هزینه‌های مضاعف معادن کوچک

بهزاد نظیری‌راد*
تعداد معادن تعطیل تا پایان سال‌جاری افزایش چشمگیری داشته است. مساله این است که این مهم به خصوص تا پایان سال آینده نیز ادامه خواهد داشت و شاهد تعطیلی بسیاری از معادن کوچک‌مقیاس کشور خواهیم بود.
از کل پروانه‌های معدنی فعال کشور حدود 95‌درصد در اختیار بخش‌خصوصی حقوقی شامل شرکت‌های کوچک و متوسط مقیاس و افراد حقیقی قرار دارد. قطع به یقین کوچک‌ترین تغییرات در هزینه‌های تولید و شرایط اقتصادی کشور حاشیه سود آنها را دچار نوسان خواهد کرد و مزیت معدنکاری را تقلیل خواهد داد اما باقی معادن فعال در اختیار بنگاه‌های اقتصادی بزرگ است؛هلدینگ‌های معدنی‌ای که توان مالی و اقتصادی زیادی دارند یا به وزارتخانه‌هایی از جمله صمت یا بنگاه‌هایی مثل شستا، صندوق‌های بازنشستگی و… وابسته هستند. در واقع معدن هرچه بزرگ‌تر باشد حاشیه سوددهی بهتری هم خواهد داشت. به این دلیل که وقتی معدن مکانیزه باشد از ماشین‌آلات سایز بزرگ استفاده می‌کند و طبیعتا هزینه تولید آن کاهشی و حاشیه سود افزایشی می‌شود.
معادن متوسط و کوچک‌مقیاس اما از این قاعده مستثنا هستند. هرچه معدن کوچک‌تر باشد قطع به یقین ماشین‌آلات کوچک‌تری هم استفاده می‌شود در نتیجه هزینه‌های تولید بالاتر رفته و حاشیه سوددهی هم کمتر می‌شود. از آنجایی که معادن کوچک توانایی فرآوری و تغلیظ را ندارند بنابراین ارزش‌افزوده زیادی نمی‌توانند به ماده معدنی تولید شده اضافه کرده و طبیعتا حاشیه سودشان کاهشی خواهد شد. در این روند کوچک‌ترین نوسانی باعث می‌شود که معادن از مزیت افتاده و دیگر صرفه اقتصادی نداشته باشند.
امروز مهم‌ترین مساله عمر بالای ماشین‌آلات معدنی است. به دلیل تحریم‌هایی که سال‌ها بر فضای اقتصادی کشور حاکم بوده ماشین‌آلات جدید وارد کشور نشده و آنهایی هم که وارد شده اکثرا کار کرده بوده‌اند، در نتیجه ماشین‌آلات معدنی امروز به شدت فرسوده، مصرف سوخت بالا و کارایی و راندمان پایین دارند که باعث افزایش هزینه تولید معادن می‌شود. در ادامه افزایش حقوق دولتی را به عنوان مشکل دیگر می‌توان بررسی کرد. حقوق دولتی طی چهارسال اخیر به شدت افزایش یافته است. به عنوان مثال برای شرکت تخصصی معدنی و بازرگانی تلاشگران معادن زرمس در سال1400 حدود 220‌میلیون تومان، سال1401 حدود 2‌میلیارد تومان و 1402 و شش‌ماه اول 1403 حدود 7‌میلیارد و 700 تومان حقوق دولتی وضع کرده‌اند! بنابراین شاهدیم که طی این سال‌ها حقوق دولتی نه چند برابر بلکه چندین ده برابر شده است! همه اینها هم به صورت علی‌الراس گرفته می‌شود. مسوولان به هیچ‌وجه کاری ندارند که معدن تولیدی داشته یا خیر! یعنی اگر غیرفعال هم باشیم، هرچه در پروانه باشد همان را مبنا قرار می‌دهند و محاسبه می‌کنند! کاری ندارند که آیا معدن فعال بوده یا خیر! این در حالی است که شرایط در گذشته به این صورت نبوده است. پیش از این آمار می‌گرفتند و به معادن غیرفعال فرصت تنفس می‌دادند. این مساله را در نظر می‌گرفتند که حتما معدنکار مشکلی داشته و نمی‌توانسته تولید کند در غیر این صورت که معدن فعال می‌شد!
در حال حاضر نه‌تنها به بخش معدن تنفسی نمی‌دهند بلکه هرچه بیشتر حقوق دولتی دریافت می‌کنند. اگر غیرفعال بمانیم و حقوق دولتی هم نپردازیم، معدن را سلب‌امتیاز کرده و سریعا ماده 20 اجرایی می‌شود. به این صورت که پروانه بهره‌برداری ابطال شده و معدن به مزایده گذاشته می‌شود!
در سال‌های اخیر هزینه‌های تولید اعم از پرسنل، پیمانکاری ، تعمیرات و نگهداری ماشین‌آلات و قطعات یدکی برای معادن کوچک به شدت افزایش یافته و چندین برابر شده است. متاسفانه هزینه تولید، استخراج، باطله‌برداری و فرآوری از سال گذشته تا به امروز دو برابر شده است! اوایل امسال هر تن سنگ‌آهن بین 1300 تا 1400تومان در پای معدن بود اما در حال حاضر به 900تومان رسیده! از طرف دیگر هزینه‌های تولید دو برابر شده است! یعنی اگر سال قبل تولید می‌کردیم حاشیه سودمان 40‌درصد بود اما در حال حاضر 300‌هزار تومان هم ضرر می‌دهیم!
* مدیرعامل شرکت تخصصی معدنی و بازرگانی تلاشگران معادن زرمس