نوشدارو بعد از مرگ معدنکاران

گروه صنعت- در پی سانحه اخیر در معدن زغال‌سنگ پاک در شهرستان زیرآب استان مازندران، دو تن از معدنکاران به دلیل استنشاق گازهای داخل معدن دچار مسمومیت شدید و منجر به مرگ شدند. در همین رابطه وزیر صنعت، معدن و تجارت دستور ارتقای سطح ایمنی در معادن زغال‌سنگ کشور را صادر کرد. وی در این دستور بر لزوم رصد و پایش اقدامات انجام شده در این راستا به صورت منظم و ارائه گزارش‌های جمع‌بندی شده جهت اطلاع عموم مردم، تاکید کرده است. تکرار حوادث‌ به خصوص در معادن قدیمی و باسابقه کشور، شبیه یک تراژدی است؛ موضوعی که باید با آن به شیوه‌ای پایدار و اصولی برخورد شود. این در حالی است که پس از بروز هر حادثه‌ای برای معدنکاران، صدای حفظ جان معدنکار را از تریبون مسوولان می‌شنویم و این روند تنها در ابلاغ یک بخشنامه خلاصه می‌شود‌. این اخبار تلخ را که کنار هم می‌گذاریم، می‌توانیم خیلی راحت نتیجه بگیریم که هنوز یورت تمام نشده است‌ گرچه در معدن یورت آزادشهر، ۴۳ کارگر در یک تونل خاص و در یک زمان مشخص، دچار حادثه مرگبار شدند اما هنوز همچنان همان روال حادثه‌خیز و مرگبار، بر بسیاری از معادن زغال‌سنگ کشور حاکم است.
بخش معدن و صنایع جانبی آن می‌توانند نقش مهمی در توسعه پایدار کشور داشته باشند. توجه جدی و سرمایه‌گذاری در این بخش هم می‌تواند نسبت به کاهش بیکاری و ایجاد ارزش افزوده در اقتصاد کشور کمک کند. اما مساله‌ای که در این میان مهم است ایمنی معادن و حفظ جان شاغلان این بخش است که از اهمیت مهمی برخوردار است. اخبار مرگ کارگران در خرداد‌ماه ۹۸ نشان می‌دهد در طول هفت روز‌ پنج معدنچی زغال‌سنگ بر اثر حادثه کار جان باخته‌اند؛ پنج مرگ در طول یک هفته. پنج خانواده کارگری در هفته آخر خرداد‌ماه، به عزای مردانی نشستند که با دوده‌‌ سیاه «زغال‌سنگ» نان درمی‌آوردند، نان حلال یکی از سخت‌ترین و جانکاه‌ترین مشاغل دنیا، کارگری در معادن زغال‌. شاید همزمانی این اتفاقات در طول یک هفته‌ صرفا یک «اتفاق» باشد اما این اتفاق تلخ، یک سوال بی‌جواب را پررنگ می‌کند: چرا معادن زغال‌سنگ تا این حد حادثه‌خیزند؟! ایمنی معادن زغال‌سنگ به منظور جلوگیری از بروز حوادث از دیگر مواردی است که به تازگی رییس سازمان نظام مهندسی معدن ایران به آن اشاره کرد.
به گفته اسماعیلی، به منظور ایمن‌سازی معادن بازرسی پیوسته از معادن به خصوص معادن زغال‌سنگ و پیش‌بینی کمیته‌ای سه‌جانبه که شامل‌ وزارت صنعت، معدن و تجارت، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و سازمان نظام مهندسی در نظر گرفته شده است تا وضعیت معادن به‌صورت مستمر رصد شود.
رضا رحمانی با دستور ارتقای سطح ایمنی در معادن زغال‌سنگ کشور در پی سانحه معدن زغال‌سنگ پاک آورده است: از آنجایی که با افزایش عمق معادن زغال، میزان گازخیزی لایه‌های زغالی افزایش می‌یابد، به همان میزان نیاز به اقدامات کنترلی بیشتر جهت ارتقای کیفیت ایمنی در این معادن ضروری است. رحمانی گفته که استفاده از ابزارها، تجهیزات و فناوری‌های نوین ایمنی در این راستا باید در دستور کار قرار گیرد.‌
هیچ ضمانتی بر اجرای آیین‌نامه‌ها نیست
بدیهی ا‌ست که ما ضعف قانون و آیین‌نامه نداریم اما مساله اینجاست که تا نظارت دقیق و درست بر اجرای قانون نباشد، هزار آیین‌نامه و مصوبه هم که برای ایمنی کارگران در معادن و کارگاه‌های پرخطر بنویسند، باز هم هیچ ضمانتی برای اجرا نیست. ابوالفضل اشرف‌منصوری، رییس کانون سراسری انجمن‌های صنفی بازرسان ایمنی و بهداشت کار کشور با بیان مطلب بالا می‌گوید: معادن زغال‌سنگ چون ساختار پایدار و مشخصی ندارند و صرفا برای بهره‌برداری استفاده می‌شوند، به جنبه‌های مقاوم‌سازی و سازماندهی وضعیت درونی معدن توجه چندانی نمی‌شود. وقتی زیر خاک، یک ماده معدنی است، تمرکز اولیه، فقط و فقط روی برداشت آن ماده معدنی و سودآوری است. همین سودآوری، تفکر غالب معدن‌داران، چه در بخش خصوصی و چه در بخش دولتی است. همین تفکر است که ایمنی و پایبندی به آن را کمرنگ می‌کند. حتی تجهیزات روشنایی، تهویه و برقکاری، به خاطر شدت آسیب‌های کار معدن، به سادگی بازیابی و بازسازی و تعویض نمی‌شوند و فقط سرهم‌بندی می‌شوند. این مساله‌ متاسفانه قابل تعمیم به بسیاری از معادن کشور است.
اشرف‌منصوری معتقد است وقتی رگه‌های معدنی را پیدا می‌کنند، برآورد اولیه‌شان این است که چند سال بازدهی و سود دارد. معادن ما تاریخچه قدیمی دارند و سال‌هاست که روی آنها استخراج می‌شود و همین استخراج طولانی، ساختار معادن را تحلیل می‌برد؛ حتی اگر هیچ کاری انجام ندهیم، دهانه تونل‌های معادن بر اثر تردد واگن‌ها و نیروی انسانی، بعد از چند سال حالت ساب‌رفته و صیقلی‌یافته پیدا می‌کند. همین لغزندگی، ساده‌ترین شکل استهلاک و آسیب است. حالا اگر به این مساله توجه کنیم که در هر هفته، یک‌ یا دو تا انفجار در معدن اتفاق می‌افتد یا هر هفته، نشت گازهای زیرزمینی، موجب واکنش‌های شیمیایی و مشکلات جانبی می‌شود، عمق مطلب روشن‌تر می‌شود. اینها مجموعه عواملی هستند که موجب حادثه می‌شوند. به گفته‌ اشرف‌منصوری، مشارکت دادن تشکل‌های صنفی مسوولان ایمنی و بهداشت کار، هم در اندازه دولت و هم در هزینه‌های کار صرفه‌جویی می‌کند و می‌تواند امر بازرسی کار را بسامان کند. او البته به مسوولیت‌های مدنی و شغلی کارفرما اشاره می‌کند: براساس ماده ۹۵ قانون کار، پیاده‌سازی کلیه مسائل ایمنی و مسوولیت‌های اجرایی آن برعهده کارفرماست.
پس کارفرما باید اشراف کامل به مبحث ایمنی و آیین‌نامه‌های آن داشته باشد. اگر سواد و اشراف کامل ندارد، مشاور و ناظر ایمنی کارفرما باید در این زمینه، محیط بر همه مسائل باشد؛ کارگری که در یک محیط سخت و زیان‌آور مثل معدن زغال‌سنگ کار می‌کند، حتی در طول روز نور خورشید را نمی‌بیند، فرصتی برای حضور اجتماعی قوی ندارد و زندگی‌اش محدود به کار و کار و کار است، خطرات را به صورت روتین، جدی نمی‌گیرد و بعد ‌از مدتی، دیگر خطر را خطر نمی‌بیند. از این کارگر نمی‌شود توقع داشت که خودش، مسائل ایمنی را به دقت رعایت کند. باز هم کارگران به هر بهانه‌‌ به ظاهر کوچک، مثل انفجار یک دستگاه ترانس یا خرابی دستگاه گازسنج، قربانی می‌شوند؛ قربانی می‌شوند و از یاد می‌روند. امروز بعد از گذشت دو سال، نام معدنچیان یورت از یادها رفته است؛ نام کارگرانی که از طزره تا سوادکوه قربانی شدند نیز در حافظه تاریخی ما نمی‌ماند. این نام‌های ساده اما بزرگ، دیگر حتی برای سلبریتی‌ها هم جذاب نیست.
‌معدنکاران در سیطره مشکلات
‌به گفته رییس خانه صنعت، معدن و تجارت ایران حادثه‌ای که در معدن استان گلستان اتفاق افتاد، به جهت استفاده از ماشین‌آلات فرسوده بود و اکثر معادن با ماشین‌آلات کهنه و فرسوده فعالیت می‌کنند‌.
سید‌عبدالوهاب سهل‌آبادی با تاکید بر اینکه افزایش قیمت ارز در کشور، قیمت ماشین‌آلات معدنی را به‌شدت بالا برده است به «جهان صنعت» می‌گوید‌: در حال حاضر به دلیل این نوع مشکلات و گرانی‌ها، معادن ما قادر به استفاده از ماشین‌آلات روز و نو نیستند و به اجبار باید از ماشین‌آلات فرسوده استفاده کنند که همین موضوع باعث شده هر روز شاهد بروز حوادث و جان باختن معدنکاران‌مان باشیم.
سهل‌آبادی از نبود اعتبار کافی برای این بخش مهم اقتصادی انتقاد کرد و گفت: توسعه و ایمنی معادن کوچک و متوسط مورد غفلت قرار گرفته است در حالی که معادن بزرگ در اختیار دولت است و هر اقدامی که لازم است برای این معادن انجام می‌شود.
رییس خانه صنعت، معدن و تجارت ایران یادآور شد: سال‌هاست از نبود اعتبار و عدم تخصیص تسهیلات ارزان به بخش معدن در راستای توسعه تولید انتقادات زیادی شده است اما هنوز این موضوع مشکل بخش بزرگ معدن‌های کوچک و متوسط کشورمان است که از چنین امتیازاتی جا مانده‌اند.
به اعتقاد سهل‌آبادی تا زمانی که ابزار برای توسعه تولید فراهم نشود یک معدنکار برای اینکه نگذارد فعالیت‌های تولید‌ی خود متوقف شود تا هزینه‌های جاری را بتواند پرداخت کند ناگزیر باید تحت هر شرایطی خط تولید خود را حفظ کند؛ حالا با ابزار و ماشین‌آلات فرسوده یا نو‌! این در حالی است که فعالان این بخش با وثیقه‌های سنگین تسهیلات با درصد‌های بالا از بانک‌ها جهت توسعه تولید گرفته‌اند اما امروز باید با سختی آنها را بپردازند تا وثیقه‌های آنان به تملک بانک درنیاید.