میراث فرهنگی غزه در آتش

نادر نینوایی- از آغاز جنگ غزه غیرنظامیان، کودکان، زنان و سالمندان بسیاری کشته شده‌ و بسیاری از مردم نوار غزه با تخریب خانه‌هایشان آواره شده‌اند.
در میان هیاهوی جنگ یک‌طرفه جاری با غزه اما این فقط مردمان این نوار باریک نیستند که متحمل فشاری سخت شده‌اند، بلکه آثار تاریخی و میراث فرهنگی فلسطینیان نیز آسیب‌های زیادی دیده است.
حمله هوایی رژیم اشغالگر به کلیسای تاریخی سنت پورفیریوس که یکی از قدیمی‌ترین کلیساهای کارگری در محدوده فلسطین است نشان داد که این رژیم هیچ حد و مرزی برای اقدامات خود قائل نیست و ابایی از تخریب بناها و آثار تاریخی و میراث فرهنگی ندارد. دو حمله هوایی به مسجد العمری و نابودی کامل این مسجد تاریخی، گواه سونامی تخریب آثار تاریخی و فرهنگی غزه است.
باتوجه به اهمیت میراث فرهنگی غزه شورای بین‌المللی موزه‌ها (ایکوم) ابراز نگرانی عمیق کرده و درباره بی‌توجهی به حفاظت از اموال فرهنگی و افزایش احتمالی قاچاق و تخریب اشیای فرهنگی و تاریخی در این منطقه هشدار داده است. این نهاد همچنین بر آتش‌بس فوری تاکید کرده است.
تخریب یکی از قدیمی‌ترین کلیساهای جهان
در چهاردهمین روز جنگ غزه، حمله ویرانگر رژیم اشغالی به یک پناهگاه آوارگان نه تنها یک فاجعه انسانی را رقم زد بلکه بخشی از یک بنای تاریخی فلسطین را نیز ویران کرد.
کلیسای سنت پورفیریوس، یکی از قدیمی‌ترین کلیساهای کارگری در محدوده فلسطین، در ساعات پایانی روز مورد حمله هوایی اسرائیل قرار گرفت و دست‌کم ۱۶ کشته و ده‌ها زخمی در محوطه کلیسای تاریخی ارتدکس یونانی برجای گذاشت. شاهدان به خبرگزاری فرانسه گفتند که این حمله به نمای کلیسا آسیب رسانده و یک ساختمان مجاور آن را فرو ریخته است.
کلیسای سنت پورفیریوس، بنابر گزارش الجزیره، بین سال‌های ۱۱۵۰ و ۱۱۶۰ میلادی ساخته شده و به نام اسقف قرن پنجم غزه نامگذاری شده است. براساس روایاتی دیگر اسقف پورفیریوس ظاهرا تمام معابد بت‌پرستان را در غزه بسته و پایه‌های اولیه کلیسا را هم او در سال ۴۲۵ پس از میلاد بنا کرده است.
در واقع برخی منابع خبری تایید کرده‌اند که سنت پورفیریوس یکی از قدیمی‌ترین کلیسا‌های جهان بوده و بیش از ۱۶۰۰ سال قدمت داشته است، درحالی‌که برخی منابع دیگر آن را به قرن دوازدهم یا همچنین چهارم میلادی نسبت داده‌اند. براساس اعلام وب‌سایت رسمی کلیسا، این کلیسا به عنوان سومین کلیسای قدیمی جهان تایید شده است. در سال ۱۸۵۶ روی بنای آن بازسازی انجام شده بود.
فارغ از مجادلات جاری در خصوص زمان ایجاد این کلیسا کسی در خصوص تاریخی بودن آن شکی ندارد. افزون بر این کلیسای سنت پورفیریوس در یک محله تاریخی شهر غزه واقع شده و با بمباران صورت گرفته نه تنها این کلیسای تاریخی، بلکه بخشی از بافت تاریخی منطقه آسیب دیده و زخم خورده است.
با حمله به این کلیسا بخشی از تاریخ فلسطین برای همیشه از بین رفت و مشخص شد ادامه جنگ کنونی می‌تواند چه پیامدهای ناخوشایندی برای میراث فرهنگی و آثار تاریخی در پی داشته باشد.
اهمیت تاریخی غزه و آثار در معرض تهدید
بنا بر شواهد، نوار غزه در ساحل شرقی دریای مدیترانه تاریخی پنج هزار ساله دارد.
نشانه‌هایی از تمدن‌های دوره فراعنه مصر، فنیقیه، فلسطینی‌ها، کنعانی‌ها، آشوری‌ها، مغول‌ها، بیزانسی‌ها، اسکندر، روم، عثمانی و بریتانیا در غزه وجود دارد.
در اثر حمله‌های رژیم اشغالگر بنای قلعه پاشا که موزه شهر است و حمام سامری‌ها که هر دو مربوط به دوره عثمانی هستند در معرض تهدید قرار گرفته‌اند. صومعه سنت هیلاریون مربوط به سال ۳۰۰ میلادی و کلیسای جبلیه متعلق به سال ۴۰۰ میلادی در معرض تهدید و تخریب حمله‌ها قرار گرفته‌اند. شهر باستانی «البلاخیه»، تپه خاکستر و قلعه تاریخی برقوق هم در معرض خطر هستند.
به گفته باستان‌شناسان مکان‌هایی شناسایی شده و لایه‌های باستانی و تاریخی شناخته نشده فراوانی هم در زیر خاک غزه وجود دارند که با تداوم بمباران‌ها ممکن است برای همیشه از دست بروند.
یکی از مساجد تاریخی که در بمباران رژیم اشغالی ویران شد‌، «مسجد العمری» واقع در اردوگاه جبلیه نوار غزه بود. بر اثر حملات اولیه رژیم اشغالی فقط مناره‌ای از این مسجد باقی مانده بود که در حملات بعدی بقایای مسجد هم به‌طور کامل از بین رفت. گفته می‌شود قدمت ساخت مسجد العمری به بیش از هزار سال پیش برمی‌گردد.
این مسجد که سومین مسجد بزرگ در فلسطین محسوب می‌شد و مساحتی بالغ بر ۴هزار متر مربع داشت تا زمان جنگ‌های صلیبی مقصدی برای زائران در شهر غزه و اطراف آن بود. مسجد العمری به دلیل معماری منحصربه‌فرد خود تحت عنوان موزه کوچکی از هنر اسلامی شهرت داشت. در این مسجد کتابخانه‌ای معروف قرار داشت که قدمت آن به صدها سال پیش می‌رسید. مرتفع‌ترین مناره این مسجد هشت‌ضلعی و یکی از بهترین نمونه‌های معماری مملوکی در فلسطین محسوب می‌شد.
خطر افزایش قاچاق و تخریب آثار تاریخی غزه
به دنبال تخریب آثار تاریخی غزه در پی بمباران رژیم اشغالی، شورای بین‌المللی موزه‌ها (ایکوم) نگرانی عمیق خود را درباره خشونت‌های کنونی حادث بر غیرنظامیان ساکن غزه ابراز کرد و درباره بی‌توجهی به حفاظت از اموال فرهنگی و افزایش احتمالی قاچاق و تخریب اشیای فرهنگی و تاریخی در این منطقه هشدار داد و بر آتش‌بس فوری تاکید کرد.
ایکوم در بیانیه‌ای که صادر کرد از پیامدهای انسانی قابل توجهی که این درگیری در هفته‌های گذشته داشته است، اعلام تاسف کرد و به کسانی که خانواده، دوستان و جامعه خود را در این درگیری‌ها از دست داده‌اند، تسلیت گفت.
شورای بین‌المللی موزه‌ها همچنین اعلام کرد بر تعهد خود به حفظ میراث فرهنگی استوار است و الزام همه طرف‌ها را به احترام به قوانین و کنوانسیون‌های بین‌المللی، از جمله کنوانسیون ۱۹۵۴ لاهه برای حفاظت از اموال فرهنگی در صورت درگیری‌های مسلحانه و دو پروتکل آن را یادآوری می‌کند.
ایکوم همچنین نسبت به افزایش احتمالی قاچاق و تخریب اشیای فرهنگی به دلیل درگیری در مناطق آسیب‌دیده هشدار داد و تعهدات حقوقی بین‌المللی را برای جلوگیری از واردات، صادرات و انتقال غیرقانونی اموال فرهنگی، مانند کنوانسیون یونسکو ۱۹۷۰ و کنوانسیون ۱۹۹۵ UNITDROIT یادآوری کرد.
شورای بین‌المللی موزه‌ها تاکید کرد در احترام به قوانین بشر‌دوستانه بین‌المللی و به منظور جلوگیری از از دست رفتن بیشتر زندگی‌های انسانی و حفاظت از میراث فرهنگی‌ که برای بشریت جمعی ما ضروری است انتظار آتش‌بس فوری دارد و تعهد خود را به اصول صلح، درک متقابل و وحدت از طریق حفظ و حراست از میراث فرهنگی‌ اعلام ‌کرد.