نابرابری مالیاتی

گروه اقتصادی- با آنکه دولت‌ها عموما با هدف دستیابی به رشد و توسعه پایدار اقتصادی دست به سیاستگذاری می‌زنند، اما این برنامه‌ریزی‌های در سایه عدم انجام اصلاحات ساختاری و بنیادی در غالب موارد به بن‌بست می‌خورد. هرچند ساختارهای نیازمند اصلاحات اقتصادی بسیار زیاد هستند، اما نظام مالیاتی را می‌توان یکی از رئوس اصلی این اصلاحات توصیف کرد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که نظام مالیاتی ایران دچار عقب‌ماندگی شده و آن‌طور که باید و شاید قادر نیست دولت را در رسیدن به اهداف توسعه‌ای یاری دهد. در اقتصاد ایران از یک سو نسبت مالیات به تولید ناخالص داخلی بسیار پایین است و از سوی دیگر حجم فرارهای مالیاتی بسیار گسترده و وسیع. آن‌طور که رییس سازمان مالیاتی می‌گوید، در اقتصاد ایران حقوق‌بگیران سه برابر مشاغل، مالیات می‌پردازند. این مساله هم تداعی‌کننده وضعیت رکودی اقتصاد است و هم فراهم نبودن بسترهای لازم برای شناسایی فرارهای مالیاتی. اما راهکار درست و حیاتی برای اصلاح نظام مالیاتی چیست؟
بررسی‌ها نشان می‌دهد که مالیات بر کالا و خدمات پایه‌های اصلی نظام مالیاتی ایران را تشکیل می‌دهند. برای مثال مقدار مالیات بر کالاها و خدمات در بودجه مصوب سال ۱۴۰۰ حدود ۱۲۵ هزار میلیارد تومان است که این مقدار در لایحه بودجه سال آینده، به ۲۰۵ هزار میلیارد تومان رسیده و از لحاظ افزایش مقدار مطلق انواع مالیات‌ها، بیشترین مقدار به حساب می‌آید. بند مالیات بر ارزش افزوده همواره در سال‌های متمادی بیشترین مقدار و سهم را در مالیات بر کالاها و خدمات دارد و مقدار آن در لایحه بودجه سال آینده، حدود ۱۵۰ هزار میلیارد تومان از کل ۲۰۵ هزار میلیارد تومان مالیات بر کالاها و خدمات است. این مساله اما موجب نابرابری‌های اجتماعی زیادی شده و از همین رو تغییرات در نظام مالیاتی لازم و ضروری به نظر می‌آید. دولت سیزدهم اعلام کرده که برای اصلاح این نظام به دنبال گسترش پایه‌های مالیاتی است به طوری که خانه‌های خالی و خودروهای لوکس از این پس باید مطابق اعلام سازمان امور مالیاتی حق مالیاتی خود را بپردازند. این سیاست در سال‌های گذشته نیز مطرح بوده اما اجرای آن در دولت سیزدهم اتفاق افتاده است. اما بسیاری از کارشناسان نسبت به این تصمیم انتقاد دارند و می‌گویند که دولت به دنبال مالیات‌ستانی از تورمی است که خود موجب آن شده است. به عبارتی افزایش ارزش این دارایی‌ها تنها در سایه رشد لجام‌گسیخته تورم ایجاد شده و اخذ مالیات از آنها به معنای مالیات‌ستانی از تورم است.
نکته قابل توجه دیگر در خصوص نظام مالیاتی ایران به صحبت‌های رییس سازمان مالیاتی برمی‌گردد. وی اعلام کرده که حقوق‌بگیران سه برابر مشاغل مالیات می‌پردازند. این مساله نشان از دشوار بودن مسیر دریافت مالیات از واحدهای اقتصادی می‌دهد. بدیهی است یکی از دلایل اصلی این مساله رکودی است که در اقتصاد وجود دارد. این مساله در سال‌های اخیر پرداخت مالیات توسط مشاغل را با دشواری‌های زیادی روبه‌رو کرده است. مساله مهم دیگر نیز فرارهای مالیاتی گسترده‌ای است که وجود دارد. کارشناسان می‌گویند که اصلاح نظام مالیاتی نیازمند حذف معافیت‌های غیرضرور و گسترش پایه‌های مالیاتی است، چه آنکه به دلیل شرایط نامناسب اقتصادی افزایش بار مالیاتی بخش تولید می‌تواند باعث تعمیق رکود شود. هرچند دولت فعلی خود را مصمم به اصلاح نظام مالیاتی می‌داند اما انتقادها به بیش‌برآوردی ۵۳۲ هزار میلیارد تومانی این درآمدها در بودجه سال آینده کماکان باقی است. باید دید آیا شرایط اقتصادی اجازه وصول مالیات‌ها و اصلاحاتی که دولت به دنبال آن است را می‌دهد.
در همین رابطه، رییس سازمان امور مالیاتی با بیان اینکه حقوق‌بگیران ۴۵ تا ۵۰ هزار میلیارد تومان و صاحبان مشاغل ۲۰ هزار میلیارد تومان مالیات پرداخت می‌کنند، گفت: تا امروز اطلاعات درستی از درآمدهای مشاغل نداشتیم اما از سال آینده این اطلاعات دقیق‌تر خواهد شد.
داوود منظور در خصوص آخرین وضعیت درآمدهای مالیاتی در سال‌جاری گفت: درآمدهای مالیاتی نسبت به سال گذشته ۶۰ درصد رشد داشته که البته ۳۰ درصد آن به دلیل تورم بوده است و مردم تغییرات چندانی را در رویکرد سازمان امور مالیاتی شاهد نبودند. ۳۰ درصد رشد درآمدهای مالیاتی نیز به دلیل اجرای اقداماتی نظیر مالیات ارزش افزوده است. به دلیل افزایش فعالیت‌های مردم پس از کاهش کرونا و همچنین رشد قیمت‌ها، مالیات ارزش افزوده به نسبت سال گذشته ۷۰ درصد رشد کرده است‌.
رییس سازمان امور مالیاتی در پاسخ به سوالی در خصوص سهم حقوق‌بگیران و مشاغل در پرداخت مالیات‌ها گفت: در قانون مالیات‌های مستقیم سه گروه مالیاتی داریم؛ مالیات بر درآمد، مالیات بر شرکت‌ها و مالیات بر ثروت.
مالیات بر درآمد شامل حقوق‌بگیران دولتی و غیردولتی و همچنین درآمد مشاغل است. در نظام فعلی مالیاتی که از حقوق‌بگیرها دریافت می‌کنیم سه برابر مالیاتی است که از مشاغل دریافت می‌کنیم. پیش‌بینی ما این است که مالیات ما از مشاغل (شامل افراد حقیقی) به ۲۰ هزار میلیارد تومان می‌رسد در حالی که پیش‌بینی ما این است که حقوق‌بگیران نزدیک به ۴۵ تا ۵۰ هزار میلیارد تومان مالیات پرداخت خواهند کرد.
وی با بیان اینکه در واقع حقوق‌بگیران ما ۵/۲ برابر مشاغل مالیات پرداخت می‌کنند، گفت: علت این مساله این است که ما تا امروز اطلاعات درستی از مشاغل و درآمدهای مشمول مالیات آنها نداشتیم اما از سال آینده این اطلاعات دقیق‌تر خواهد شد و تصور ما این است که در سال آینده یک رشد قابل‌توجهی را در درآمدهای این بخش خواهیم داشت.
منظور گفت: البته این به این معنا نیست که ما قصد فشار بیشتر بر مشاغل را داریم بلکه می‌خواهیم با ابزارهایی که در اختیار سازمان امور مالیاتی قرار گرفته است، درآمدهایی که تا پیش از این مخفی بود را شناسایی کنیم و از آنها مالیات بگیریم. مطالبه مردم و حقوق‌بگیران در خصوص تحقق عدالت مالیاتی صحیح است.
وی افزود: میانگین مالیاتی که مشاغل در طول سال پرداخت می‌کنند، پنج میلیون تومان است و بخش بزرگی از مشاغل ما در طول سال مالیات‌هایی در حد دو تا سه میلیون تومان پرداخت می‌کنند در نتیجه حس مردم در خصوص تبعیض بین مالیات حقوق‌بگیران و مشاغل صحیحی است و ما به دنبال تصحیح این روند هستیم. قطعا یکی از الزامات تحول در نظام مالیاتی این است که ما مالیات مشاغل را براساس درآمدهای واقعی شناسایی و وصول کنیم.
رییس سازمان امور مالیاتی در پاسخ به سوالی در خصوص عملکرد این سازمان در مورد مالیات بر خانه‌های لوکس، خودروهای گرانقیمت و خانه‌های خالی گفت: در قانون بودجه سال ‌گذشته نیز سه پایه مالیاتی جدید داشتیم. مالیات بر خانه‌های خالی از جمله این موارد است که خود قانون دائمی نیز دارد.
وی تاکید کرد: براساس اقدامات صورت گرفته در سال‌جاری و تعامل خوبی که با وزارت راه‌وشهرسازی صورت گرفت، وزارت راه نسبت به ایجاد و راه‌اندازی سامانه مربوط اقدام کرد و با خوداظهاری مردم، خانه‌های خالی را شناسایی کردند. در ادامه ۵۰۰ هزار خانه خالی معرفی شد و اطلاعات مربوط به آنها در سامانه سازمان امور مالیاتی قرار گرفت. پس از این مرحله به تمامی ذی‌نفعان نیز به صورت پیامکی اطلاع‌رسانی شد. در حال حاضر افراد می‌توانند، مالیات‌ها را در سایت سازمان امور مالیاتی و به صورت الکترونیکی پرداخت کنند.
منظور در خصوص مالیات بر خودروهای لوکس گفت: آنچه قانونگذار برای سال‌جاری تصویب کرده بود، مالیات بر مجموع ارزش خودرو بود. در واقع اگر مجموع ارزش خودروهای یک فرد یا افراد تحت تکفل او به بیش از یک میلیارد تومان می‌شد ما باید مالیات آن را محاسبه کنیم.
وی افزود: با توجه به جدول قیمت‌گذاری خودروها که پیش از این در اختیار سازمان امور مالیاتی قرار داشت و همچنین دریافت اطلاعات مالکین خودروها، سازمان امور مالیاتی مشمولین را شناسایی کرده است. در همین رابطه حدود ۱۷۰ هزار خودرو شناسایی و اطلاع‌رسانی انجام شده است.
رییس سازمان امور مالیاتی در پاسخ به سوالی در خصوص افزایش قیمت خودروها در اثر تورم و گرفتن مالیات از آنها گفت: ما به عنوان سازمان امور مالیاتی مجری مصوبات مجلس هستیم. به عنوان یک کارشناس می‌گویم که باید توجه داشته باشیم این مالیات یک مالیات بر ثروت است و ممکن است روی رقم آن بحث وجود داشته باشد.
وی گفت: ارزش خودرو مانند هر کالای دیگری تحت تاثیر شرایط بازار است. در مورد خودروهای خارجی قیمت روز خودروها در نظر گرفته می‌شود و در مورد خودروهای داخلی نیز قیمت کارخانه ملاک است.
منظور با بیان اینکه نرخ‌های تعیین شده در قانون مالیات بر خودروهای گران‌قیمت مالیات در نظر گرفته شده در قانون چندان قابل توجه نیست و به طور مثال مالیات یک خودرو نهایتا به هفت تا هشت میلیون تومان برای یک سال می‌رسد. در نتیجه بنده فکر می‌کنم این مساله از نظر عدالت اجتماعی قابل دفاع است.
فرمول محاسبه مالیات سلبریتی‌ها مشخص شد
رییس سازمان امور مالیاتی در پاسخ به سوالی در مورد مالیات از فعالان مجازی با دنبال‌کنندگان بالا در سال آینده گفت: امسال در قانون تکلیف‌شده تا مالیات فعالان شبکه‌های مجازی که دنبال‌کنندگان بالا دارند و از این طریق می‌توانند درآمدهای مناسبی را داشته باشند، شناسایی شود.
وی افزود: البته اگر قانون بودجه سال‌جاری نیز نبود، سازمان امور مالیاتی باید براساس قانون مالیات‌های مستقیم از هر نوع درآمدی که از هر نوع فعالیتی کسب شود، مالیات دریافت کند مگر مواردی که مشمول معافیت است. سازمان امور مالیاتی با همکاری وزارت ارشاد اسلامی یک بانک اطلاعاتی مربوط به سلبریتی‌ها و فعالان شبکه‌های مجازی را دریافت کرد.
منظور اظهار کرد: سازمان امور مالیاتی از نظر کارشناسی فرمول‌هایی را تعریف کرد که برمبنای آن رابطه‌ای بین تعداد دنبال‌کنندگان افراد و درآمد احتمالی که ممکن است به دست بیاورند برقرار می‌شود. سپس براساس این موضوع مالیات محاسبه خواهد شد.
رییس سازمان امور مالیاتی با بیان اینکه ممکن است این شهروندان در خصوص مالیات‌های تعیین شده، اعتراض داشته باشند، گفت: ما در وصول مالیات به صورت مردم‌سالاری رفتار می‌کنیم به این معنا که وقتی مالیاتی را ابلاغ می‌کنیم، مودی می‌تواند اعتراض کند و این اعتراض در هیات حل اختلاف مورد بررسی قرار می‌گیرد و حتی اگر هیات حل اختلاف رایی صادر کند که مودی همچنان نسبت به آن رضایت نداشته باشد، می‌تواند به شورای عالی مالیاتی اعتراض کند.
وی تاکید کرد: در مورد هنرمندان نیز اگر قانون معافیت‌هایی را تعریف کند، این معافیت‌ها رعایت خواهد شد اما اگر قانون معافیتی را مشخص نکرده باشد، سازمان امور مالیاتی نسبت به شناسایی درآمدهای این افراد و دریافت مالیات، اقدام خواهد کرد.