منشاء تهدید بورس‌کالا

«جهان‌صنعت»- بورس‌کالا بار دیگر مورد تهدید واقع شده است. معمولا در اقتصاد ایران هر‌از‌چند‌گاهی متولیان اقتصادی برای معرفی کردن یک عامل فرعی به عنوان عامل اصلی گرانی به سراغ سازوکارهای اقتصاد آزاد مانند بورس می‌روند و حالا در دور اخیر هجمه‌ها، بورس‌کالا هدف قرار گرفته است. برخی صاحب‌نظران بورس‌کالا معتقدند: اگر بورس‌کالا و شفافیت آن نبود، بسیاری از کالاهایی که امروز در کمال شفافیت در بورس عرضه می‌‌‌شوند چند‌برابر قیمت‌های کنونی به فروش می‌‌‌رسیدند، چراکه شرایط برای ورود دلالان باز بود. برخی کارشناسان اقتصادی اعتقاد دارند که بورس‌‌کالا به‌ عنوان یک ‌بازار بسیار منسجم، خود انتظام و بسیار گسترده، بهترین نمونه در بازار کالای فعلی ایران با وجود مشکلات ارزی، تحریم‌‌‌ها و دیگر مسائل است. با این حال اگر روزگاری مباحث قیمت‌گذاری، واردات، رقابت و نرخ ارز از شرایط فعلی به وضعی بهتر متمایل شوند، ممکن است ادبیات بورس‌کالا تغییر کند، اما در شرایط فعلی، بازار‌‌‌های کالای ایران گزینه‌‌‌ دیگری برای کشف نرخ محصولات با این قدرت و کیفیتی که در بورس‌کالا شاهد هستیم، در اختیار ندارند.
در خصوص ادعای وزیر راه که عرضه دو محصول سیمان و فولاد در بورس را عامل گرانی مسکن دانسته باید گفت که طبق نظر کارشناسان حوزه مسکن، سهم زمین در بهای تمام‌شده آن حدود ۷۰ تا ۷۵‌درصد است که سهم سیمان در آن تنها حدود نیم‌‌درصد است. بنابراین خروج دستوری سیمان و فولاد از بورس‌کالا و نرخ‌‌گذاری دستوری آنها نه‌تنها باعث کاهش بهای تمام‌‌شده مسکن نخواهد شد، بلکه به زیان‌‌ده شدن شرکت‌های مرتبط و افزایش قیمت محصولات‌شان در بازار آزاد منجر می‌شود.
در مرداد‌ماه امسال بود که رییس‌جمهوری به وزارتخانه‌‌‌های صمت، نفت و اقتصاد ماموریت داد که درخصوص عرضه کالا‌‌‌ها در بورس‌‌کالا اعلام‌‌نظر کنند. صورتجلسه نشستی که در این زمینه برگزار شد، نشان می‌دهد که هر سه وزارتخانه بر تقویت بیش از گذشته بورس‌کالا رای داده‌‌‌اند. در ماه جاری اما با دستور ابراهیم رییسی مقرر شد که با هدف کاهش هزینه ساخت واحدهای نهضت ملی مسکن، هیات‌‌های کارشناسی متشکل از وزارتخانه‌های راه‌و‌شهرسازی، صنعت، معدن و تجارت و نیرو موضوع عرضه سیمان و فولاد از طریق بورس‌کالا را مورد بررسی قرار دهند. با وجود این و به دنبال دستور اعلام شده درخصوص عرضه سیمان و فولاد در بورس‌کالا به نظر می‌رسد که تغییراتی درخصوص نحوه و شرایط عرضه این دو محصول در بورس‌کالا ایجاد شود. اگرچه حذف سیمان و فولاد از بورس‌کالا بعید به نظر می‌رسد، اما تغییر رویه در عرضه تقریبا قطعی است.
سیمان و فولاد در بورس‌کالا می‌مانند اما…
حسن حسین‌‌نیا‌ کارشناس بورس‌کالا در گفت‌و‌گو با «جهان‌صنعت» اظهار کرد: اگر چنانچه سابقه تاریخی بورس‌کالا را بررسی کنیم، می‌بینیم که همواره با مساله هجمه به بورس‌کالا مواجه بوده‌ایم. بعضی از این انتقادات باعث شده که بورس‌کالا مکانیزم و فرآیند خودش را بهبود ببخشد، ولی در مواردی که مربوط به خروج برخی کالاها از بورس‌کالا بوده این موضوع بیشتر ریشه در جاهای دیگری داشته است. او افزود:‌ اگر مشخصا بخواهیم سیمان و فولاد را بررسی کنیم، اگر به قبل از عرضه سیمان در بورس‌کالا یعنی سال ۱۴۰۰ برگردیم، می‌بینیم که سیمان در کشور چرخه توزیع‌اش مختلف شده بود و بازار سیاه برای آن تشکیل می‌شد و با قیمت‌های کذایی و فضایی در بعضی فضاها عرضه می‌شد و در عین حال متقاضی هم نمی‌توانست به‌طور کامل به آن دسترسی داشته باشد. حسین‌نیا ادامه داد: این محدودیت‌ها باعث شد بورس‌کالا ابتکارعمل به خرج دهد و با پذیرش سیمان به تدریج اشخاص حقیقی هم به صورت مستقیم این توان را پیدا کردند که بتوانند از بورس‌کالا سیمان خودشان را خریداری کنند. اگر قیمت‌ها را هم بررسی کنیم می‌بینیم که این قیمت‌ها کاملا به صورت نرمال افزایش پیدا کردند، یعنی متاثر از شرایط تورمی و بهای تمام‌شده بوده و یک افزایش غیر‌طبیعی نبوده است؛ یعنی اگر چنانچه کلیه کالاها را در بازارهای مختلف بررسی کنیم، می‌بینیم که افزایش قیمت سیمان هم طی سالیانی که اتفاق افتاده بر مدار اقتصاد تورمی بوده و اینگونه نبوده که مکانیزم عرضه و تقاضا عامل افزایش شارپ قیمت بوده باشد. اساسا ما افزایش شارپ قیمت‌ها را در بورس‌کالا نداشته‌ایم. این یک موضوع مهم است. این کارشناس بورس‌کالا عنوان کرد: مساله دیگر اما درخصوص فولاد است. مکانیزم عرضه و تقاضای آن به نحوی است که خروج آن باعث می‌شود دست‌های پشت‌پرده زیادی فعال شوند. اگر هم یادمان باشد مسوولان وقت وزارت صمت اعلام کرده بودند که بازار سیمان یا فولاد عملا قبل از ورود به بورس‌کالا دست چند‌نفر افراد مشخص بوده است. بنابراین نمی‌توان مکانیزم بورس‌کالا را تحت‌الشعاع قرار داد و باید بگویم که این مکانیزم ناکارآمد بوده است. آنچه به نظر می‌آید این است که وزارت راه‌وشهرسازی گره مسکن ملی را در جای دیگری جست‌وجو کند. مثلا درخصوص زمین هنوز تخصیص‌ها انجام نشده و در موارد دیگر باید بپذیرند که در کشور ما تورم وجود داشته است. اگر به موضوع خود بورس‌کالا برگردیم، براساس اخباری که به گوش می‌رسد به احتمال زیاد تغییراتی را در عرضه این دو محصول شاهد خواهیم بود. بعید به نظر می‌رسد که شاهد خروج آنها از بورس‌کالا باشیم، اما برای اینکه طرح دولت هم روی زمین نماند تغییراتی ایجاد می‌کنند که قطعا خوشایند شرکت‌های تولیدی نخواهد بود و در سال‌های آینده تولید را با چالش جدی مواجه خواهد کرد.