منفعت‌طلبی تجار

ماجرای بازگشت ارز حاصل از صادرات به چالشی جدی برای بانک مرکزی و تجار تبدیل شده است به طوری که بانک مرکزی بر بازگشت ارز حاصل از صادرات به چرخه اقتصادی کشور آن هم در شرایط تحریم اصرار دارد اما صادرکنندگان بر این عقیده هستند که با ادامه سیاست‌های فعلی دولت در مورد تجارت، همین میزان صادراتی که داریم هم متوقف خواهد شد‌. بر اساس آنچه گمرک اعلام کرده میزان صادرات هشت ماه سال‌جاری ۵/۳۱ میلیارد دلار بوده اما با وجود صادرات ۵/۳۱ میلیارد تنها شش میلیارد ارز به چرخه اقتصادی کشور بازگشته است‌.
همچنین با وجود اینکه ارزش صادرات ایران در ۹ ماهه امسال از ۳۳ میلیارد دلار گذشته اما آمار بانک مرکزی نشان می‌دهد از نیمه مردادماه تاکنون ۸/۶ میلیارد یورو ارز در سامانه نیما برای تامین واردات از سوی صادرکنندگان ارائه شده در حالی که طبق مقررات، صادرکنندگان به ارائه ارز حاصل از صادرات خود در این سامانه ملزم هستند‌. این در حالی است که مهلت سه ماهه صادرکنندگان برای ارائه ارز در سامانه نیما نیز پایان یافته و بانک مرکزی در بخشنامه‌ای اعلام کرده از این پس طبق مقررات عمل خواهد کرد‌. به گفته برخی از کارشناسان، علت این امر آن است که صادرکنندگان از بخشنامه بانک مرکزی به عنوان پیمان‌سپاری ارزی یاد می‌کنند درحالی که هدف به هیچ عنوان پیمان‌سپاری ارزی نیست بلکه این گروه باید تعهد ارزی بدهند که ارز حاصل از صادرات را به چرخه اقتصاد کشور برگردانند؛ منظور از چرخه اقتصادی این نیست که لزوما صادرکننده‌ها ارز صادراتی خود را در سامانه نیما بفروشند بلکه این گروه باید اعلام کنند که ارز خود را صرف چه کاری کرده‌اند‌. آمارها نشان می‌دهد که شرکت‌های پتروشیمی بیشترین ارز برگشتی به چرخه اقتصادی را داشته‌اند که شش میلیارد یورو بوده و بقیه گروه‌ها سهم به مراتب کمتری در برگشت ارز حاصل از صادرات داشته‌اند‌. بر این اساس به تازگی صمد کریمی مدیر اداره صادرات بانک مرکزی اعلام کرد که باید از این پس صادرکنندگان تا پایان سال تعامل بیشتری با بانک مرکزی داشته باشند‌.
منفعت بیشتر
این گفته‌ها در حالی است که به گفته برخی از تجار، بخشنامه اصلاحی بانک مرکزی چندان شباهتی به پیشنهادات فعالان اقتصادی برای اصلاح نحوه بازگشت ارز حاصل از صادرات نداشته و همچنان چالش جدی برای صادرکنندگان به شمار می‌رود به طوری که از این پس در برخی بخش‌ها شاهد توقف صادرات خواهیم بود‌. انتقاد صادرکنندگان بزرگ از نحوه اجرای بازگشت ارز حاصل از صادرات از سوی بانک مرکزی در حالی است که به گفته برخی از کارشناسان، منفعت بیشتر، عامل عرضه نکردن ارز صادرکنندگان به سامانه نیماست‌.
در همین خصوص استاد اقتصاد دانشگاه تهران گفت: صادرکنندگان در ماه‌های گذشته برای کسب منفعت بیشتر ار ارائه ارز حاصل از صادرات در سامانه نیما خودداری کرده و حتی امیدوارند دولت در نهایت مجبور شود معادل ریالی آن را قبول کند‌. آلبرت بغزیان، تعلل صادرکنندگان در ارائه ارز به نیما را بیش از هر چیز ناشی از «منفعت‌طلبی» آنان دانست‌.
وی اظهار داشت: ممکن است برخی از صادرکنندگان در ماه‌هایی که نرخ ارز به محدود ۱۹ هزار تومان هم رسید، بخشی از درآمدهای ارزی را فروخته و تصور کرده باشند که با نرخ‌های پایین‌تر آن را برای عرضه در نیما تامین می‌کنند اما در حال حاضر که نرخ‌ها به محدوده ۱۰ هزار تومان رسیده است، نمی‌توانند در حجم بالا ارز مورد نظر را تهیه کنند‌.
وی افزود: به همین دلیل است که این صادرکنندگان فرآیند تحویل ارز به نیما را آنقدر طول می‌دهند که بانک مرکزی در تصمیم‌های خود تجدیدنظر کرده و به قبول معادل ریالی ارز صادراتی از صادرکنندگان بسنده کند‌.
این استاد دانشگاه تهران همچنین گفت: برخی صادرکنندگان نیز صادرات ریالی را بهانه تحویل ارز به نیما قرار داده‌اند و یا می‌گویند که تهاتر انجام داده‌اند در حالی که حتی اگر خریدار خارجی به ریال با آنها تسویه کرده باشد، باید در جایی معادل ارز خارجی ریال ایران را تهیه کند‌.
سیاستگذاری‌های ارزی با دولت است
بغزیان با یادآوری اینکه در دهه‌های گذشته روش‌های مختلفی برای هزینه کردن ارز حاصل از صادرات در کشور پیاده شده است، گفت: در دوره‌ای صادرکنندگان به طور ۱۰۰ درصدی آزاد بودند که ارز حاصل از صادرات خود را بفروشند؛ در این شیوه یا خود واردات انجام می‌دادند و یا در اختیار واردکنندگان و خریداران ارز قرار می‌دادند؛ در این شیوه اغلب نرخ‌ها بر اساس بازار آزاد مبادله می‌شد‌.
وی افزود: در دوره‌هایی که دولت در صادرات و فروش نفت با مشکل مواجه بوده و یا قیمت نفت کاهش قابل توجهی داشته، همواره سعی کرده با صدور بخشنامه‌هایی صادرکنندگان را ملزم به بازگرداندن ارز حاصل از صادرات کند که این رویه در دوره‌ای در قالب پیمان‌سپاری ارزی پیگیری می‌شد و اکنون قرار است این نوع ارز را در سامانه نیما بفروشد‌.
این استاد دانشگاه تاکید کرد: فارغ از خوب یا بد بودن محدودسازی صادرکنندگان در هزینه کردن ارز صادراتی، سیاستگذاری‌های ارزی با دولت است؛ در همه سال‌هایی که ایران به عنوان یک کشور وابسته به واردات و ارز با تحریم روبه‌رو بوده، حاکمیت این حق را داشته که در این زمینه سیاستگذاری کند‌.
بغزیان گفت: از بیستم فروردین ماه که سیاست‌های ارزی دولت تغییر کرد، صادرکنندگان خوشحال بودند زیرا تصورشان بر این بود که می‌توانند ارز خود را با نرخ‌های آزاد در بازار بفروشند و معادل ریالی بسیاری به دست آورند اما وقتی به عرضه در سامانه نیما ملزم شدند، اعتراض‌ها شروع شد‌.
انبارهای واردکنندگان پر از کالا
وی افزود: صادرکنندگان معتقد بودند وقتی در نیما ارز با نرخ‌های پایین‌تر بازار آزاد فروخته می‌شود، واردکنندگان سود می‌برند زیرا ارز با نرخ پایین می‌خرند و کالا وارد می‌کنند اما کالا را با نرخ آزاد در بازار می‌فروشند‌.
به گفته وی، این شرایط سبب شد تا انبارهای واردکنندگان پر از کالاهایی باشد که در بازار توزیع نشده است زیرا واردکنندگان در حال حاضر که نرخ ارز در بازار تعدیل شده حاضر نیستند کالای خود را با قیمت ارز ۱۰ هزارتومانی به بازار تزریق کنند‌.
بغزیان تاکید کرد: امروز که نرخ‌ها در سامانه نیما به بازار آزاد نزدیک شده، صادرکنندگان مدعی‌اند که بانک مرکزی در بازار دخالت کرده و نرخ‌ها را پایین آورده است زیرا بانک مرکزی خود عامل فروش ارز حاصل از صادرات نفت در کشور است و می‌تواند بر نرخ‌ها اثرگذار باشد‌.
استاد اقتصاد دانشگاه تهران گفت: با این اوصاف صادرکنندگان نسبت به نرخ‌های کنونی در بازار نامطمئن هستند و حتی از اظهار ارز خود به بانک مرکزی خودداری می‌کنند چه برسد به اینکه آنها در سامانه نیما بفروشند‌.
ارائه ارز در سامانه نیما
وی اظهار داشت: یکی از دلایل ادعایی صادرکنندگان برای فرار از ارائه ارز در سامانه نیما این است که ارزش کالای صادرشده پایین‌تر از برآوردهای گمرک است تا ارز کمتری عرضه کنند‌. بغزیان با تاکید بر اینکه در هر صورت ارز حاصل از صادرات به شکلی به ریال تبدیل می‌شود، گفت: صادرکننده اگر خودش تولیدکننده نیز باشد برای پرداخت حقوق و دستمزد، هزینه‌های ریالی و تامین بخشی از مواد اولیه مجبور به تهیه ریال است و اگر فقط صادرکننده باشد باید با معادل ریالی ارز خود کالای جدید بخرد و صادر کند‌. وی افزود: آن چیزی که اهمیت دارد، اینکه پروسه بازگشت ارز حاصل از صادرات زیرنظر دولت و نهاد سیاستگذار یعنی بانک مرکزی انجام شود تا شاهد فرار سرمایه‌ها از این
محل نباشیم‌.