ممکن اما نامطلوب

کورش الماسی
پربیراه نیست اگر گفته شود، ناکارآمدی تحول‌خواهان، اگر نه بیشتر اما کمتر از ناکارآمدی مدیریت کلان نیست. یقینا ناکارآمدی ریشه‌های متعدد و گوناگون دارد که پرداختن به آنها در این موجز میسر نیست. شاید، پراکندگی و تناقض فکری و رفتاری و پیگیری اهداف فردی و گروهی برخی عوامل ناکارآمدی تحول‌خواهان باشد. آنچه مسلم است اینکه تحول‌خواهان «توان همکاری» به‌مثابه کاربردی‌ترین روش و ابزار، برای ایجاد تحولات اجتماعی و سیاسی را ندارند. شاید، این قاعده از روانشناسی تربیت کودک که «اگر به هر دلیل والدین نتوانند کودکان را تربیت کنند، جامعه کودکان را تربیت خواهد کرد»، تصویر روشنی از پیامدهای نامطلوب و اجتناب‌ناپذیر عدم انسجام تحول‌خواهان پیرامون اهداف ملی به ما بدهد. به عبارتی اگر تحول‌خواهان ملی، توان کنترل شرایط کشور به‌سوی اهداف ملی را نداشته باشند، بسیار طبیعی و اجتناب‌ناپذیر خواهد بود (آنچنان‌که تا به‌حال بوده) که بیگانگان در راستای منافع خود، شرایط کشور را کنترل و هدایت خواهند کرد.
با توجه به تحولات سال‌های اخیر در منطقه و جهان، بسیار ضروری است تا دلسوزان صادق امنیت کشور به یک نکته کاربردی توجه خاص داشته باشند. چند سال پیش ایده‌ای مبنی‌بر، «تغییر نه ممکن و نه مطلوب» مطرح شد. به باور نگارنده، این گفته دو ایراد دارد؛ یک، فاقد یک «راهکار واقع‌بینانه قابل اجرا» برای مدیریت و حل‌وفصل انبوه و انواع چالش‌های اجتماعی که مدنیت را به لبه پرتگاهی عمیق رسانده، است. دو، «نه»، «نه ممکن» غیرکاربردی و خلاف واقع است.
در راستای درک کاربردی ایده مذکور، تبیین کلی و مختصری از مفاهیم تغییر، ممکن، مطلوب و «نه»، ارائه می‌شود.
تغییر؟ این یک «فهم باستانی» است که عالم هستی پیوسته و بی‌وقفه در حال حرکت و تغییر است. به‌عبارتی، عالم هستی «جنسی جاری» دارد. ازاین‌رو، «تحولات اجتماعی در همه عرصه‌ها
(از جمله مدیریت سیاسی) بی‌توجه به اراده و اهداف انسان‌ها و بنابه اصول و قواعد طبیعی «رخ خواهد داد». اینکه ساختارهای مدیریتی تغییر خواهند کرد، یک جبر اجتناب‌ناپذیر است. اراده‌ها تنها می‌توانند «جهت و پیامدها و نه وقوع تحولات» را کنترل کنند.
ممکن؟ معطوف به «امکان وجود» یک وضعیت یا یک پدیده از هر نوع است.
نکته کاربردی اینکه «امکان تابع برخی پیش‌نیازهاست». به عبارتی در شرایطی که ملزومات یک وضعیت مهیا باشد، گفته می‌شود، وقوع آن وضعیت ممکن است و در شرایطی که ملزومات وجود نداشته باشد گفته می‌شود امکان وقوع وضعیتی وجود ندارد. بنابراین ممکن یا ممکن نبودن یک وضعیت، تابع وجود یا عدم وجود برخی ملزومات و نه اراده یا عدم اراده افراد است.مطلوب؟ انعکاس یک حالت روانشناختی معطوف به رضایت افراد نسبت به یک شرایط یا وضعیت است. به عبارتی کلی و کاربردی، رضایت برآیند حصول یا تحقق آنچه می‌خواهیم است. در موارد عادی، آنچه انسان‌ها می‌خواهند، «امنیت (معیشت، کار، بهداشت و درمان، آموزش و…)، آرامش، امید، نشاط آسایش، نظم، اخلاق و… است» بنابراین شرایطی که بستر تحقق انواع نیازهای طبیعی انسان‌ها را مهیا کند، مطلوب تلقی می‌شود و بالعکس.
نه؟ معطوف به خواست یا عدم خواست افراد یا معطوف به نبود ملزومات وقوع یا عدم وقوع یک وضعیت از هر نوع است. به عبارتی، نه به معنی، یک وضعیت یا پدیده را نمی‌خواهیم، نمی‌توانیم، نمی‌شود و….
اگر آن‌گونه که گفته شد، تغییرات انسانی و اجتماعی امری فراارادی و طبیعی است، آنگاه استفاده از مفهوم یا واژه «نه» در مورد روند جاری (شرایط اجتماعی و سیاسی) و فراارادی، «خلاف منطق حاکم بر روند امور در عالم واقع است». اما نامطلوب به این دلیل بسیار ناخوشایند که بذر مدیریت سیاسی بومی وجود ندارد و تحولات احتمالی فاقد انسجام نخبگان پیرامون اهداف ملی، بدون تردید توسط بذر‌های خارجی از طریق عوامل بومی رخ خواهد داد. بنابراین نکته‌ای که دلسوزان صادق امنیت کشور باید مورد توجه عاجل قرار دهند، اینکه، زیست بسیار پرچالش و ناامید‌کننده اکثریت شهروندان به‌مثابه «ملزومات نفی نه ممکن»، روند امور را به‌سوی آینده‌ای پرمخاطره، غیرقابل کنترل و غیرقابل پیش‌بینی هدایت خواهد کرد.