نقش هوش‌مصنوعی در تغییر الگوهای تجارت

هوش‌مصنوعی (AI) به‌عنوان پیشرفته‌ترین فناوری، در حال تغییر چهره تجارت بین‌المللی است. در همین راستا اخیرا سازمان تجارت جهانی گزارشی تحت عنوان «تجارت هوشمند: چگونه هوش‌مصنوعی تجارت بین‌المللی را شکل می‌دهد و توسط آن شکل می‌گیرد» را با هدف بررسی نقش هوش‌مصنوعی در کاهش هزینه‌های تجاری، افزایش تجارت خدمات، رشد کالاها و خدمات مرتبط با هوش‌مصنوعی و بازتعریف مزیت‌های نسبی اقتصادی کشورها تدوین کرده است. این گزارش همچنین به چالش‌های ناشی از پراکندگی مقررات در حوزه هوش‌مصنوعی پرداخته و تاثیرات آن بر فرصت‌های تجاری، به‌ویژه برای کسب‌وکارهای خرد، کوچک و متوسط را بررسی می‌کند.
مدیرکل سازمان تجارت جهانی، نگوزی اوکونجو ایوالا، در مقدمه این گزارش دو سوال کلیدی را مطرح می‌کند: «چگونه می‌توان از گسترش عادلانه مزایای هوش‌مصنوعی اطمینان حاصل کرد و چگونه می‌توان چالش‌های ناشی از این فناوری را به‌صورت جهانی و هماهنگ مدیریت کرد؟» این پرسش‌ها زمینه‌ساز تحلیل‌های جامعی هستند که در این گزارش ارائه شده‌اند.
این گزارش استدلال می‌کند که هوش‌مصنوعی می‌تواند با ساده‌سازی فرآیندهای لجستیکی و گمرکی، مدیریت زنجیره تامین و الزامات تطابق با مقررات، هزینه‌های تجارت را کاهش دهد. همچنین این فناوری می‌تواند فرصت‌هایی را برای اقتصادهای در حال توسعه و کسب‌وکارهای کوچک فراهم کند تا بر موانع تجاری غلبه کرده و در بازارهای جهانی رقابت کنند.
در سناریوی خوش‌بینانه پذیرش جهانی هوش‌مصنوعی و رشد بهره‌وری بالا تا سال2040، این گزارش پیش‌بینی می‌کند که تجارت جهانی می‌تواند رشدی معادل 14‌درصد داشته باشد. در مقابل، در سناریوی محتاطانه، با پذیرش نابرابر هوش‌مصنوعی و رشد کم‌ بهره‌وری، رشد تجارت جهانی تنها به 7‌درصد محدود می‌شود.
این گزارش همچنین به اهمیت هوش‌مصنوعی در تغییر الگوهای تجارت خدمات، به‌ویژه خدمات دیجیتالی اشاره کرده و پیش‌بینی می‌کند که این خدمات در سناریوی خوش‌بینانه می‌توانند رشد تجمعی نزدیک به 18‌درصد را تجربه کنند.
علاوه‌بر فرصت‌ها، گزارش به چالش‌های مهمی مانند شکاف میان کشورها در استفاده از هوش‌مصنوعی، مسائل حاکمیت داده‌ها و نیاز به اعتمادپذیری هوش‌مصنوعی نیز پرداخته است. همچنین خطرات ناشی از پراکندگی مقررات و تاثیر آن بر هماهنگی جهانی در استفاده از هوش‌مصنوعی به‌تفصیل مورد بررسی قرار گرفته است.
این گزارش نقش سازمان تجارت جهانی را به‌عنوان بستری برای مذاکره و قانون‌گذاری در کاهش این چالش‌ها برجسته کرده و پیشنهاداتی را برای ایجاد چارچوبی چندجانبه و هماهنگ ارائه داده است. در این چارچوب، استفاده از هوش‌مصنوعی به‌طور موثر مدیریت و همزمان، مزایای آن به‌صورت عادلانه میان کشورها و بخش‌های مختلف اقتصادی توزیع می‌شود.
در گزارش بانک جهانی که مرکز پژوهش‌های اتاق ایران آن را ترجمه کرده است، به این پرسش پاسخ داده شده که هوش‌مصنوعی چگونه تجارت بین‌المللی را شکل می‌دهد؟
تاثیر هوش‌مصنوعی بر تجارت بین‌المللی: فرصت‌ها و چالش‌ها
هوش‌مصنوعی از چندین جنبه کلیدی با سایر فناوری‌های دیجیتال متمایز است و می‌تواند تاثیری عمیق بر تجارت بین‌المللی داشته باشد. این فناوری به‌عنوان یک فناوری چندمنظوره با انعطاف‌پذیری و کارایی بی‌سابقه‌ای قابلیت انطباق با وظایف و دامنه‌های مختلف را دارد. هوش‌مصنوعی وابسته به مجموعه داده‌های بزرگ برای یادگیری و بهبود عملکرد خود است، کارکردها و توانمندی‌های آن به سرعت تکامل یافته و باعث ایجاد تغییرات پویا در قابلیت‌ها و میزان خود مختاری این فناوری می‌شود.
پیچیدگی ذاتی و عدم شفافیت هوش‌مصنوعی همراه با احتمال بروز خطاها و تعصبات، نگرانی‌هایی جدی درباره تصمیمات و توصیه‌های مبتنی‌بر این فناوری اخلاقیات و پیامدهای اجتماعی گسترده‌تر ایجاد کرده است. هوش‌مصنوعی توانایی کاهش هزینه‌های مرتبط با لجستیک تجاری، مدیریت زنجیره تامین و رعایت مقررات را دارد. این فناوری می‌تواند فرآیندهای گمرکی و کنترل مرزی را خودکار و ساده کرده، مقررات پیچیده تجاری را مدیریت و ریسک‌ها را پیش‌بینی کند. ابزارهای مبتنی‌بر هوش‌مصنوعی با تحلیل داده‌ها در زمان واقعی و ارائه بینش‌های پیش‌بینی‌کننده، زنجیره تامین را بهبود می‌بخشند. این پیشرفت‌ها نه‌تنها هزینه‌های تجاری را کاهش می‌دهند بلکه ورود کسب‌وکارهای کوچک و کشورهای در حال توسعه به بازارهای جهانی را تسهیل می‌کنند.
هوش‌مصنوعی می‌تواند الگوهای تجارت خدمات به‌ویژه خدمات دیجیتالی را دگرگون کند. این فناوری بهره‌وری را به‌ویژه در بخش‌هایی که به فرآیندهای دستی وابسته‌اند افزایش داده و خدمات نوآورانه‌ای ایجاد می‌کند که تقاضا برای آنها را بالا می‌برد. در مقابل ممکن است تقاضا برای خدمات سنتی کاهش یافته و نیاز به برون‌سپاری برخی خدمات کمتر شود. علاوه‌بر این هوش‌مصنوعی تقاضا و تجارت محصولات مرتبط با فناوری را افزایش می‌دهد. این فناوری نیاز به زیرساخت‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات و تجهیزات فناوری اطلاعات (IT) را تقویت کرده و به توسعه این حوزه‌ها شتاب بخشیده است.
هوش‌مصنوعی با افزایش بهره‌وری در تمامی بخش‌های اقتصادی مزیت‌های نسبی اقتصادها را بازتعریف می‌کند. این فناوری با تاثیر‌گذاری بر ترکیب نهاده‌های تولید، سرمایه‌گذاری در حوزه سرمایه را بر نیروی کار ترجیح می‌دهد با این حال توسعه و کنترل فناوری هوش‌مصنوعی به احتمال زیاد در اقتصادها و شرکت‌های بزرگ متمرکز باقی خواهد ماند که این امر می‌تواند به تمرکز صنعتی منجر شود. در مجموع هوش‌مصنوعی پتانسیل ایجاد منافع قابل‌توجه برای تمامی اقتصادها را دارد اما پیامدهای سیاستگذاری و تنظیم این فناوری نیازمند همکاری جهانی و مدیریت دقیق است تا از توزیع عادلانه مزایا و کاهش ریسک‌ها اطمینان حاصل شود.
پذیرش هوش‌مصنوعی و تاثیرات آن بر تجارت جهانی
پذیرش هوش‌مصنوعی با افزایش بهره‌وری در بخش‌های مختلف اقتصادی و کاهش هزینه‌های تجاری دستاوردهای قابل‌توجهی در تجارت جهانی و تولید ناخالص داخلی به‌همراه خواهد داشت. براساس شبیه‌سازی‌های انجام‌شده توسط مدل تجارت جهانی سازمان تجارت جهانی در سناریوی خوشبینانه‌ای که پذیرش جهانی هوش‌مصنوعی و رشد بالای بهره‌وری را شامل می‌شود، پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۴۰ رشد واقعی تجارت جهانی تا ۱۴ افزایش باید در مقابل در سناریوی محتاطانه با پذیرش نابرابر هوش‌مصنوعی و رشد پایین بهره‌وری این میزان به کمتر از 7‌درصد محدود خواهد شد.
شبیه‌سازی‌ها همچنین نشان می‌دهند که اقتصادهای با درآمد بالا بیشترین دستاوردهای بهره‌وری را تجربه می‌کنند درحالی‌که اقتصادهای با درآمد پایین ظرفیت بیشتری برای کاهش هزینه‌های تجاری دارند. تاثیر هوش‌مصنوعی بر تجارت و تولید ناخالص داخلی به ویژه در اقتصادهای با درآمد پایین در صورت پذیرش گسترده و ایجاد بسترهای مناسب می‌تواند بسیار چشمگیر باشد، به‌طوری‌که رشد تجارت این اقتصادها در سناریوی خوشبینانه به 1/18‌درصد می‌رسد، درحالی‌که در سناریوی پذیرش نابرابر این رقم به 5/6‌درصد کاهش می‌یابد.
خدمات دیجیتال نیروی محرک در تحول تجارت جهانی
شبیه‌سازی‌ها نشان می‌دهند که خدمات دیجیتالی بیشترین سهم را در رشد تجارت جهانی تحت‌تاثیر هوش‌مصنوعی خواهند داشت. پیش‌بینی می‌شود در سناریوی پذیرش گسترده هوش‌مصنوعی، تجارت خدمات دیجیتال تجمعا رشدی نزدیک به ۱۸‌درصد نسبت به سناریوی پایه داشته باشد. این افزایش بزرگ‌ترین رشد در میان تمامی بخش‌ها و ناشی از کاهش هزینه‌های تجاری و افزایش کارایی در ارائه خدمات است. از جمله خدماتی که انتظار می‌رود بیشترین تاثیر را از این رشد بپذیرند می‌توان به آموزش مراقبت‌های بهداشتی خدمات تفریحی مالی و نیز تولید مواد غذایی فرآوری‌شده اشاره کرد. در مقابل، بخش‌هایی مانند استخراج منابع طبیعی و صنایع نساجی احتمالا رشد محدودی را تجربه خواهند کرد.
چالش‌ها و پیامدها
پذیرش هوش‌مصنوعی در تجارت بین‌المللی: پذیرش و بهره‌برداری از هوش‌مصنوعی در تجارت بین‌المللی باوجود ارائه فرصت‌های بی‌نظیر چالش‌های عمده‌ای نیز به‌همراه دارد. یکی از مهم‌ترین این چالش‌ها گسترش شکاف‌ها میان کشورها و شرکت‌ها در بهره‌گیری از این فناوری پیشرفته است. در حال حاضر ظرفیت توسعه هوش‌مصنوعی به طور عمده در چند اقتصاد بزرگ به ویژه ایالات متحده و چین متمرکز شده است. این تمرکز می‌تواند شکاف‌های موجود میان کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه را عمق بخشد و توسعه اقتصادی کشورهای درحال‌توسعه را با محدودیت‌هایی مواجه کند.
یارانه‌های دولتی برای پیشبرد هوش‌مصنوعی و تمرکز صنعت در دستان تعداد محدودی از شرکت‌های بزرگ می‌تواند این شکاف‌ها را تشدید کند. افزون بر این عدم شفافیت الگوریتم‌های هوش‌مصنوعی و احتمال تبانی غیرمستقیم میان شرکت‌های بزرگ برای حفظ قیمت‌های بالاتر چالش‌های پیچیده‌ای را برای نهادهای نظارتی ایجاد می‌کند، علاوه بر این ناهماهنگی در تنظیم مقررات مرتبط با هوش‌مصنوعی می‌تواند به پراکندگی قوانین و موانعی در مسیر تجارت جهانی منجر شود، بنابراین بهره‌برداری کامل از فرصت‌های هوش‌مصنوعی و کاهش ریسک‌های ناشی از آن مستلزم همکاری جهانی و تنظیم دقیق و هماهنگ سیاست‌های مرتبط با این فناوری است. برای این منظور اقتصادهای در حال توسعه می‌توانند با تقویت زیرساخت‌های دیجیتال، ارتقای مهارت‌های نیروی کار، افزایش نوآوری و بهبود ظرفیت‌های نظارتی، آمادگی بیشتری برای پذیرش و بهره‌برداری از هوش‌مصنوعی به دست آورند.
ظهور هوش‌مصنوعی همچنین مسائل مهمی را در زمینه حاکمیت داده‌ها ایجاد کرده است که نیازمند توجه ویژه‌ای هستند تا از ایجاد موانع اضافی در تجارت دیجیتال جلوگیری شود. جریان‌های داده‌های فرامرزی برای هوش‌مصنوعی امری حیاتی هستند زیرا این فناوری برای آموزش مدل‌ها و کاهش تعصبات احتمالی به حجم وسیعی از داده‌ها نیاز دارد بنابراین اعمال محدودیت بر جریان داده‌ها می‌تواند نوآوری و توسعه هوش‌مصنوعی را کند کرده و هزینه‌های شرکت‌ها را افزایش دهد که این امر در نهایت بر تجارت محصولات مجهز به هوش‌مصنوعی تاثیر منفی خواهد گذاشت.
مطالعه‌ای از سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) و سازمان تجارت جهانی در سال ۲۰۲۴ نشان می‌دهد که اگر تمامی اقتصادها جریان داده‌ها را به‌طور کامل محدود کنند، ممکن است تولید ناخالص داخلی جهانی ۵درصد کاهش یابد و صادرات جهانی نیز تا 1۰درصد افت کند. این در حالی است که نیاز به مجموعه داده‌های بزرگ برای توسعه مدل‌های هوش‌مصنوعی نگرانی‌های جدی در خصوص حریم خصوصی افراد به همراه دارد. از این رو ضروری است که تعادلی معقول میان دسترسی به داده‌های بزرگ برای آموزش مدل‌های هوش‌مصنوعی و حفاظت از حریم خصوصی برقرار شود.
تضمین قابل اعتماد بودن هوش‌مصنوعی بدون ایجاد اختلال در جریان تجارت چالشی پیچیده و چندبعدی است. قابل اعتماد بودن هوش‌مصنوعی به این معناست که سیستم‌های هوش‌مصنوعی باید از نظر قابلیت اطمینان، امنیت حریم خصوصی، ایمنی مسوولیت‌پذیری و کیفیت، انتظارات را به طور قابل راستی‌آزمایی برآورده کنند، با این حال با توجه به رفتار غیرشفاف سیستم‌های هوش‌مصنوعی و همچنین کاربرد دوگانه برخی محصولات این فناوری کاربردهای نظامی و غیرنظامی، دستیابی به تعادل میان اطمینان از عملکرد قابل اعتماد هوش‌مصنوعی و تسهیل جریان تجارت می‌تواند به‌ویژه در سطح بین‌المللی چالش‌برانگیز باشد.
ماهیت تکاملی هوش‌مصنوعی به معنای آن است که تنظیم مقررات برای این فناوری همواره هدفی متحرک و در حال تغییر است. مقررات سنتی که عمدتا بر الزامات ملموس و قابل مشاهده محصولات تمرکز دارند ممکن است نتوانند به طور کامل به انواع خطرات بالقوه از جمله مسائل اخلاقی و اجتماعی ناشی از یکپارچه‌سازی هوش‌مصنوعی در کالاها و خدمات پاسخ دهند. تنظیم مقررات برای مسائل مربوط به اخلاق عمومی کرامت انسانی و حقوق بنیادین دیگر همچون تبعیض یا عدالت نه‌تنها امری پیچیده است، بلکه می‌تواند منجربه پراکندگی قوانین شود چراکه معنا و اهمیت این ارزش‌ها در جوامع مختلف ممکن است تفاوت‌های زیادی داشته باشد.
حقوق مالکیت معنوی در عصر هوش‌مصنوعی: هوش‌مصنوعی چالش‌های مفهومی جدیدی را برای رویکرد سنتی «انسان‌محور» در حقوق مالکیت معنوی ایجاد کرده است. از جمله مسائلی که نیازمند بررسی دقیق هستند می‌توان به حفاظت از الگوریتم‌های هوش‌مصنوعی و داده‌های دارای حق کپی‌رایت که برای آموزش این فناوری به کار می‌روند و همچنین تعیین حقوق مالکیت و حفاظت از خروجی‌های تولیدشده توسط هوش‌مصنوعی اشاره کرد. این موضوعات ممکن است بازنگری در چارچوب‌های قانونی موجود در حقوق مالکیت معنوی را ضروری سازند. پتانسیل گسترده هوش‌مصنوعی باعث شده است که دولت‌ها در سراسر جهان به‌طور فعال برای توسعه و بهره‌برداری از این فناوری تلاش کنند، درحالی‌که به‌طور هم‌زمان به مدیریت و کاهش ریسک‌های بالقوه آن می‌پردازند. در سطح داخلی تعداد بیشتری از حوزه‌های قضایی در حال تدوین استراتژی‌ها و سیاست‌هایی برای تقویت ظرفیت‌های هوش‌مصنوعی خود هستند. به عنوان مثال تعداد اقتصادهایی که استراتژی‌های هوش‌مصنوعی را اجرایی کرده‌اند از سه کشور در سال ۲۰۱۷ به ۷۵ کشور در سال ۲۰۲۳ افزایش یافته است. طبق گزارش شاخص هوش‌مصنوعی دانشگاه استنفورد در سال ۲۰۳۳، ایالات متحده در سال ۲۰۲۳ تعداد ۲۵ اقدام نظارتی مرتبط با هوش‌مصنوعی تصویب کرده است، درحالی‌که این رقم در سال ۲۰۱۶ تنها یک مورد بود. اتحادیه اروپا نیز از سال ۲۰۱۷ تاکنون نزدیک به ۱۳۰ اقدام نظارتی در این زمینه به تصویب رسانده است. با این حال بیشتر سیاستگذاری‌های مرتبط با هوش‌مصنوعی توسط اقتصادهای توسعه‌یافته اجرا می‌شوند که این موضوع می‌تواند شکاف موجود بین اقتصادهای توسعه‌یافته و در حال توسعه را عمیق‌تر سازد. درحالی‌که حدود 30درصد از اقتصادهای در حال توسعه اقدام به تدوین سیاست‌های هوش‌مصنوعی کرده‌اند تنها یک کشور کمتر توسعه‌یافته (اوگاندا) چنین سیاست‌هایی را اجرا کرده است.
دسترسی به داده‌ها از طریق ابتکارات داده باز و اشتراک‌گذاری داده‌ها
دولت‌ها در تلاش هستند تا از طریق ابتکارات داده باز و سیاست‌های اشتراک‌گذاری داده‌ها نوآوری داخلی رقابت اقتصادی حفاظت از حریم خصوصی و کنترل جریان داده‌ها در مرزها را تقویت کنند با این حال چشم‌انداز کنونی نشان‌دهنده اقدامات پراکنده و ابتکارات داخلی متنوعی است که به‌طور بالقوه می‌تواند منجربه پراکندگی نظارتی شود. این پراکندگی فراتر از مقررات خاص هوش‌مصنوعی به قوانین بخش محور مانند مقررات مالکیت معنوی و مدیریت داده‌ها نیز گسترش می‌یابد و بر کاربردهای هوش‌مصنوعی تاثیرگذار است. پیامدهای اقتصادی این نوع پراکندگی به‌ویژه برای کسب‌وکارهای کوچک و متوسط نیاز به کاهش ناهمگونی‌های نظارتی را برجسته می‌کند. طبق گزارش سازمان همکاری اقتصادی و توسعه (OECD) و سازمان تجارت جهانی در سال ۲۰۲۴ پراکندگی رژیم‌های نظارتی جریان داده در بلوک‌های جغرافیایی اقتصادی ممکن است به بیش از یک‌درصد کاهش در تولید ناخالص داخلی واقعی منجر شود.
افزایش ابتکارات همکاری در حاکمیت هوش‌مصنوعی
تعداد ابتکارات همکاری دوجانبه و منطقه‌ای در زمینه حاکمیت هوش‌مصنوعی رو به افزایش است. این همکاری‌ها با تمرکز بر اولویت‌های متنوع خطر ایجاد رویکردهای پراکنده متعدد را افزایش می‌دهند. به عنوان مثال در حالی که برخی این همکاری‌ها بر هماهنگی اصطلاحات طبقه‌بندی‌های مرتبط با هوش‌مصنوعی و نظارت بر ریسک‌ها متمرکز هستند، برخی دیگر بر ترویج هم‌ترازی کلی یا تقویت ایمنی و حاکمیت هوش‌مصنوعی تاکید دارند. توافقنامه‌های تجاری منطقه‌ای (RTAS) و توافقنامه‌های اقتصاد دیجیتال به عنوان ابزارهای کلیدی برای تنظیم و ترویج استفاده مسوولانه از هوش‌مصنوعی شناخته می‌شوند. مقررات خاص هوش‌مصنوعی به تدریج در این توافقنامه‌ها ادغام شده‌اند اما اغلب به صورت «نرم» (غیر‌الزام‌آور) و با تاکید بر همکاری بین‌المللی هستند. از اوایل دهه ۲۰۰۰، تعداد توافقنامه‌های تجاری منطقه‌ای با مقررات تجارت دیجیتال به‌طور پیوسته افزایش یافته و تا پایان سال ۲۰۲۲، ۱۱۶ توافقنامه شامل چنین مقرراتی بوده‌اند با این حال عمق این مقررات در توافقنامه‌ها به شدت متفاوت است که نشان‌دهنده رویکردهای ناهمگون است. همچنین تعداد کمی از اقتصادهای در حال توسعه و کشورهای کمتر توسعه‌یافته تاکنون توانسته‌اند مقررات تجارت دیجیتال را مذاکره و اجرایی کنند.
هماهنگی و تکامل در سطح بین‌المللی
سال‌های اخیر شاهد موجی از ابتکارات بین‌المللی مرتبط با هوش‌مصنوعی بوده‌ایم، اگرچه برخی از این ابتکارات از نظر اصول کلیدی مکمل یکدیگر هستند اما هر کدام بر جنبه‌های متفاوتی از حاکمیت هوش‌مصنوعی تاکید دارند. این ابتکارات عناصر مشترکی مانند اهمیت اجتناب از پراکندگی نظارتی، نقش مقررات و استانداردها، حفاظت از حریم خصوصی و داده‌های شخصی حاکمیت داده‌ها و حقوق مالکیت معنوی را دربر می‌گیرند. علاوه‌بر این اهمیت همکاری و هماهنگی بین‌المللی در قالب گفت‌وگوهای سازنده میان دولت‌ها برجسته شده است. برخی ابتکارات حتی به پیامدهای زیست‌محیطی هوش‌مصنوعی نیز پرداخته‌اند که نشان‌دهنده افزایش توجه به پایداری در توسعه این فناوری است.
با این حال همچنان هیچ هم‌راستایی جهانی در خصوص اصطلاحات مرتبط با هوش‌مصنوعی شکل نگرفته است. اولویت‌های متنوع همپوشانی میان ابتکارات مختلف و نبود توافق بر سر اصطلاحات کلیدی می‌تواند چالش‌هایی جدی در مرحله اجرا ایجاد کند و تلاش‌ها برای جلوگیری از پراکندگی نظارتی و ایجاد یک چارچوب حکمرانی جهانی منسجم برای هوش‌مصنوعی را محدود سازد.
فراتر از تلاش‌ها برای حکمرانی بر هوش‌مصنوعی، تعداد روزافزونی از سازمان‌های بین‌المللی از جمله اتحادیه بین‌المللی مخابرات، سازمان آموزشی علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو)، سازمان توسعه صنعتی ملل متحد (UNIDO) و بانک جهانی به توسعه دوره‌های آموزشی در زمینه هوش‌مصنوعی و ادغام این فناوری در فعالیت‌های کمک فنی خود پرداخته‌اند. برخی از این برنامه‌ها دارای مولفه‌هایی مرتبط با تجارت بین‌المللی هستند و به ترویج استفاده مسوولانه و موثر از هوش‌مصنوعی کمک می‌کنند.
نقش سازمان تجارت جهانی در حکمرانی هوش‌مصنوعی
سازمان تجارت جهانی به عنوان تنها نهاد جهانی مبتنی‌بر قوانین که سیاست‌های تجاری را مدیریت می‌کند، می‌تواند نقشی کلیدی در بهره‌گیری از مزایای هوش‌مصنوعی و کاهش ریسک‌های بالقوه آن ایفا کند. این سازمان ظرفیت آن را دارد که با محدودکردن پراکندگی مقررات ترویج توسعه هوش‌مصنوعی قابل اعتماد و تسهیل تجارت کالاها و خدمات مرتبط با این فناوری به رشد پایدار و نوآوری در این حوزه کمک کند. از جمله دیگر اقدامات مهم حمایت از حقوق مالکیت معنوی به‌عنوان محرکی برای نوآوری و توسعه فناوری‌های پیشرفته است. قوانین و فرآیندهای WTO همچنین به تقویت همگرایی جهانی کمک می‌کند. این سازمان بستری فراهم می‌سازد برای ارتقای شفافیت، عدم تبعیض، بحث و تبادل نظر، اشتراک بهترین شیوه‌ها، هماهنگی مقررات و ارائه راهنمایی‌های سیاستگذاری غیرالزام‌آور. علاوه‌بر این، سازمان تجارت جهانی با مذاکره در مورد قوانین تجاری الزام‌آور جدید هم‌راستایی جهانی را تسهیل کرده و مسیر را برای تنظیم و بهره‌برداری موثر از هوش‌مصنوعی در سطح بین‌المللی هموار می‌کند.
احکام شفافیت در توافقنامه‌های سازمان تجارت جهانی
این احکام به اعضا، فعالان اقتصادی و مصرف‌کنندگان این امکان را می‌دهد که از آخرین تحولات مقرراتی مطلع شوند. برای مثال احکام شفافیت تقویت شده در توافقنامه موانع فنی تجارت طراحی شده‌اند تا اطلاع‌رسانی زودهنگام در خصوص اقدامات مقرراتی و فراهم کردن امکان ارائه نظرات در مرحله پیش‌نویس این اقدامات را الزامی کنند. این ویژگی کلیدی علاوه بر کمک به کاهش موانع تجاری به ترویج و تسریع همگرایی جهانی در قوانین و مقررات نیز منجر می‌شود. اعضای WTO به طور روزافزون مقررات مرتبط با فناوری‌های دیجیتال را به کمیته TBT اطلاع می‌دهند. برای نمونه بیش از ۱۶۰ اطلاعیه در زمینه مقررات مربوط به امنیت سایبری اینترنت اشیا و رباتیک که به طور مستقیم با فناوری هوش‌مصنوعی مرتبط هستند، ثبت شده است. اخیرا کمیته TBT شروع به دریافت اطلاعیه‌هایی درباره مقررات خاص مرتبط با هوش‌مصنوعی کرده است.
مکانیسم بازبینی سیاست تجاری در سازمان تجارت
این مکانیسم یکی دیگر از ابزارهای کلیدی برای تقویت شفافیت سیاست‌های تجاری اعضا است. از سوی دیگر مسائل مرتبط با قوانین جدید که تحت ابتکار بیانیه مشترک درباره تجارت الکترونیک مذاکره شده و اکنون شامل ۹۱ عضو WTO است می‌توانند برای هوش‌مصنوعی اهمیت زیادی داشته باشند. WTO همچنین به عنوان بستری جهانی برای گفت‌وگوی سازنده و تبادل بهترین شیوه‌ها عمل می‌کند. این بستر امکان بحث میان اعضا را برای طراحی و تدوین راه‌حل‌های مقرراتی دقیق انعطاف‌پذیر و قابل تطبیق فراهم می‌کند تا به صورت هماهنگ به جنبه‌های مرتبط با کالاها، خدمات و حقوق مالکیت معنوی در حوزه هوش‌مصنوعی پرداخته شود.
تسهیل تجارت در حوزه هوش‌مصنوعی
در برخی حوزه‌های WTO از طریق تشویق استفاده از استانداردهای بین‌المللی، شناسایی متقابل، معادل‌سازی و ابزارهای «قانون نرم» مانند دستور‌العمل‌های داوطلبانه کمیته‌ها به ترویج هماهنگی و انسجام مقررات کمک می‌کند. سازمان تجارت جهانی سنگ ‌بنای تلاش‌های جهانی برای تسهیل تجارت در کالاها و خدمات مرتبط با هوش‌مصنوعی است، قوانین و مکانیسم‌های مختلف این سازمان به توسعه و دسترسی گسترده‌تر به هوش‌مصنوعی کمک می‌کنند. به عنوان نمونه توافقنامه عمومی تجارت خدمات نقش محوری در شکل‌دهی محیط سیاستگذاری ایفا کرده که توسعه و پذیرش هوش‌مصنوعی را تسهیل می‌کند. با بهره‌گیری از این چارچوب‌ها WTO می‌تواند به عنوان عاملی کلیدی در مدیریت چالش‌های هوش‌مصنوعی و ارتقای استفاده مسوولانه و موثر از این فناوری عمل کند.
نقش سازمان تجارت جهانی در توسعه تجارت هوش‌مصنوعی
توافقنامه فناوری اطلاعات با حذف تعرفه‌های محصولات فناوری اطلاعات و ارتباطات تحت پوشش خود، دسترسی جهانی به کالاهای پیشرفته ضروری برای توسعه و پیاده‌سازی هوش‌مصنوعی را تسهیل می‌کند. این اقدام نه‌تنها هزینه‌های مرتبط با فناوری‌های پیشرفته را کاهش می‌دهد، بلکه زمینه‌ساز تسریع نوآوری و پذیرش گسترده‌تر هوش‌مصنوعی در مقیاس جهانی است.
توافقنامه موانع فنی تجارت به دولت‌ها کمک می‌کند اطمینان حاصل کنند که استانداردها و مقررات مرتبط با هوش‌مصنوعی مانعی برای تجارت ایجاد نمی‌کنند و در عین حال دستیابی به اهداف سیاستگذاری مانند ایمنی امنیت و رقابت‌پذیری تضمین می‌شود. اطلاع‌رسانی زودهنگام و فراهم آوردن امکان مشارکت ذی‌نفعان در تدوین مقررات از ویژگی‌های کلیدی این توافقنامه به‌شمار می‌روند. توافقنامه جنبه‌های مرتبط با تجارت حقوق مالکیت معنوی ایجاد سیستمی متعادل در زمینه حقوق مالکیت معنوی را هدف قرار داده است که ضمن تشویق نوآوری انتشار و دسترسی به فناوری را نیز تسهیل کند. این توافقنامه نقشی اساسی در توسعه پایدار فناوری‌های مرتبط با هوش‌مصنوعی ایفا کرده و از منافع تولید‌کنندگان و کاربران دانش فنی حفاظت می‌کند.
توافقنامه یارانه‌ها و اقدامات جبرانی بر دو جنبه حیاتی توسعه هوش‌مصنوعی تمرکز دارد: ارتقای نوآوری‌های فناورانه از طریق یارانه‌های موثر و محدود کردن آثار منفی سیاست‌های مالی دولت‌ها بر تجارت بین‌المللی، این توافقنامه با ایجاد چارچوبی برای ارزیابی و مدیریت یارانه‌ها به کاهش تحریفات تجاری ناشی از حمایت‌های غیرمنصفانه کمک می‌کند.
سازمان تجارت جهانی از طریق اصولی مانند عدم تبعیض و توافقنامه اقدامات سرمایه‌گذاری مرتبط با تجارت به کاهش محدودیت‌ها و تبعیض علیه محصولات خارجی کمک کرده و اطمینان می‌دهد که سیاست‌های سرمایه‌گذاری کشورها با قواعد تجارت آزاد جهانی همسو باشد. این اقدامات درنهایت به توسعه و پیشرفت فناوری هوش‌مصنوعی کمک می‌کنند. سازمان تجارت جهانی با ارائه بستری برای مطرح‌کردن نگرانی‌های خاص تجاری (STCS) در کمیته‌های مختلف امکان کاهش تنش‌های تجاری مرتبط با هوش‌مصنوعی را به شکلی تعامل‌محور و غیرقضایی فراهم می‌کند. کمیته موانع فنی تجارت نمونه‌ای از این سازوکار است که تاکنون به بررسی موضوعاتی نظیر امنیت سایبری، اینترنت اشیا، وسایل نقلیه خودران رباتیک و اخیرا هوش‌مصنوعی پرداخته است.
علاوه بر این سازمان تجارت جهانی بستری برای حل اختلافات مرتبط با جنبه‌های اقتصاد دیجیتال فراهم کرده و از طریق برنامه‌های ویژه‌ای مانند کمک برای تجارت و چارچوب یکپارچه پیشرفته اقتصادهای در حال توسعه را برای مشارکت موثرتر در تجارت بین‌المللی و بهره‌گیری از فناوری‌های پیشرفته توانمند ساخته است. با سرعت گرفتن توسعه هوش‌مصنوعی و افزایش اهمیت آن در تجارت بین‌المللی ایجاد چارچوبی چندوجهی برای حکمرانی این داوری ضروری و همیشه به نظر می‌رسد. سازمان تجارت جهانی با تکیه‌بر تجربه و چارچوب‌های چندجانبه خود می‌تواند در توسعه نظام حکمرانی موثری برای هوش‌مصنوعی نقش‌آفرینی کند. این نظام نه‌تنها از نوآوری حمایت می‌کند بلکه از آثار منفی احتمالی این فناوری بر تجارت بین‌المللی نیز جلوگیری خواهد کرد. با توجه به این تحولات گفت‌وگوهای مستمر میان دولت‌ها و نهادهای بین‌المللی درباره پیامدهای هوش‌مصنوعی برای قوانین تجارت جهانی و راهبردهای تطبیقی آن از اهمیت بیشتری برخوردار خواهد شد.