نقش تحریم‌ها در سرمایه‌گذاری صندوق‌های ثروت ملی

این صندوق با کشورهایی مانند چین، هند و ویتنام همکاری‌های مالی و سرمایه‌گذاری را گسترش داد. این کشورها، به‌دلیل موقعیت ژئوپلیتیکی خود، تمایل بیشتری به همکاری با روسیه نشان دادند. کشورهای خلیج‌فارس، به‌‌ویژه عربستان سعودی و امارات‌متحده عربی، به‌‌عنوان سرمایه‌گذاران جایگزین در پروژه‌های روسیه وارد عمل شدند. برای مثال، همکاری RDIF با صندوق سرمایه‌گذاری عمومی عربستان سعودی (PIF) در پروژه‌های انرژی و زیرساختی، راهی برای مقابله با تحریم‌های غرب بود. RDIF با کشورهای هم‌پیمان، صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک ایجاد کرد که به جذب منابع مالی و کاهش فشارهای تحریمی کمک کرد.
تقویت استقلال داخلی در حوزه اقتصادی و فناوری: تحریم‌ها نشان داد که وابستگی به فناوری‌ها و سرمایه‌گذاری‌های غربی، پاشنه‌آشیل صندوق‌های ثروت ملی‌ است. RDIF اقدام به سرمایه‌گذاری در حوزه‌های فناوری اطلاعات، صنعت دارویی و زیرساخت‌های داخلی کرد. RDIF با تمرکز بر پروژه‌های ملی مانند توسعه خطوط ریلی، نیروگاه‌ها و بنادر، وابستگی خود به سرمایه‌گذاران خارجی را کاهش داد.
ایجاد روابط دوجانبه و منطقه‌ای: تحریم‌ها باعث شد RDIF به‌سمت توافق‌های دوجانبه و همکاری‌های منطقه‌ای حرکت کند. به‌عنوان مثال همکاری با کشورهایی که دیدگاه‌های مشابهی نسبت‌به غرب داشتند، به RDIF کمک کرد تا منابع مالی و فناوری جایگزین را تامین کند. RDIF در ایجاد نهادهای مالی منطقه‌ای مانند «بانک توسعه بریکس» نقش ایفا کرد که به‌‌عنوان یک جایگزین برای سیستم‌های مالی تحت کنترل غرب عمل می‌کنند.
حکمرانی و شفافیت مالی: یکی از انتقادهای اصلی به RDIF پیش از تحریم‌ها، عدم شفافیت در عملیات مالی و استراتژی‌های سرمایه‌گذاری بود. تحریم‌ها این صندوق را مجبور به بازنگری در ساختار حکمرانی خود کردند. انتشار گزارش‌های مالی و ارائه جزئیات بیشتر در مورد پروژه‌ها به جذب سرمایه‌گذاران جدید کمک کرد، همچنین بازنگری در ساختار مدیریتی و افزایش نظارت داخلی، ریسک‌های ناشی از تحریم‌ها را کاهش داد.
توسعه دیپلماسی اقتصادی: از طرفی صندوق سرمایه‌گذاری مستقیم روسیه به‌‌عنوان یک ابزار دیپلماسی اقتصادی عمل کرد و با ایجاد روابط قوی‌تر با کشورهای غیرغربی، توانست نقشی فراتر از یک نهاد سرمایه‌گذاری بازی کند. برگزاری نشست‌های مشترک اقتصادی و سرمایه‌گذاری با کشورهای آسیایی و خاورمیانه به تقویت روابط و جلب اعتماد آنها کمک کرد و ایجاد توافق‌های مالی که منافع مشترک ایجاد می‌کرد، به تقویت روابط با شرکای جدید انجامید.
درنهایت تجربه صندوق سرمایه‌گذاری مستقیم روسیه (RDIF) در مواجهه با تحریم‌های گسترده به‌خوبی نشان داد که صندوق‌های ثروت ملی می‌توانند با بهره‌گیری از استراتژی‌های متنوع، فشارهای بین‌المللی را به فرصت‌هایی برای توسعه تبدیل کنند. اقدامات موثری نظیر آنچه به آنها اشاره شد نقش مهمی در کاهش اثرات تحریم‌ها داشته‌اند. این تجربه درس‌های ارزشمندی برای سایر صندوق‌های مشابه دارد که ممکن است در آینده با چالش‌های مشابه مواجه شوند. تحریم‌ها اگرچه محدودیت‌هایی عمیق در دسترسی به فناوری‌های پیشرفته و کاهش اعتماد سرمایه‌گذاران خارجی ایجاد کرده‌اند اما نشان داده‌اند که با برنامه‌ریزی و تغییر رویکرد می‌توان این چالش‌ها را مدیریت کرد. در این میان، تمرکز بر توسعه ظرفیت‌های داخلی و ایجاد ساختارهای مالی مستقل، نقشی حیاتی در حفظ پایداری اقتصادی و مقاومت در برابر فشارهای خارجی ایفا می‌کند. تجربه RDIF تاکید می‌کند که صندوق‌های ثروت ملی نیازمند برنامه‌ریزی بلندمدت و استراتژی‌های انعطاف‌پذیر هستند تا ضمن مقابله با محدودیت‌ها، مسیر رشد و توسعه خود را تداوم بخشند. این روند نه‌تنها یک واکنش به تحریم‌ها بلکه فرصتی برای بازنگری و تقویت ساختارهای بنیادین این نهادها به‌شمار می‌آید.
*مدیر همکاری‌های بین‌‌الملل صندوق توسعه ملی ایران