نخستین فرار شاه از کشور

سرهنگ نعمت‌الله نصیری (بعدا سپهبد) فرمانده وقت واحد گارد سلطنتی نامه شاه مبنی بر عزل دکتر محمد مصدق از نخست‌وزیری ایران را (که سه روز پیش از آن تاریخ‌گذاری شده بود)، ساعت ۲ بامداد ۱۶ آگوست ۱۹۵۳ (۲۵ امرداد ۱۳۳۲) به خانه او واقع در خیابان کاخ (خیابان فلسطین جنوبی) رساند که توسط ماموران محافظ خانه دستگیر و بازداشت شد و چند ساعت بعد، شاه پس از اطلاع از دستگیری نصیری، با بانوی خود ثریا از طریق فرودگاه کلاردشت با هواپیمای اختصاصی که خاتمی افسر نیروی هوایی (بعدا شوهر فاطمه، خواهر شاه) خلبانی آن را برعهده داشت به صورت فرار از کشور خارج شد و به بغداد رفت زیرا واحد گارد او خلع سلاح و دستور احضار سرلشکر بازنشسته فضل‌الله زاهدی (که شاه به او حکم! نخست‌وزیری داده بود) و جمع دیگری داده شده بود و کار جمع‌آوری عکس‌های شاه از ادارات دولتی هم آغاز شده بود‌‌. مطابق قانون اساسی وقت، پس از تایید مجلس حکم نخست‌وزیری باید صادر می‌شد و آن هم پس از کناره‌گیری نخست‌وزیر سابق یا رای عدم اعتماد مجلس نسبت به او‌‌. بنابراین عمل شاه غیرقانونی اعلام و کودتا تلقی شده بود‌‌. اکثریت مردم آن دوره پارلمان را منحل کرده بودند و مجلسی وجود نداشت که رییس دولت را برکنار کند‌‌. شاه پس از امضای نامه برکناری مصدق به رامسر رفته بود تا اگر توطئه شکست بخورد بتواند از کشور فرار کند و سه روز فاصله میان نوشتن نامه و ابلاغ آن به همین سبب بود‌‌. بعدا گفته شد عوامل کودتا (ازجمله سازمان‌های اطلاعاتی لندن و واشنگتن) کاغذ «سفیدامضا» از شاه گرفته و بعدا آن را پر کرده و به نصیری جهت ابلاغ داده بودند‌‌. کودتای ۲۸ امرداد مسیر تاریخ ایرانیان را تغییر داد و رشد سیاسی آنان را متوقف ساخت‌.
دکتر حسین فاطمی وزیر امور خارجه وقت «خروج شاه بدون اطلاع قبلی» از کشور را «فرار» او اعلام و به ملت گزارش کرد که این عمل شاه به منزله استعفای اوست‌‌. دکتر فاطمی سپس به نمایندگی‌های ایران در کشورهای دیگر دستور اکید داد که سراغ شاه نروند زیرا وی یک فراری است و سمتی ندارد‌‌.
در پی اعلام خروج شاه از کشور، مردم به خیابان‌ها ریختند و مجسمه‌های او و رضاشاه را پایین آوردند‌‌. گروهی از مردم نیز در گوشه و کنار تهران از جمله میدان بهارستان تشکیل اجتماع داده و خواستار برقراری نظام جمهوری و لغو سلطنت شدند‌‌. در همین روز کاخ‌های سلطنتی مهر و موم و برنامه دعا به جان شاه در پادگان‌ها لغو شد‌.