نقشه لندن برای تحت‌الحمایه کردن ایران

با پایان گرفتن جنگ جهانی اول در ساعت ۱۱ روز ۱۱ ماه یازدهم سال ۱۹۱۸، بلشویکی شدن روسیه در اکتبر ۱۹۱۷ و افتادن در باتلاق جنگ داخلی و احضار نظامیان روس از ایران در مارس ۱۹۱۹ و نیز از میان رفتن امپراتوری عثمانی (۴۷۰ ساله و مدعی خلافت اسلامی) و افتادن بین‌النهرین و بخش بزرگی از متصرفات عربی آن (سراسر جزیره‌العرب) به دست انگلستان، دولت لندن همه توجه خود را به تحت‌الحمایه کردن ایران معطوف کرده بود‌. حوادث گیلان و تشکیل یک دولت در رشت، اعزام یگان‌های انگلیسی به غازیانِ گیلان به بهانه جلوگیری از تعرض احتمالی بلشویک‌ها به مناطق ساحلی شمال ایران، وادار کردن دولت تهران به فرستادن یگان‌های قزاق (نظامیان ایرانی با آموزش، سلاح و لباس روسی) به گیلان و اعدام تَنی چند از یاران میرزاکوچک خان ازجمله دکتر حشمت به تصمیم سردار معظم خراسانی استاندار اعزامی به گیلان در آوریل و می ‌۱۹۱۹، گسترش راهزنی و ناامنی به‌ویژه در مناطق مرکزی ایران در ماه می‌ این سال به سرکردگی رجبعلی و رضا جوزانی و‌.‌.‌.، ترغیب بلوچ‌ها به دست‌اندازی به راه‌ها و روستاهای کرمان و‌.‌.‌. به دولت لندن در رسیدن به هدف خود کمک بسیار کرده بود‌.
دولت لندن که وضعیت را آماده اجرای برنامه‌ها و سیاست‌های خود دید در اَمُرداد ۱۲۹۸ (آگوست ۱۹۱۹) با وثوق‌الدوله (حسن وثوق) رییس‌الوزرا (نخست‌وزیر) وقت آن قرارداد معروف را امضا کرد که به موجب آن مالیه ایران، امور آموزش و تسلیحات نیروهای مسلح ایران و‌.‌.‌. در دست انگلیسی‌ها و افسران این کشور قرار می‌گرفت و به خواست دولت لندن، ژاندارمری ایران و نیروی قزاق یکی می‌شدند‌. در برابر، انگلیسی‌ها وعده داده بودند که ازسازشنامه آگوست ۱۹۰۷ ـ تقسیم ایران به دو منطقه نفوذ مسکو و لندن خارج شوند! ـ سازشنامه دوجانبه‌ای که لنین در پی پیروزی انقلاب روسیه آن را لغو کرده بود و نظامیان روسیه به کشور خود احضار شده بودند و دیگر، سازشنامه‌ای وجود نداشت‌. با کنار رفتن روسیه، انگلستان به اجرای نمایشنامه یکه‌تاز شدن در میدان ایران پرداخته بود‌.
با اجرای قول و قرارهای لندن با وثوق‌الدوله، ایران یک سرزمین تحت‌الحمایه انگلستان می‌شد- ایرانی که در طول قرن نوزدهم با مدارا کردن با لندن و مسکو و افتادن در دام دسیسه‌های آنها و دستاویز شدن، کوچکتر و نصف شده بود‌.
دولت انگلستان جریان سازش با وثوق‌الدوله را در نامه‌ای به سلطان احمدشاه (شاه جوان وقت) اطلاع داد‌. قرار بود قرارداد لندن با وثوق‌الدوله محرمانه بماند که دو روز بعد افشا شد!، طبقه باسواد ایران را به خشم آورد به‌گونه‌ای که مجلس تحت‌تاثیر این خشم و اعتراض ناچار به رد آن شد و دولت لندن را که همزمان، نگران گسترش نفوذ روس‌ها تا اقیانوس هند و این بار با سلاح ایدئولوژیک (سوسیالیسم و برابری اجتماعی ـ اقتصادی انسان) شده بود سیاست دگر آمد و…
کارگردان سلطه انگلستان بر ایران لُرد کرزن بود [نایب‌السلطنه هندوستان، سپس وزیر امور خارجه انگلستان و پس از آن، سال‌ها رییس مجلس لُردان این کشور] که پیش از قبول مقام دولتی، یک دیدار طولانی و تحقیقاتی [حقیقت‌یابی] از روسیه، آسیای میانه، آسیای جنوبی و ایران به عمل آورده بود و نظرات خود را در چند کتاب منتشر کرد که دو کتاب او مربوط به ایران است‌. وی نظر داده که خاورمیانه و آسیای جنوبی باید در کنترل-مستقیم و یا غیرمستقیم- انگلستان باشد‌.