هاب خیالی انرژی

گروه انرژی- در حالی که کشورهای همسایه حتی افغانستان در تدارک افزایش تولید نفت و گاز خود هستند، ایران به دلیل سیاست‌های نزدیک به چین روسیه به کشور پایگاه واردات این کشورها تبدیل شده است.هرچند درآمد 80‌میلیون دلاری یا تولید 150هزار بشکه نفت افغانستان که اخیرا اعلام شده است، در بازار جهانی نفت عدد قابل‌توجهی نیست اما برای کشوری که سال‌ها درگیر جنگ داخلی بوده و حالا با تکیه با چین و روسیه در تلاش است تا منابع نفت و گاز خود را استخراج کند،قابل توجه است.
ایران به لحاظ مجموع منابع نفت و گاز در جایگاه نخست دنیا قرار دارد، حال آنکه همین هفته گذشته خبر رسید که ایران قرار است از روسیه گاز وارد کند. ناترازی گاز در سه سال گذشته، باعث زیان‌های بسیاری برای اقتصاد ایران شده که از جمله آن می‌توان به قطع گاز صنایع در زمستان اشاره کرد.
روسیه فقط قرار نیست گاز به ایران صادر کند، دریک سال گذشته بخشی از کسری بنزین را هم این کشور تامین کرده است.پس از حمله روسیه به اوکراین تحریم شدن این کشور توسط کشورهای غربی، نقشه فروش نفت و گاز این کشور هم تغییر کرد تا جایی که هر بازاری ولو ایران که خود دارنده منابع نفت و گاز است، فرصت محسوب شد.
روسیه برخی کشورها را با وعده‌ هاب انرژی شدن- مثل ترکیه- به نقشه ژئوپلیتیکی انرژی خود اضافه کرد و برخی‌ها را با سرمایه‌گذاری- افغانستان- یا حتی وعده سرمایه‌گذاری؛ مثل ایران.
وقوع جنگ اوکراین باعث شده تا روس‌ها بازار گاز اروپا به حجم ۱۳۰‌میلیارد مترمکعب در سال را از دست بدهند و شرکت گازپروم به زیان ۷‌میلیارد دلاری در سال ۲۰۲۳ برسد بنابراین روسیه به‌دنبال بازارهای جدیدی است که بتواند ۱۰۰‌میلیارد مترمکعب گاز مازاد خود را صادر کند به همین دلیل هم قرارداد 40‌میلیارد دلاری سرمایه‌گذاری با ایران بست تا بازار ایران را در اختیار بگیرد.
مقامات وزارت نفت دولت سیزدهم می‌گویند که «توافقنامه انتقال گاز روسیه به ایران گام مهمی در مسیر تبدیل‌شدن ایران به قطب گازی منطقه است.» این درشرایطی است که از آن 40‌میلیارد سرمایه‌گذاری وعده داده شده روسیه خبری هم نیست و به نظر می‌رسد که این همسایه شمالی بیشتر از آنکه به فکر سرمایه‌گذاری باشد، در اندیشه مسیری است که گازش را از طریق خاک ایران به پاکستان و هند برساند.
ظاهرا قرار است که گاز روسیه می‌تواند از دو مسیر ترکمنستان – ایران و آذربایجان – ایران وارد کشور شود. از ترکمنستان به ایران دو خط لوله دولت‌آباد‌- سرخس – خانگیران در شمال شرق و کردبچه‌- کردکوی در حاشیه دریای خزر با مجموع ظرفیت ۲۰ میلیارد مترمکعب در سال وجود دارد. انتقال گاز روسیه به ترکمنستان نیز از طریق خط لوله آسیای مرکزی (CAC) با ظرفیت ۹۰‌میلیارد مترمکعب متصل می‌شود. در غرب دریای خزر، مسیر خط لوله صادراتی قاضی محمد – آستارا، محل اتصال ایران به روسیه از طریق آذربایجان است. ظرفیت این خط لوله ۱۰‌میلیارد مترمکعب است که برای افزایش حجم عملیاتی به تعمیر نیاز دارد.
مدافعان این طرح می‌گویند که این قرارداد می‌تواند هم به لحاظ امنیتی برای ایران سودمند باشد و هم ایران می‌تواند گاز مازاد خود را به این کشورها صادر کند.
نه چینی‌ها به ایران؛ رفاقت با طالبان
نقشه‌های زمین‌شناسی نشان می‌دهد که مناطق شمالی آمودریا که افغانستان را از کشورهای آسیای مرکزی جدا می‌کند، حاوی 6/1‌میلیارد بشکه نفت و 6/15 تریلیون فوت مکعب گاز طبیعی است. پیشتر هم وزارت معادن افغانستان در سال ۲۰۱۱ گزارش داده بود که شمال افغانستان دارای 95/1‌میلیارد بشکه نفت است.
چینی‌ها که زمانی در پروژه‌های نفت ایران حضور فعالی داشتند به دلیل تحریم‌ها از ایران رفتند. آنها در این مدت نگاه ویژه‌ای به افغانستان داشته‌اند.سرمایه‌گذاری در پروژه‌های نفت و گاز افغانستان هرچند با هدف برقراری امنیت در مرزهای چین انجام شده اما حالا تبدیل به منابع ارزی برای طالبان و البته نفت ارزان برای چین شده است.
مقامات طالبان سال گذشته اعلام کردند که تولید نفت در افغانستان تقریباً دو‌برابر شده است. آنها از سرمایه‌گذاری یک شرکت چینی برای حفاری ۱۰حلقه چاه جدید خبر دادند و ابراز امیدواری کردند که با سرمایه‌گذاری چینی‌ها وابستگی کابل به واردات نفت و گاز از کشورهای همسایه کاهش یابد.
چینی‌ها ظاهرا برنامه استخراج گاز افغانستان را هم به صورت جدی دنبال می‌کنند و منابع گازی این کشور می‌تواند هم فرصتی برای افغانستان باشد و هم چین.
فقط چین و روسیه نیست که در افغانستان جای پای خود را محکم کرده‌اند، ترکیه هم مترصد موقعیتی برای سرمایه‌گذاری در این کشور است. آن‌طور که طلوع‌نیوز رسانه افغانستانی خبر داده ظاهرا وزارت معادن و نفت افغانستان، قراردادی با یک شرکت ترکیه‌ای برای حفاری دو چاه با هزینه 5/7‌میلیون دلار در منطقه یتیم تاق ولایت جوزجان اعطا کرده است.
شهاب‌الدین دلاور سرپرست وزارت معادن و پترولیوم گفته است که روزانه ۱۰۰‌هزار مترمکعب گاز از این ذخایر برداشت می‌شود و هر ۱۰۰۰‌مترمکعب گاز به قیمت ۲۰۰‌دلار به فروش می‌رسد.
به گفته وی با سرمایه‌گذاری یک‌میلیارد دلار قرارداد چهار‌هزار کیلومتر از این پهنه را امضا می‌کنیم. امیدواریم افغانستان با این اقدمات به خودکفایی برسد.
او توضیح داده که برای حفاری چاه گاز در منطقه یتیم طاق جوزجان، ۲۰‌مهندس از ترکیه به افغانستان آورده می‌شود و برای ده‌ها نفر دیگر در این منطقه فرصت اشتغال ایجاد می‌شود همچنین برای حفاری این چاه‌ها، ۲۰‌مهندس را از ترکیه به افغانستان می‌آوریم و همچنین ۴۰ تا ۵۰ نفر را از داخل افغانستان در فرآیند کار، استخدام خواهیم کرد.
همزمان همایون افغان سخنگوی وزارت معادن و نفت هم اعلام کرد ما چاه‌های فعال داریم و استخراج آن جریان دارد و تقریبا ۶۰۰‌هزار مترمکعب گاز از چاه‌های مختلف در شبرغان به دست می‌آید و با حفر دو چاه جدید، استخراج روزانه به یک‌میلیون مترمکعب گاز خواهد رسید.
آنچه در جریان تحولات منطقه‌ای اتفاق افتاده، بی‌شک بیانگر عقب‌ماندن دیپلماسی اقتصادی ایران است که در این بخش نتوانسته کارنامه موفقی داشته باشد زیرا شرکت‌های استخراج و تولید نفت ایرانی می‌توانستند در بازار افغانستان حضور داشته باشند.
متاسفانه تجربه افغانستان دوباره ثابت کرد که تهران در تبدیل نفوذ سیاسی به اقتصادی مانند سوریه در افغانستان نیز موفق نبوده است. اگرچه در برنامه هفتم توسعه تبدیل شدن ایران به‌ هاب انرژی منطقه مورد تاکید قرار گرفته با این حال، تحقق این موضوع نیازمند دو رکن مهم جذب سرمایه‌گذار و توسعه تکنولوژی است.