نقد گردشگری در قالب میزهای تخصصی

گروه فرهنگ و گردشگری- نگاهی به اظهارات مسوولان و مشروح برنامه‌هایی که در هفته گردشگری مورد تاکید قرار گرفت، گویای آن است که وزارت گردشگری برای بهبود وضعیت صنعت گردشگری کشور تمرکز خود را بر به کارگیری میزهای تخصصی گردشگری گذاشته است.
براساس اطلاعات موجود در حال حاضر چیزی حدود ۴۰ میز تخصصی گردشگری ایجاد شده و در کشور در حال فعالیت هستند.
آنطور که مدیرکل گردشگری داخلی گفته در این میزهای تخصصی تلاش بر این است که چالش‌ها و مشکلاتی شناسایی شده و اقدامات موثر برای رفع آنها ساماندهی و اجرایی شود.
در قالب میزهای تخصصی گردشگری، هر حوزه از صنعت توریسم کشور در قالب زیرمجموعه‌هایی ریز شده‌اند و برای مثال حوزه طبیعت‌گردی به گردشگری معدن، ژئوتوریست، اکوتوریست و حیات وحش تقسیم شده است.
وزارت گردشگری معتقد است که با پرداختن به موضوعات ریز در بخش‌های مختلف توریسم و احصای مشکلات و چالش‌های هر حوزه می‌توان اقدامات موثرتری برای حل چالش‌های موجود انجام داد.درواقع میزهای تخصصی نظیر گردشگری روستایی، گردشگری شهری و گردشگری دسترسی‌پذیر (معلولان)، گردشگری سبز و گردشگری خوراک هر یک به نوعی به دنبال احصای مشکلات حوزه‌های تخصصی خود و ارائه راهکارهای عملی برای بهبود وضعیت هستند و تا اینجای کار بسیاری از ضعف‌های موجود را روشن و مشخص کرده‌اند.
مهم‌ترین چالش‌های گردشگری معدن
آنطور که از خروجی میز تخصصی گردشگری معدن مشخص است مهم‌ترین چالش در این حوزه عدم امکان ورود گردشگران به بسیاری از معادن برای بازدید و درواقع تحقق نیافتن جریان گردشگری معدن است.مصطفی فاطمی- مدیرکل گردشگری داخلی- در این خصوص گفت: در حوزه گردشگری معدن چالش بزرگی داریم که همان‌ عدم اجازه ورود تور به معدن است.او ادامه داد: در حوزه گردشگری معدن تعدادی از سایت‌ها که امکان تبدیل شدن به مکانی برای توسعه گردشگری معدن دارند از معدن پتاس در منطقه خور اصفهان گرفته تا معدن چغارت در یزد را احصاء کردیم. توافقی با سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی (ایمیدرو) داشتیم و قرار شد شرکتی ایجاد کنند که تورهای گردشگری معدن در قالب آن شرکت برگزار شود. ورود معادنی که درآمدهای هنگفت دارند به حوزه گردشگری معدن کار خوبی است. از این رو در چند بخش از شکل برداشت گرفته تا بازدید از معادنی که کار بهره‌برداری در آن به اتمام رسیده را در نظر گرفتیم. یکی از کارهایی که معادن انجام می‌دهند آن است که بعد از اتمام بهره‌برداری، برای ایمن‌سازی، هزینه هنگفتی می‌کنیم و آنچه ساختیم را خراب. درصورتی که همان منطقه می‌تواند تبدیل به جاذبه گردشگری شود؛ همانند آنچه در معدن نمک سمنان شاهد هستیم و بسیار هم مورد استقبال قرار گرفته است.
فاطمی افزود: معادنی که قابلیت استفاده بعد از اتمام بهره‌برداری را دارند، شناسایی شده‌اند و درحال حاضر تعداد آنها حدود ۲۰ معدن است. معادن فیروزه، نمک و… در زمره این معادن هستند. با توجه به آنکه تغییرات مدیریتی در ایمیدرو زیاد بود نتوانستیم کارها را پیش ببریم و اکنون به دنبال عقد تفاهمنامه جدید هستیم.
نبود قانون و آیین‌نامه چالش اصلی طبیعت‌گردی
اگر پای صحبت فعالان حوزه طبیعت‌گردی بنشینید روشن نبودن قوانین و بعضا برخوردهای سلیقه‌ای را مهم‌ترین چالش این حوزه قلمداد می‌کنند. آنطور که از خروجی میزهای تخصصی طبیعت‌گردی بر می‌آید این مشکل در میزهای تخصصی حوزه طبیعت‌گردی نیز طرف توجه قرار گرفته است.
معاون گردشگری داخلی درخصوص چالش‌های احصا‌شده در میزهای تخصصی طبیعت‌گردی ابراز داشت: با توجه به آنکه برای پارک‌های طبیعت‌گردی هیچ آیین‌نامه‌ای نداشتیم لذا بر آن شدیم تا چنین آیین‌نامه‌ای تدوین کنیم. همچنین چارچوب مفهومی برای پارک‌های طبیعت‌گردی تعریف کردیم تا براساس آن فعالیت‌هایی که امروزه باید براساس شعار سال ۲۰۲۳ سازمان جهانی گردشگری که همان سرمایه‌گذاری سبز است، را تعریف کنیم. این کار می‌تواند همان تحولی که در حوزه بومگردی به وجود آمده را در حوزه پارک‌های طبیعت‌گردی به وجود آورد.فاطمی همچنین درخصوص مدیریت سفرهای طبیعت‌محور گفت: یکی از کارهای انجام شده در حوزه آفرودها بود تا مدیریت روی این بخش به وجود آید. پلتفرمی در این خصوص درست شده تا از طریق آن بتوان مانند اسنپ، خودرو آفرودی سفارش داد، اما محور مشخص است و دارای برچسب هستند. البته قصدی برای برخورد با تورهای انفرادی و… در حوزه آفرود نداریم بلکه باید مدیریت را اجرا کنیم و سپس بخش‌های دیگر را تحت این مدیریت قرار دهیم. با راهنمایی و رانندگی تفاهمی داشتیم تا خودروهایی که دارای برچسب هستند، بتوانند فعالیت کنند. این ماشین‌ها جی‌پی‌اس دارند و آموزش‌های لازم از کمک‌های اولیه گرفته تا استفاده درست از محیط زیست را دیده‌اند.این مقام مسوول درخصوص فعالیت میز حیات وحش و قرقگاه‌ها نیز خاطرنشان کرد: در بحث قرقگاه‌ها و شکار مشکلات بسیار زیادی داشتیم. این کار مدیریت نشده بود، از این رو قرار شد تا در قالب تورهای مشخص بتوانیم از قرقگاه در حوزه گردشگری استفاده کنیم. هماهنگی این امر کار بسیار سختی بود. بحث پرنده‌نگری و حیات‌وحش در یک کارگروه مشخص کار خود را شروع کرد. از هرمزگان و بوشهر گرفته تا خوزستان تورهای پرنده‌نگری فعال شده‌اند و آژانس‌های خدمات مسافرتی نیز در این حوزه ورود کرده‌اند.
فاطمی همچنین از ورود میزهای تخصصی طبیعت‌گردی به حوزه مراکز تفریحی و آموزشی حیوانات خبر داد و گفت: این بخش بلاصاحب بود و کسی به آن ورود نمی‌کرد. حتی بحث باغ‌وحش‌ها و تبدیل آن به محل‌هایی که متناسب با محیط‌زیست باشد را در نظر گرفتیم. مشکلی که در حوزه حیوانات با آن روبه‌رو هستیم آن است که به دلیل تابو بودن بحث حیوانات در کشور ما هیچ‌کس مسوولیت این بخش را برعهده نمی‌گرفت. همه خودشان را کنار می‌کشند و این موضوع سبب می‌شود شاهد اتفاقاتی باشیم در باغ‌وحش‌ها شاهد هستیم.
وی افزود: مسائل متعددی در این حوزه وجود دارد. باید نمونه‌های خوب را شناسایی جدا کنیم و آموزش دهیم و به سمت پایداری ببریم و سایر مجموعه‌ها را به سمت این بخش‌ها بکشانیم.
غفلت از ظرفیت‌های گردشگری روستایی
سال‌هاست که کارشناسان به درستی بر این نکته تاکید می‌کنند که ایران به لحاظ گردشگری روستایی دارای ظرفیت‌های بی‌بدیلی است. با این همه مشخص نبودن ضعف‌های موجود در این حوزه و نبود برنامه مشخص برای پیشبرد اهداف مانع شکل‌گیری جریان گردشگری روستایی قدرتمند در کشور شده است.فاطمی درخصوص اقدامات صورت گرفته در میزهای تخصصی در حوزه گردشگری روستایی گفت: در حوزه گردشگری روستایی سه میز تخصصی راه‌اندازی شده است و از گردشگری عشایر و گردشگری کشاورزی گرفته تا احصاء رویدادهای گردشگری را در دست داریم. در حوزه روستاهای هدف گردشگری ورود کردیم و بازبینی انجام دادیم. در نگاه نخست ۶۷۰ روستا در کل کشور انتخاب شده و قرار است به ۲۰۰ روستا برسد. تمام دستگاه‌های مربوطه در حوزه روستا، در این میز حضور خواهند یافت. بنیاد مسکن، بنیاد علوی، بنیاد برکت، سازمان شهر‌داری‌ها و دهیاری‌ها و… در میز گردشگری روستا حضو دارند و انتخاب روستاهای هدف گردشگر با نظر مشورتی این دستگاه‌ها و فعالان بخش خصوصی صورت می‌گیرد. شاخص‌هایی در نظر گرفته شده تا از فعالیت‌های موازی کاسته شود.
وی ادامه داد: در مرحله نخست ۱۵ روستا را انتخاب کردیم که در نهایت تعداد آنها به ۸ روستا رسید. کندوان در آذربایجان‌شرقی، میمند در کرمان، بیشه در لرستان، قاسم‌آباد در گیلان، کندلوس در مازندران، سهیلی در هرمزگان، ابیانه در اصفهان و پالنگان در کردستان به سازمان جهانی میراث‌فرهنگی ارسال شدند تا به شبکه جهانی روستاها بپیوندند. تاکنون هیچ روستایی در ایران نداشتیم که بتواند در شبکه جهانی روستاها جای گیرد. این ثبت بیشتر از ثبت جهانی آثار تاریخی برای ایران مفید فایده و در معرفی ایران و جاذبه‌های آن تاثیرگذار خواهد بود. ثبت‌های جهانی آثار تاریخی به صرف حفاظت انجام می‌شود، اما معرفی روستاهای جهانی که از سوی سازمان جهانی گردشگری معرفی می‌شود مستقیم در لیست تمام آژانس‌های گردشگری دنیا قرار می‌گیرد.
این مقام مسوول خاطرنشان کرد: در منطقه خاورمیانه تنها یک روستا که آن هم در کشور عربستان قرار دارد توانسته در شبکه جهانی روستاها ثبت شود و ایران تاکنون نتوانسته هیچ‌کدام از کاندیداهای خود را ثبت کند. امیدواریم امسال حداقل یک روستا را بتوانیم ثبت کنیم.
مدیرکل گردشگری داخلی درخصوص علت ثبت نشدن روستاهای ایران در شبکه جهانی روستاها ابراز کرد: شاخص‌های سختی برای ثبت جهانی وجود دارد و برخی از این شاخص‌ها را نتوانستیم در ایران فراهم کنیم. از آن جمله می‌توان به حضور در وب‌سایت‌های جهانی اشاره کرد که به دلیل تحریم‌ها نتوانستیم این کار را انجام دهیم. همچنین پهنای باند باید مشخص باشد و در روستاها امکانات کامل گردشگری وجود داشته باشد. سعی کردیم ۸ روستای ایران که از همه مشهور‌تر هستند و گردشگری سال‌هاست در آن جریان دارد را انتخاب کنیم. با توجه به شرایط پیش رو در مرحله نخست تنها یک روستا از ایران انتخاب شد و سایرین رد شدند. مرحله دوم نیز به زودی برگزار می‌شود و امیدواریم این تنها کاندیدای ایران بتواند در شبکه روستاهای جهانی ثبت شود.
ناموفق بودن اقدامات در حوزه گردشگری شهری
باوجود آنکه بسیاری از شهرهای تاریخی کشورهای همسایه ایران نظیر استانبول در ترکیه امروز به قطب‌های گردشگری تبدیل شده‌اند، اما ایران در زمینه توسعه گردشگری شهری عملکرد چندان موفقی نداشته است.
فاطمی با اشاره به فعالیت میزهای تخصصی در حوزه گردشگری شهری بزرگ‌ترین دلایل عدم موفقیت در این حوزه را برخوردار نبودن کشور از منابع انسانی متخصص در این بخش دانست. وی گفت: عمده شهرها، هزینه‌های زیادی برای محور گردشگری کرده‌اند، اما محورها درست بسته نشده‌اند، چراکه هنوز تعریف درستی نداریم و بعضا براساس میراث و آثار تاریخی بسته می‌شود. برای مثال همدان برای آنکه ثبت جهانی شود، محور گردشگری را خطی بسته که اصلا از نظر اصول محور بستن اشتباه است. بعضی از محورهای گردشگری نیازمند تعریف و ایجاد جاذبه‌های جدید هستند. یزد، اصفهان، لرستان و… درصدد کامل کردن محور گردشگری خود هستند. عمده محورهای پیاده، محورهای حلقوی هستند و محورهای سواره، خطی هستند که باید در کنار جاذبه‌ها، پارکینگ و سرویس بهداشتی در نظر گرفته شود.
این مقام مسوول در مورد میز گردشگری شهری گفت: توجه به پارک‌های موضوعی را مد‌نظر قرار داده‌ایم. در اصفهان، کیش، تهران و ملایر این پارک‌های موضوعی شکل گرفته‌اند و به زودی در مشهد پارک موضوعی جدیدی را خواهیم داشت. سعی داریم محورهای گردشگری شهری را احصا کنیم.او همچنین از آماده‌سازی اطلس تجاری و خرید خبر داد و گفت: رویدادهای گردشگری شهری احصا‌شده و شاخص‌هایی برای شهرهای جهانی گردشگری درآورده‌ایم که با توجه به آنکه هنوز این اتفاق در سازمان جهانی گردشگری نیفتاده شاید بتوانیم در این حوزه پیشقدم باشیم. با توجه به اینکه طرح شهر گردشگر رها شده درصدد احیای آن برآمدیم‌ آن طرح موفق نبود، چراکه با تغییر مدیریت‌ها شاهد رها شدن نیمه‌کاره طرح‌ها هستیم. سعی کرده‌ایم این طرح را در قالب جدید و با مدیریت و ایده قبلی احیا کنیم. بخش‌هایی را که قابل اجراست اجرا می‌کنیم که فکر کنم حدود ۲۰ تا ۲۵ درصد آن قابل اجرا باشد.