نقش اوراق اختیار معامله در مدیریت ریسک

ضعف نرم‌افزارها و توقف طولانی‌مدت نمادها از مهم‌ترین چالش‌های پیش‌روی معاملات اختیار معامله است. یک کارشناس بازار سرمایه و عضو هیات علمی دانشگاه خوارزمی در این ارتباط به فارس گفت: به نظر می‌رسد برای اینکه آینده خوبی برای معاملات اختیار معامله متصور باشیم، بهتر است چالش‌های پیش‌روی این بازار به‌زودی برطرف شود. محمد اقبال‌نیا در مورد خطرهای احتمالی این معاملات افزود: اوراق اختیار معامله با وجود مزیت‌هایی که نسبت به سهام دارند در مقایسه با سهام پیچیدگی‌های بیشتری دارند. به گفته وی مکانیسم معاملات این اوراق و روش‌های ارزش‌گذاری آنها به‌گونه‌ای است که به‌کارگیری صحیح و موفق این ابزار مستلزم برخورداری از سطح دانش و تجربه بالایی است. عضو هیات مدیره شرکت سبدگردان آسمان با بیان اینکه استفاده از این اوراق بدون شناخت کافی در مورد ماهیت و کارکرد آن، می‌تواند زیان‌های جبران‌ناپذیری به سرمایه‌گذاران وارد کند، گفت: این ابزار حتی موجب از دست رفتن کل سرمایه سرمایه‌گذاران نیز خواهد شد. وی تاکید کرد: اینکه به چه میزان و به چه نحوی از این اوراق استفاده شود، مقوله‌ کاملا تخصصی است که باید با مشورت افراد ذی‌صلاح صورت پذیرد.
مقایسه با بورس‌های دنیا
اقبال‌نیا در ادامه با بیان اینکه تعداد معاملات اوراق اختیار معامله بورس‌های جهان در سال ۲۰۱۵ تنها روی سهام عادی و شاخص بازار سهام از شش میلیارد معامله عبور کرده است، تشریح کرد: این در حالی است که علاوه بر سهام و شاخص سهام، معاملات اختیار معامله روی نرخ بهره، نرخ ارز و انواع کالا نیز در جریان بوده است. از سویی دیگر، روز گذشته ارزش و حجم معاملات ابزارهای مشتقه و از جمله اوراق اختیار معامله در بورس‌های توسعه‌یافته دنیا بعضا از سهام عادی و سایر ابزارهای متعارف سرمایه‌گذاری بیشتر است. این ابزارهای مالی به سبب اهرمی بودن بسیار مورد توجه فعالان بازارهای مالی هستند. به این معنی که سرمایه‌گذاران می‌توانند با سرمایه‌گذاری مبالغ اندک به سود یا زیان قابل‌توجهی دست یابند. همچنین کاربرد دیگر این ابزارها، طراحی راهبردهای متنوع سرمایه‌گذاری با هدف مدیریت و کاهش ریسک است. عضو هیات مدیره شرکت سبدگردان آسمان نیز در مورد سازوکار مقرراتی و اجرایی اوراق اختیار معامله گفت: سازوکار مقرراتی و اجرایی اوراق اختیار معامله نسبت به سهام دارای پیچیدگی‌ها و جزییات بیشتری است البته این پیچیدگی‌ها برای خریداران این اوراق تا حدودی کمتر است زیرا آنها درگیر ضوابط وجه تضمین نمی‌شوند. در عین‌حال، حتی خریداران این اوراق نیز لازم است، ضمن مطالعه بیانیه ریسک اوراق اختیار معامله و امضای قرارداد جداگانه‌ای با کارگزار با مکانیسم معاملات این اوراق و جزییات آن شامل قیمت اعمال، نوع تسویه، اقدام شرکتی، نحوه بستن معامله و سایر موارد آشنا باشند.
مکانسیم‌های اجرایی
وی پیرامون تفاوت‌هایی که بین سازوکار اوراق اختیار معامله در ایران با آنچه در سایر نقاط دنیا وجود دارد، گفت: سازوکار و مکانیسم اجرایی معاملات ابزارهای مشتقه در میان بورس‌های مختلف در سراسر دنیا تفاوت‌های اندکی با یکدیگر دارد. در مورد اوراق اختیار معامله هم همین‌طور است. در حال حاضر دو تفاوت مهم این اوراق در ایران نسبت به سایر بورس‌های جهان یکی مربوط به محدود بودن فروش اوراق به سهامداران عمده شرکت‌ها و صندوق‌های سرمایه‌گذاری است که احتمالا امری موقتی است و تدریجا در آینده با حرفه‌ای شدن فعالان بازار، امکان اخذ موقعیت فروش برای سایر فعالان بازار نیز مهیا خواهد شد. وی افزود: مورد دیگر، تعدیل قیمت اعمال و حجم قرارداد اختیار معامله پس از اقدامات شرکتی است که البته به ساده‌تر شدن ارزش‌گذاری این اوراق در بازار سرمایه کشور ما منجر شده است؛ به این معنی که خریداران این اوراق دیگر نگران تقسیم سود یا افزایش سرمایه شرکت‌ها و اثر آن بر ارزش اوراق خود نخواهند بود. اقبال‌نیا در ادامه اظهار کرد: صندوق‌های سرمایه‌گذاری می‌توانند پس از اصلاح امیدنامه حداکثر پنج درصد از دارایی‌های کل صندوق را به خرید یا فروش اوراق اختیار معامله اختصاص دهند. البته اخذ موقعیت فروش توسط صندوق‌های سرمایه‌گذاری به داشتن دارایی پایه قرارداد در سبد سرمایه‌گذاری‌های صندوق مشروط شده است که به جهت مدیریت ریسک دارندگان واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق مناسب به نظر می‌رسد. همچنین سبدهای اختصاصی نیز مانند سایر فعالان بازار سرمایه، مجاز به اخذ موقعیت خرید در اوراق اختیار معامله هستند.
۲ رویکرد متفاوت
این عضو هیات علمی دانشگاه خوارزمی در پاسخ به سوالی مبنی بر نقش اوراق اختیار معامله در مدیریت ریسک پرتفوی سهام از دید شرکت‌های مدیریت دارایی توضیح داد: خرید اوراق اختیار معامله می‌تواند با دو رویکرد سفته‌بازانه یا پوشش ریسک صورت پذیرد. در رویکرد سفته‌بازانه، با توجه به اهرم این اوراق، امکان کسب سودهای بسیار بزرگ با تحمل زیان محدود وجود خواهد داشت. از این‌رو مدیر سبد یا صندوق قادر خواهد بود برای افراد با درجات ریسک‌گریزی مختلف، راهبردهای متفاوتی را متناسب با ترجیحات ریسک و بازده آنها تعریف کند.
اقبال‌نیا ادامه داد: در رویکرد دوم که مبتنی بر پوشش ریسک است، مدیر قادر خواهد بود با حفظ پرتفوی سهام موجود، سرمایه‌گذاران را در برابر مخاطرات احتمالی ناشی از کاهش قیمت‌های سهام بیمه و عملکرد را در سطح قابل قبولی حفظ کند. در واقع قرار دادن این اوراق در سبد سرمایه‌گذاری مشتریان سبدها و صندوق‌ها می‌تواند ضمن متنوع‌سازی سبد دارایی‌های آنها به مدیر سبد یا صندوق امکان خواهد داد در جهت اهداف موردنظر مشتریان و ترجیحات ریسک و بازده آنان عمل کند. بر این اساس انتظار می‌رود به سبب حرفه‌ای بودن اوراق اختیار معامله، صنعت مدیریت دارایی‌ها و میزان استقبال از سبدها و صندوق‌ها در آینده افزایش یابد. این عضو هیات مدیره شرکت سبدگردان آسمان در پایان در مورد اقبال فعالان بازار به این اوراق گفت: این موضوع تا اندازه زیادی بستگی به نخستین تجربه‌های خریداران این اوراق دارد. در حال حاضر که مدت کوتاهی از راه‌اندازی معاملات اختیار خرید گذشته است؛ تنها تعداد اندکی از فعالان بازار وارد این معاملات شده‌اند و بقیه صرفا این معاملات را زیرنظر دارند و بر اساس تجربه اولین سررسید این اوراق که اواخر بهمن‌ماه سال‌جاری است، در مورد حضور در این بازار تصمیم‌گیری خواهند کرد. مضافا اینکه در این مقطع، حضور فعالان حرفه‌ای بازار یعنی صندوق‌های سرمایه‌گذاری مستلزم ایجاد تغییراتی در امیدنامه آنها است که طبیعی است با قدری تاخیر وارد این بازار شوند.