفوریک و چند مورد دیگر ممنوع شده است اما در سال ۹۱ ساخت و صادرات بعضی مواد با شرایط خاص و به طور مشروط آزاد شده مانند صنایع پلاستیکی، لاستیکی، آرایشی، کشاورزی و غذایی. به گفته زواره‌ای در حال حاضر پتروشیمی‌هایی که مجاز به تولید این مواد هستند عبارتند از کارخانه‌های پتروشیمی اروند، غدیر، بندر امام، آبادان، شازند، ارومیه، خراسان، شیراز، پردیس، اصفهان، کرمانشاه، رازی و بوعلی که مقدار تولیدات آنها نیز به صورت شش ماهه به آنها ابلاغ شده است.
به گفته وی، رییس کارخانه مسوول مستقیم آن است که درصد آلودگی‌ها از میزان معینی بالاتر نرود و برای آنکه چاه جذبی و آب‌های زیرزمینی مجاور کارخانجات به طور سالم و بهداشتی باقی بماند روزانه آب حوضچه‌های شست‌و‌شوی پسماندهای این کار کارخانجات کنترل می‌شود.
زواره‌ای توصیه می‌کند مسوولان محیط‌زیست شهرهایی که در مجاورت پتروشیمی‌های کشور هستند مرتبا آب‌های زیرزمینی را آزمایش کنند تا بتوانند با هشدارهای به موقع از آلودگی‌ این آب‌ها به طور جدی جلوگیری کنند.
در ادامه توضیحات پتروشیمی بندر امام در خصوص آلودگی خور موسی را می‌خوانید.
توضیحات پتروشیمی بندر امام:
با توجه به موارد مطرح شده در این خبر و انعکاس گسترده آن در جراید عمومی پس از بررسی‌های فنی و کارشناسی موارد ذیل جهت استحضار ایفاد می‌گردد.
۱- استایرن مورد نیاز این شرکت به وسیله تانکر از پتروشیمی پارس در منطقه عسلویه تامین می‌گردد. در تاریخ ۳۰ شهریورماه ۱۳۹۲ یکی از تانکرهای ارسالی دارای نشتی به میزان بسیار جزیی بود که پس از هماهنگی با اداره HSE و به منظور حفاظت از محیط‌زیست و جلوگیری از ورودی استایرن به محیط این تانکر خارج از روند معمول و بدون نوبت و با شرایط کنترل شده به ترمینال بارگیری منتقل و در مدت تخلیه که حدودا ۵/۱ ساعت به طول می‌انجامد بخشی از این نشتی که کمتر از ۵۰ لیتر است به دلیل شرایط تانکر به محیط تخلیه شده است.
۲- شایان ذکر است کلیه اسناد و مدارک تخلیه‌ شامل برگ باسکول اولیه و ثانویه‌ همچنین سطح ارتفاع مخزن که با تجهیزات ابزار دقیق حساس کنترل می‌شود بررسی و کلیه شواهد موید مطالب مطرح شده فوق است که قابل ارایه به کارشناسان مربوطه می‌باشد.
۳-براساسMSDS ا ‌،LD50 استایرن معادل mg/kg2650 است. با بررسی کارشناسی و میزان تخلیه شده به روشنی مشخص می‌گردد که این میزان نمی‌‌تواند باعث مرگ و میر آبزیان گردد.
۴- بررسی جداول جزر و مدی در خور موسی بیانگر این است که بین ساعت ۱۳ تا ۱۹ مورخ ۳۰ شهریورماه ۱۳۹۲ آب در حالت جزر و در زمان تخلیه، جزر کامل بوده است بنابراین مقدار ناچیز استایرن تخلیه شده نیز با تاخیر چند ساعته به محیط آبی وارد شده است.
۵- با توجه به موارد مطرح شده انتظار می‌رفت که ابتدا موضوع مورد بررسی کارشناسی دقیق قرار می‌گرفت و پس از حصول اطمینان در جراید منتشر می‌شد زیرا این موضوع مورد سوءاستفاده شبکه‌های خبری بیگانه و انتشار گسترده آن در این شبکه‌ها شده است.
۶- در ارتباط با پروژه تغییر فرآیند کلرآلکالی نیز برنده مناقصه مشخص و در تاریخ سوم شهریورماه ۱۳۹۲ ابلاغ جهت ارایه تضمین بانکی به مجری انجام شده و مجری در تاریخ ۲۴ شهریورماه ۱۳۹۲ درخواست ارایه ضمانتنامه را به امور پیمان‌ها ارایه کرده است. قرارداد هم‌اکنون در مرحله امضا و مبادله قرار دارد مضافا مراحل اخذ موافقتنامه UNIDO به منظور تسهیل شرایط تحریم در دست پیگیری است که تمامی اسناد و مدارک در جلسه حضوری تقدیم خواهد شد.
حال بر فرض قبول چنین توجیهی یک سوال همچنان باقی می‌ماند که آلودگی خوریات منطقه که به خلیج‌فارس نیز رسیده است و موجب مرگ‌و‌میر قابل توجه ماهی‌ها و حتی تهدید حیات پرندگان این نواحی شده به چه علت بوده است و سرانجام چه کسی باید پاسخگوی این آلودگی‌ها باشد و برای رفع و جبران آن چه کسانی باید چه اقداماتی بکنند؟!