نقشه ‌راه بورس سبز ایران

برای ترسیم مسیر آغازین بازار سرمایه ایران به ‌سوی توسعه پایدار، نخستین و مهم‌ترین گام تدوین اصول پذیرش ابزارهای مالی پایدار است؛ اصولی که سه محور کلیدی را دربر می‌گیرد: ایجاد تابلویی مجزا برای ابزارهای سبز، الزام ناشران به افشای مستمر ریسک‌های محیط‌زیستی، اجتماعی و حاکمیتی و تعیین نهادی مستقل برای پایش و ارزیابی پروژه‌ها. در گام دوم، طراحی و راه‌اندازی یک پورتال برخط برای داده‌های پایداری، مشابه آنچه در بورس هنگ‌کنگ پیاده‌سازی شده، به سرمایه‌گذاران این امکان را می‌دهد که تخصیص منابع و آثار واقعی طرح‌ها را به ‌صورت لحظه‌ای دنبال کنند.
گام سوم که بیانگر رویکرد کلان سیاستگذاری بوده، تعریف و اعطای نشان اقتصاد سبز به شرکت‌هایی است که حداقل ۵۰‌درصد از درآمدشان را از فعالیت‌های کم‌کربن به ‌دست می‌آورند؛ اقدامی که انگیزه‌ای جدی برای تحول در زنجیره تولید ایجاد می‌کند. پیش‌بینی می‌شود اجرای این مراحل در بازه‌های سه ‌ساله، ضمن کاهش هزینه تامین سرمایه برای پروژه‌های سبز داخلی، مسیر جذب منابع خارجی را نیز هموار کند. آموزش مدیران مالی و نهادهای واسط برای آماده‌سازی بدنه اجرایی و گسترش ابزارهایی چون اوراق قرضه سبز و صندوق‌های انرژی تجدیدپذیر، جایگاه ایران را در زنجیره تامین مالی سبز منطقه تقویت خواهد کرد.
لوکزامبورگ الگوی جداسازی کامل بازار سبز
بورس سبز لوکزامبورگ در سال ۲۰۱۶ با ایجاد سکویی مستقل برای ابزارهای پایدار آغاز به کار کرد و میزبان بیش از 660اوراق قرضه سبز و 160ناشر است؛ رکوردی که با جداسازی کامل بازار سبز از بقیه تابلوها و وضع الزامات شفافیت سختگیرانه به دست آمده است. تمام ناشران موظفند پیش از عرضه، چهار سند کلیدی که شامل چارچوب‌های هزینه‌کرد، فهرست پروژه‌ها، نظر ارزیاب ثالث و برنامه گزارش سالانه است را ارائه کنند.
پس از انتشار نیز هر یک سال باید گزارش تخصیص وجوه و آثار زیست‌محیطی ارائه شود. این سطح از شفافیت، ریسک سبزشویی را به حداقل رسانده و باعث شده اوراق سبز لوکزامبورگ نه‌تنها در اروپا بلکه در میان سرمایه‌گذاران آسیایی نیز جایگاه ممتاز بیابد.
الگوبرداری از این تجربه برای ایران نیز می‌تواند به معنای تشکیل شورای بررسی سبز شود؛ شورایی که وظیفه تطبیق اسناد با استانداردهای بین‌المللی و صدور نظر مستقل را بر عهده دارد. رعایت معیارهای ساده و شفاف پذیرش، مانع از آن می‌شود که بنگاه‌ها با تاخیر و هزینه اضافی روبه‌رو شوند. ورود چنین بستری، بستر لازم برای عرضه نخستین اوراق قرضه سبز دولت و شرکت‌های زیرساختی داخلی را فراهم می‌کند و اعتماد سرمایه‌گذاران حقیقی به اوراق پایدار را افزایش می‌دهد.
پلتفرم شفافیت هنگ‌کنگ؛ دسترسی برخط به داده‌های پایدار
پلتفرم هنگ‌کنگ که مصادف با خرداد سال۱۳۹۹ به‌ عنوان نخستین مخزن داده ابزارهای سبز آسیا راه‌اندازی شد، با گردآوری رتبه‌های مستقل به سرمایه‌گذاران امکان می‌دهد کیفیت محیط‌زیستی و اجتماعی هر ناشر را پیش از خرید ارزیابی کنند. در این پلتفرم، داده‌های امتیازدهی نهادهای معتبر کنار مدارک تخصیص وجوه، در یک صفحه به‌روزرسانی می‌شود. این روش اطلاعات پراکنده را یکپارچه کرده و هزینه جست‌وجو را کاهش داده است.
برای ایران نیز می‌توان متصور بود که توسعه سامانه‌ای مشابه با دو ویژگی کلیدی ضروری است؛ نخست، اتصال مستقیم به سامانه نظارتی سازمان محیط‌زیست و وزارت نیرو برای تایید آنی عملکرد پروژه‌ها و دوم، امکان بارگذاری گزارش‌های چندرسانه‌ای (نقشه، تصویر ماهواره‌ای و ویدئو) تا عموم سرمایه‌گذاران بتوانند آثار پروژه‌ها از مزارع خورشیدی تا تصفیه‌خانه‌های فاضلاب را مشاهده کنند.
علاوه بر افزایش شفافیت، چنین سامانه‌ای می‌تواند به مرجع رسمی رتبه‌بندی پایداری شرکت‌های پذیرفته‌شده تبدیل شود و رقابتی مثبت در میان ناشران ایجاد کند. تجربه هنگ‌کنگ نشان می‌دهد که عرضه اولیه اوراق سبز در بستری شفاف، زمان پذیره‌نویسی را تا یک‌سوم کاهش می‌دهد و تنزیل نرخ بهره را ممکن می‌کند؛ مزیتی که برای پروژه‌های داخلیِ نیازمند تامین مالی ارزی می‌تواند سرنوشت‌ساز باشد.
نشان سبز انگیزه‌ای تازه برای ناشران داخلی
بازار اوراق پایدار بورس لندن در سال ۱۳۹۴ شاخص نشان اقتصاد سبز را معرفی کرد؛ نمادی که اکنون بر پیشانی بیش از 100شرکت و صندوق سرمایه‌گذاری دیده می‌شود و مجموع ارزش بازار دارایی‌های سبز را به حدود 149میلیارد پوند رسانده است. ملاک اعطای این نشان آن است که دست‌کم 50درصد درآمد ناشر از کالا یا خدمات سبز به دست آید یا فعالیت آن در کاهش آلودگی و سازگاری با تغییر اقلیم نقش مستقیم داشته باشد.
این سازوکار ساده دو پیامد مهم داشته است؛ نخست، شرکت‌ها به افشای دقیق سهم درآمد سبز ترغیب شده‌اند و دوم، صندوق‌های سرمایه‌گذاری بین‌المللی با دیدن نشان، سریع‌تر تصمیم می‌گیرند. برای بازار بورس کشور نیز می‌توان‌، تعریف نشان مشابه مثلا برچسب اقتصاد پاک می‌تواند به‌ عنوان پاداش معنوی و مادی عمل کند؛ شرکت‌های دارنده برچسب می‌توانند از تخفیف در کارمزد پذیرش و اولویت انتشار اوراق بهره‌مند شوند. با توجه به ظرفیت کشور در انرژی خورشیدی و بادی، این نشان بستر عبور از تامین مالی سنتی به سمت ابزارهای مبتنی بر پایداری را فراهم می‌کند. در نهایت، ترکیب این مشوق با معافیت‌های مالیاتی هدفمند، افق تازه‌ای برای رشد صنایع سبز در بازار سرمایه ترسیم خواهد کرد.
بورس سبز؛ پیوند سود سهام و سود زمین برای آینده ایران
ایرانیان از دیرباز مردمانی طبیعت‌دوست بوده‌اند و ایران نیز در جغرافیایی پرچالش قرار دارد. ساختار خشک اقلیمی کشور و وجود بیابان‌های متعدد، ضرورت حفظ منابع طبیعی را به ‌ویژه در شرایط تشدید بحران‌های زیست‌محیطی، دوچندان می‌کند.
در این میان، بازار سرمایه می‌تواند علاوه بر ایفای نقش سنتی خود در جمع‌آوری و هدایت وجوه به سمت صنایع و شرکت‌های تولیدی و خدماتی، نقشی ثانویه اما مهم ایفا کند: ترکیب سودآوری مالی با سودآوری زیست‌محیطی. نباید فراموش کرد که شرکت‌ها در نهایت در بستر همین جغرافیا و با بهره‌گیری از مواهب طبیعی به تامین مواد اولیه، تولید محصول و کسب درآمد می‌پردازند.