نبرد بی‌پایان کاربران با محدودیت‌ها

«فوربز»: 20‌هزار ایرانی از اینترنت ماهواره‌ای «استارلینک» استفاده می‌کنند

گروه فناوری- در سال جاری، ویدئوهایی که استفاده از سرویس اینترنت ماهواره‌ای «استارلینک» در ایران را به تصویر می‌کشند، بحث‌های گسترده‌ای را در محافل آنلاین و حتی بین‌المللی برانگیخته‌اند. به گزارش نشریه «فوربز»، حدود ۲۰‌هزار نفر در ایران توانسته‌اند به این سرویس دسترسی پیدا کنند، آن هم در شرایطی که فیلترینگ شدید و قطع گسترده اینترنت، بسیاری از کاربران را از دسترسی آزاد به فضای دیجیتال محروم کرده است. همانطور که احتمالا می‌دانید، سرویس اینترنت ماهواره‌ای شرکت اسپیس‌ایکس در ایران پشتیبانی نمی‌شود و استفاده از آن ممنوع است اما میزان استفاده از این سرویس در دو سال گذشته و از زمانی که «ایلان ماسک»، بنیانگذار اسپیس‌ایکس اولین بار آن را فعال کرد، افزایش یافته است. در ایران نیز بازار سیاه دیش‌های استارلینک به راه افتاده است و اکنون فوربز در گزارش خود ادعا می‌کند که حدود 20‌هزار کاربر در ایران به آن دسترسی دارند. در این گزارش به قیمت فوق‌العاده بالای فروش دیش‌ و سرویس‌های استارلینک برای ایرانی‌ها اشاره شده است. پایانه‌های استارلینک که در آمریکا 250دلار قیمت دارند، در ایران با قیمتی بین 700 تا 2000دلار فروخته می‌شوند. برای استفاده از سرویس استارلینک باید هزینه ماهانه 70دلاری پرداخت کرد که به ‌دلیل تحریم بانک‌های ایرانی، کاربران داخل کشور برای پرداخت این هزینه باید از رمزارزها و شیوه‌های جایگزین استفاده کنند. علاوه‌بر این، فوربز می‌گوید کاربران ایرانی برای فعال‌ کردن سرویس خود در کشور که با مکان رسمی عرضه ترمینال استارلینک متفاوت است، 200دلار هزینه اضافه پرداخت می‌کنند. این نشریه همچنین با چندین کاربر استارلینک در ایران صحبت کرده، آنها سرعت اینترنت بیشتر برای برقراری تماس‌های ویدئویی، انجام بازی‌ها و دسترسی نامحدود به شبکه‌های اجتماعی را بخشی از دلایل خرید خود یاد کرده‌اند.
دسترسی به اینترنت ماهواره‌ای استارلینک در ایران، با وجود امیدواری‌هایی که ایجاد کرده، محدود به قشری خاص است. تجهیزات مورد نیاز برای این سرویس و هزینه ماهانه آن، برای اکثریت مردم ایران، با نرخ‌های کنونی ارز، به شکل نجومی گران تمام می‌شود. در حالی که بسیاری از مردم برای تامین نیازهای روزمره خود با مشکلات مالی روبه‌رو هستند، دسترسی به چنین اینترنتی عملا به یک امتیاز لوکس برای اقشار مرفه تبدیل شده است. این روند به جای رفع تبعیض، شکاف دیجیتالی میان قشرهای مختلف جامعه را تعمیق می‌کند. فیلترینگ گسترده در ایران، کاربران اینترنت را وادار به استفاده از روش‌های پرهزینه برای دور زدن محدودیت‌ها کرده اما ظهور اینترنت ماهواره‌ای نظیر استارلینک، نشان‌دهنده چالشی جدی برای سیاست‌های محدودسازی اینترنت است. این فناوری اساسا مرزهای جغرافیایی را بی‌معنا می‌کند و امکان نظارت یا فیلترینگ آن برای دولت‌ها دشوار خواهد بود. با این حال، سرعت فراگیری این فناوری در ایران با موانع زیرساختی، مالی و سیاسی مواجه است.
در نگاه اول، اینترنت ماهواره‌ای به عنوان راه‌حلی برای دسترسی به اینترنت آزاد در سراسر جهان تبلیغ شده است اما آیا این فناوری واقعا می‌تواند به هدف خود در کشورهایی مانند ایران برسد؟ از یک سو، فناوری‌هایی مانند استارلینک مرزهای جغرافیایی را بی‌معنا می‌کنند و امکان دسترسی آزاد به اینترنت را برای همه فراهم می‌آورند. از سوی دیگر، شرایط اقتصادی و سیاسی خاص در ایران، استفاده از این فناوری را محدود به اقشاری خاص کرده است. این امر، این سوال اساسی را مطرح می‌کند که آیا اینترنت ماهواره‌ای می‌تواند به یک فناوری دموکراتیک تبدیل شود یا به ابزاری در دست اقلیت مرفه تبدیل خواهد شد؟ مهم‌ترین مانع در استفاده گسترده از اینترنت ماهواره‌ای در ایران، هزینه‌های سرسام‌آور تجهیزات و اشتراک آن است. تا زمانی که این هزینه‌ها کاهش نیابد یا راه‌حلی برای ارائه دسترسی مقرون‌به‌صرفه‌تر ارائه نشود، این فناوری در انحصار قشر خاصی باقی خواهد ماند. اینترنت ماهواره‌ای به دلیل غیرقابل کنترل بودن از سوی دولت‌ها، احتمالا با اقداماتی نظیر مسدودسازی امواج یا جرم‌انگاری استفاده از این فناوری مواجه خواهد شد. این اقدامات می‌تواند به محدودیت بیشتر کاربران و حتی افزایش قیمت این خدمات منجر شود.
اینترنت ماهواره‌ای، چه امروز و چه در آینده‌ای نه‌چندان دور، به فناوری‌ای فراگیر تبدیل خواهد شد که مرزهای جغرافیایی و محدودیت‌های دولتی را پشت‌سر می‌گذارد. دسترسی آزاد و جهانی به اینترنت، دیگر یک رویا نیست بلکه واقعیتی است که به ‌واسطه فناوری‌هایی همچون استارلینک در حال محقق شدن است. هرچند در حال حاضر هزینه‌های بالا و موانع فنی باعث شده این فناوری تنها در دسترس گروه کوچکی از کاربران باشد اما با پیشرفت فناوری و کاهش هزینه‌ها، اینترنت ماهواره‌ای به بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی روزمره مردم در سراسر جهان، از جمله ایران، تبدیل خواهد شد. در این میان، سیاست فیلترینگ گسترده و محدودسازی دسترسی به اینترنت، همان‌گونه که امروز در برابر استارلینک و ابزارهای دیگر شکست خورده، در آینده نیز به ‌طور کامل ناکارآمد خواهد شد. فناوری‌های جدید، به‌ویژه اینترنت ماهواره‌ای، به‌ گونه‌ای طراحی شده‌اند که از ساختارهای کنترل سنتی عبور کنند و امکان نظارت و مسدودسازی آنها تقریبا غیرممکن است. در واقع روند کنونی نشان می‌دهد هر چقدر محدودیت‌ها شدیدتر شوند، راهکارهای فناورانه برای عبور از این موانع نیز قوی‌تر خواهند شد. نمونه‌هایی از دسترسی کاربران ایرانی به اینترنت ماهواره‌ای، حتی در محدودترین شرایط، نشانه‌ای واضح از شکست این سیاست‌هاست. وقتی کاربران به هر قیمتی، از تجهیزات گرانقیمت گرفته تا روش‌های خلاقانه برای دسترسی به خدمات آزاد، تلاش می‌کنند خود را از قید فیلترینگ برهانند، مشخص است که این دیوارهای محدودیت دیگر نمی‌توانند مانع جریان آزاد اطلاعات شوند. سیاست فیلترینگ که روزگاری به‌ عنوان ابزاری قدرتمند برای کنترل فضای مجازی به کار گرفته می‌شد، اکنون به پدیده‌ای ناکارآمد و شکست‌خورده تبدیل شده است. همانطور که تاریخ فناوری نشان داده، هر تلاشی برای محدودسازی دسترسی به اطلاعات، تنها برای مدت کوتاهی دوام آورده و در نهایت در برابر موج پیشرفت‌های فناورانه تسلیم شده است. آینده اینترنت در ایران، همانند دیگر نقاط جهان، ناگزیر به سمت دسترسی آزاد و بدون مرز پیش می‌رود. در حالی که اینترنت ماهواره‌ای فراگیرتر و ارزان‌تر می‌شود، کاربران بیشتری به این شبکه جهانی متصل خواهند شد. این روند، شکست قطعی سیاست‌های محدودکننده را تضمین می‌کند؛ سیاست‌هایی که دیگر توانایی مقابله با فناوری‌های مدرن را ندارند. اینترنت آزاد، سرانجام به واقعیتی انکارناپذیر بدل خواهد شد و دیوارهای فیلترینگ برای همیشه فرو خواهند ریخت.