مهاجرت استعدادها!

گروه فناوری- در عصری که فناوری و دانش‌بنیان بودن اقتصاد به عنصر اصلی رقابت تبدیل شده، نیروی انسانی متخصص و ماهر به‌عنوان محور توسعه و پیشرفت در هر کشوری شناخته می‌شود. با پیشرفت فناوری‌های نوین و تغییر ساختارهای اقتصادی، نیاز به نیروهای انسانی با دانش و تخصص در حوزه‌های فنی، مهندسی و فناوری اطلاعات بیش از پیش احساس می‌شود. کشورهای توسعه‌یافته از این فرصت برای جذب و حفظ نخبگان بهره‌برداری کرده‌اند و با برنامه‌ریزی‌های دقیق و سیاست‌های حمایتی، مسیر رشد پایدار خود را هموار ساخته‌اند اما در ایران، شرایط به‌گونه‌ای رقم خورده که نخبگان و متخصصان در حوزه‌های کلیدی و استراتژیک، به دلیل چالش‌های متعدد، میل به مهاجرت دارند و شرکت‌های فناوری را با کمبود نیروی متخصص روبه‌رو کرده‌اند.
در اقتصاد امروز، سرمایه اصلی شرکت‌ها تنها منابع مالی یا تجهیزات نیست، بلکه دانش و مهارت‌های انسانی است. نیروی انسانی متخصص، نه‌تنها توانایی‌های عملیاتی در زمینه‌های فنی و تولیدی دارد، بلکه دانش و تجربه‌ای را به همراه می‌آورد که در رشد، نوآوری و حفظ رقابت‌پذیری سازمان‌ها نقش حیاتی دارد. برای شرکت‌های فناوری که به‌صورت مستقیم با چالش‌های تکنولوژیک، نیاز به بهبود کیفیت محصولات و پاسخگویی سریع به تحولات بازار مواجه هستند، نیروی انسانی متخصص و ماهر به یک ضرورت حیاتی تبدیل شده است. شرکت‌های فناوری ایران به دلیل کمبود نیروهای متخصص و خروج مستمر نخبگان، با مشکلات متعددی مواجه‌اند. این مساله تاثیرات عمیقی بر توسعه فناوری و تولید دانش در کشور گذاشته و موجب شده تا شرکت‌ها نتوانند به اهداف بلندمدت خود در زمینه نوآوری و رشد پایدار دست یابند.
یکی از چالش‌های عمده که در اثر کمبود نیروی متخصص ایجاد می‌شود، کاهش توان رقابتی شرکت‌ها است. کمبود نیروی متخصص باعث می‌شود که شرکت‌های ایرانی نتوانند در برابر رقبای خارجی به رقابت بپردازند. این مساله به ویژه در حوزه فناوری‌های نوظهور و بازارهای جهانی تاثیر منفی دارد و موجب کاهش توان رقابتی شرکت‌ها می‌شود. از طرفی به دلیل کمبود نیروی انسانی ماهر، شرکت‌ها مجبورند افراد جدید را آموزش دهند. این فرآیند زمان‌بر و پرهزینه است و در بلندمدت منابع مالی و زمانی زیادی را از شرکت‌ها می‌گیرد.
نیروی انسانی متخصص از عوامل اصلی نوآوری و توسعه فناوری است. با کاهش تعداد نخبگان در شرکت‌ها، توانایی تولید دانش جدید و نوآوری درون‌زا کاهش یافته و موجب عقب‌ماندگی از روند جهانی می‌شود. نکته دیگری که باید به آن اشاره کرد این است که شرکت‌ها برای جایگزین کردن نیروی انسانی متخصص، گاهی به نیروهای کم‌تجربه‌تر متوسل می‌شوند که این امر ممکن است به کاهش کیفیت محصولات و خدمات منجر شود و در نهایت رضایت مشتریان را تحت‌تاثیر قرار دهد. مهاجرت نیروی انسانی متخصص و نخبه از ایران دلایل متعددی دارد که برخی از آنها ریشه در مسائل اقتصادی و اجتماعی دارند و برخی دیگر به سیاست‌های مدیریتی و عدم حمایت از نخبگان بازمی‌گردند. به عنوان مثال بسیاری از متخصصان و نخبگان به دلیل نبود امنیت شغلی و دریافت حقوق و مزایای ناکافی، انگیزه‌ای برای ادامه فعالیت در کشور ندارند. این در حالی است که کشورهای دیگر با پیشنهادهای مالی جذاب و امکانات مناسب کاری، این نیروها را به سوی خود جذب می‌کنند. همچنین کمبود زیرساخت‌های مناسب برای پژوهش و توسعه فناوری، یکی از دلایل اصلی مهاجرت نخبگان است. بسیاری از نخبگان علاقه‌مند به فعالیت در حوزه‌های پژوهشی و علمی، به دلیل نبود امکانات کافی و عدم حمایت از طرح‌های تحقیقاتی، مجبور به ترک کشور می‌شوند.
از طرفی نبود سیاست‌های حمایتی و عدم شناسایی و تقدیر از نخبگان در سیستم مدیریتی کشور، احساس بی‌ارزشی و عدم تاثیرگذاری را در این افراد ایجاد می‌کند. بسیاری از نخبگان و متخصصان به دلیل مشکلات اداری و بوروکراسی‌های پیچیده، نمی‌توانند به‌طور آزادانه در مسیر توسعه شغلی خود حرکت کنند. این موضوع باعث می‌شود آنها به دنبال فضایی با کمتر از این موانع در کشورهای دیگر بگردند. بنابراین برای مقابله با پدیده مهاجرت نخبگان و جذب نیروی متخصص در کشور، لازم است سیاست‌های جامعی تدوین و اجرا شود.
بحران کمبود نیروی متخصص و مهاجرت نخبگان از ایران نه تنها چالشی اقتصادی، بلکه تهدیدی استراتژیک برای توسعه پایدار کشور محسوب می‌شود. در دنیای امروز که فناوری و دانش به عنوان زیربنای توسعه شناخته می‌شود، نیروی انسانی متخصص و ماهر در زمینه‌های فنی، فناوری اطلاعات، مهندسی و علوم پایه نقشی بی‌بدیل در رشد اقتصادی، افزایش بهره‌وری و تحقق رقابت‌پذیری بین‌المللی ایفا می‌کند. مهاجرت این نیروها، شرکت‌های فناوری را در جذب و حفظ استعدادهای کلیدی ناکام گذاشته و مانعی جدی در مسیر نوآوری، توسعه فناوری و تولید دانش بومی ایجاد کرده است. برای عبور از این بحران، اتخاذ رویکردهای سیاستگذاری هوشمندانه و جامع‌نگر ضرورت دارد.
در گام نخست، فراهم‌آوردن بسترهای حمایتی از نیروی انسانی متخصص و ایجاد انگیزه برای باقی‌ماندن و فعالیت در داخل کشور باید به عنوان اولویت اصلی در دستور کار قرار گیرد. افزایش امنیت شغلی، بهبود شرایط رفاهی و مالی و ارائه فرصت‌های ارتقا و رشد حرفه‌ای می‌تواند نخبگان و متخصصان را به فعالیت در کشور ترغیب کند. علاوه بر این، باید در زمینه ایجاد زیرساخت‌های پژوهشی و تحقیقاتی سرمایه‌گذاری‌های گسترده‌تری صورت گیرد تا امکان فعالیت علمی، تحقیقاتی و فناورانه برای متخصصان و پژوهشگران در داخل کشور فراهم شود. از سوی دیگر، ضروری است دولت و نهادهای خصوصی برای حمایت از پروژه‌های دانش‌بنیان و استارتاپ‌ها که موتور محرک نوآوری و اشتغال‌زایی هستند، اقدام به ایجاد سازوکارهای تسهیل‌کننده و کاهش بوروکراسی کنند. جذب نخبگان ایرانی مقیم خارج نیز می‌تواند به‌عنوان یک راهکار بلندمدت در دستور کار قرار گیرد، به‌ویژه با ارائه مشوق‌های کاری، علمی و قانونی که بازگشت و فعالیت آنان در کشور را تسهیل کند.
در نهایت، اگرچه بحران مهاجرت نخبگان نتیجه عوامل متعددی است اما برخورد موثر و سیاست‌گذاری راهبردی در زمینه حفظ و جذب نیروی انسانی متخصص می‌تواند از پیامدهای مخرب این روند جلوگیری کرده و امکان رشد پایدار و توسعه اقتصادی کشور را فراهم آورد. با تمرکز بر توسعه نیروی انسانی متخصص و سرمایه‌گذاری بر استعدادها، می‌توان مسیری روشن برای آینده اقتصادی و فناورانه ایران ترسیم کرد که در آن تولید دانش بومی، خودکفایی فناوری و رقابت‌پذیری جهانی به‌طور واقعی محقق شود.