نگاهی به تاریخچه فوتبال جام ملت‌های آفریقا

مازیار اسکوئی- جام ملت‌های آفریقا که سی و یکمین دوره آن در کشور گابن برگزار می‌شود، پس از جام جهانی و جام ملت‌های اروپا، از نظر مخاطب تلویزیونی، پربیننده‌ترین رقابت فوتبالی در جهان به شمار می‌آید. پس از آنکه در ژوئن ۱۹۵۶، ایده تشکیل کنفدراسیون فوتبال آفریقا توسط عبدالعزیزعبدالله سالم، نماینده فدراسیون فوتبال مصر طی سومین نشست فیفا در لیسبون پرتغال مطرح شد، چندی بعد چهار کشور مصر، سودان، اتیوپی و آفریقای جنوبی کنفدراسیون فوتبال آفریفا را تاسیس کردند و عبدالله سالم را به ریاست آن برگزیدند. این کنفدراسیون بلافاصله نخستین دوره جام ملت‌های آفریقا را تحت نام جام عبدالله سالم (که تا سال ۱۹۷۸ به همین اسم نامیده می‌شد) در فوریه ۱۹۵۷ در کشور سودان برگزار کرد. سرباززدن دولت آپارتاید آفریقای جنوبی از اعزام تیمی متشکل از بازیکنان سپید‌پوست در کنار بازیکنان سیاهپوست، منجر به حذف این تیم از رقابت‌ها شد تا اتیوپی به طور مستقیم به فینال راه پیدا کند. در طرف مقابل مصر پس از پیروزی دو بر یک در برابر سودان میزبان، به لطف چهار گل محمد دیاب العطار با نتیجه چهار بر صفر اتیوپی را در فینال شکست داد تا نخستین قهرمان جام ملت‌های آفریقا لقب گیرد. پس از آن مصر با کسب شش جام دیگر به پرافتخارترین تیم این رقابت‌ها تبدیل شد تا بالاتر از غنا و کامرون که هریک موفق به کسب چهار جام شده‌اند، قرار گیرد. جام ملت‌های آفریقا ۱۹۸۲ که به میزبانی لیبی برگزار شد را شاید بتوان پرحاشیه‌ترین و سیاسی‌ترین دوره این رقابت‌ها نامید.
در این دوره مصر به علت ترور انور‌سادات از حضور در رقابت‌ها انصراف داد. در مراسم افتتاحیه، کلنل قذافی در سخنرانی خود به شدت به انتقاد ازمداخله سیاسی فرانسه در چاد و سیاست‌های امپریالیستی آمریکا در ارتباط با قاره آفریقا پرداخت. وی در ادامه با محکوم کردن آپارتاید و رژیم فاشیستی سودان، شعار «بله به آفریقا، نه به سرکوب و خفقان» را به عنوان شعار مسابقات برگزید. سرانجام این غنا بود که در فینالی که به علت هجوم هواداران به داخل زمین به جنجال کشیده شد، با پیروزی در ضربات پنالتی در برابر لیبی میزبان به مقام قهرمانی دست پیدا کرد. جام ملت‌های ۱۹۹۶ نیز پس از برچیده شدن سیستم آپارتاید به میزبانی آفریقای‌جنوبی برگزار شد تا این کشور پس از سال‌ها غیبت در این رقابت‌ها، نخستین و تنها قهرمانی تاریخ خود در این جام را با پیروزی در برابر تونس جشن بگیرد، تا به این ترتیب‌ نیل تووی کاپیتان آفریقای جنوبی اولین سپیدپوستی باشد که جام قهرمانی قاره سیاه را بر فراز دستان خود قرار می‌دهد.
درحالی که پس لرزه‌های بحران شدید اقتصادی ناشی از برگزاری جام ملت‌های ۲۰۱۲ در کشور گابن که منجر به برگزاری انتخابات مجدد پرمناقشه ریاست‌جمهوری و ادامه دوران ریاست جمهوری علی بنگو بر این کشور شد، برگزاری دوباره این جام به فاصله تنها پنچ سال در گابن بسیار عجیب و سوال‌برانگیز است. علی بنگو که از هیچ فرصتی برای ابراز علاقه خود به دنیای توپ گرد کوتاهی نمی‌کند، پیش از این نیز با آوردن تیم‌های مطرحی چون برزیل و پرتغال به کشورخود و برگزاری کارناوال‌هایی به سبک و سیاق کارناوال‌های برزیل که انتقادهای شدیدی را به علت نادیده گرفتن سنت‌ها و فرهنگ گابن به همراه داشت، به طور واضح ازعلاقه خود به دنیای توپ گرد و استفاده از قدرت سیاسی برای گرفتن میزبانی این دوره از رقابت‌ها پرده برداشته است. این درحالی است که درآستانه این رقابت‌ها اتحادیه‌های گابن اعتراض خود را نسبت به هزینه‌های گزاف پیش‌بینی شده برای برگزاری این بازی‌ها، درحالی که بسیاری از کارگران مدت‌هاست حقوق‌های خود را به دلیل بحران اقتصادی دریافت نکرده‌اند، اعلام کرده و از احتمال بایکوت مسابقات خبر داده‌اند.
این رقابت‌ها در چهار گروه چهار تیمی در حالی برگزار می‌شود که حذف نیجریه، مدافع عنوان قهرمانی، در دور مقدماتی بزرگ‌ترین شگفتی این دوره از رقابت‌ها را رقم زده است. در گروه نخست تیم میزبان به لطف برخورداری از فوق ستاره دورتموند یعنی امریک اوبامیانگ شانس نخست صعود به حساب می‌آید و کامرون نیز با نسل جدید و جوان خود شانس دوم صعود محسوب می‌شود، ضمن آنکه بورکینافاسو که نایب قهرمان دوره قبل است هم می‌تواند معادلات این گروه را تغییر دهد. گروه دوم مسابقات را می‌توان گروه مرگ نامید. گروهی متشکل از سه تیم قدرتمند الجزایر، با درخشان‌ترین نسل تاریخ خود متشکل از ستاره‌هایی چون ریاض محرز، یاسین براهیمی، فوزی غولام، اسلام سلیمانی و…، تونس با ستاره خود ایمن عبدالنور و سنگال که به لطف درخشش سادیو مانه مهاجم لیورپول امیدوار به تکرار خاطرات خوش جام جهانی ۲۰۰۲ است.
در گروه سوم ساحل عاج که دوران پسا‌دروگبا را سپری می‌کند با نسلی تازه و جوان شده در شرایطی پا به رقابت‌ها خواهد گذاشت که تهدید دو رقیب جدی یعنی مراکش‌ با ستارگانی چون مهدی بن عطیه ویوسف العربی و جمهوری دموکراتیک کنگو‌ با بازیکنانی چون سدریک باکومبو از ویارئال ویانیک بولاسی از اورتون را در کنار خود احساس خواهد کرد. و اما در گروه چهارم، پرافتخارترین تیم‌های جام ملت‌های آفریقا یعنی مصر و غنا‌ که در مسابقات انتخابی جام جهانی ۲۰۱۸ نیز در یک گروه قرار دارند، در برابر هم قرار خواهند گرفت. وجود ستارگانی چون محمد صلاح، محمد الننی در ترکیب مصر و ژیان، آیوبه و بابا رحمان در ترکیب غنا، بی‌تردید این دو تیم را به شانس نخست صعود از این گروه تبدیل کرده است. با این همه نباید از مالی با بازیکنانی چون یاتاباره از وردربرمن و اداما ترائوره از موناکو نیز غافل شد.