هفته‌های پیش‌رو و روزهای سخت برجامی

مهدی مطهرنیا*
دور چهارم مذاکرات وین دور پرابهامی است. به این معنا که گفته می‌شود پیشرفت‌های خوبی حاصل شده، اما چه پیشرفت‌هایی حاصل شده و پیشرفت چه معنای صداقی دارد، نامعلوم است.
از طرفی فضای ایران در آستانه انتخابات بسیار سیاست‌زده است. به این معنا که جناح‌های گوناگون سیاسی بر این باورند که موفقیت یا عدم‌موفقیت در پرونده هسته‌ای بر انتخابات اثرگذار است. از این رو جامعه هدف و دنبال‌کننده نیز با تردید به اخبار موجود مذاکرات نگاه می‌کنند. مذاکره امر ساده‌ای نیست آن هم مذاکره درباره مساله پیچیده هسته‌ای ایران که تنها تجلی بخشی از منازعه ایران با آمریکا در نظام بین‌الملل و نشانگر تقابل‌هایی است که میان ایران و آمریکا و متحدان واشنگتن در عرصه بین‌المللی وجود دارد.
پس آنچه درباره مذاکرات گفته می‌شود از این جهت مبهم و از جهتی دیگر لغزنده است. حتی اگر مذاکرات به نتیجه برسد چه در ایران و چه آمریکا تردید‌هایی در عملیاتی شدن آن وجود دارد. در آمریکا دولت بایدن دولت لغزانی است و یک سال و نیم دیگر با انتخابات میان‌دوره‌ای کنگره رو به رو می‌شود و بلافاصله باید در رقابت ۲۰۲۴ با رقبای قدری مواجه شود که به راحتی نخواهد توانست به وعده لغو تحریم‌ها آن‌گونه که روی کاغذ بیان می‌شود عمل کند. از طرفی در تهران نیز چالش جدی وجود دارد. بنابراین بایدن با سیاست درهای باز و دستان بخشنده با ایران رو به رو نخواهد شد.
این موضوع در ایران نیز با چالش رو‌به‌رو است و پارادایم نه جنگ نه مذاکره اگر به عقب‌نشینی درباره برجام و تجدیدنظر در برجام و مطرح شدن پرونده‌های دیگر ایران بینجامد، به معنای عقب‌نشینی از مواضعی است که هزینه‌های سنگینی را به مردم خود برای آنها تحمیل کرده است.
بنابراین مذاکرات وین همان‌قدر که می‌تواند امیدواری را در جامعه افزایش دهد، اما توقعات فزاینده از مذاکرات می‌تواند در میان‌مدت و بلندمدت به ضرر ایران باشد. مواردی که آقای عراقچی نکات کلیدی دانست، همان برداشتن تحریم‌های خارج از حوزه برجام، تحریم موشکی و مجموعه تحریم‌هایی است که در قالب‌های فرابرجامی دنبال می‌شوند.
نکته دیگر نگاه خوشبینانه آقای روحانی به رفع تحریم‌هاست که بارها به مردم وعده آن را داده است. در دوران برجام هم برای مدتی تحریم‌های درون برجامی برداشته شد و مقامات ایرانی خواستند که همه تحریم‌ها علیه ایران کنار گذاشته شود. این توقع بزرگی است که ایران به تعهداتش بازگردد و آمریکا همه تحریم‌های ایران را بردارد. این یک امر آرزومندانه به نظر می‌رسد و تحلیل تقلیل‌گرایانه است.
موضوع دیگر سکوت دوهفته‌ای دور چهارم مذاکرات است. انتخابات در ایران و رقابت گروه‌های سیاسی در ماه آینده و تلاش تیم مذاکره‌کننده برای رسیدن به مذاکره و دوری از هیاهوی انتخابات می‌تواند در این سکوت خبری موثر باشد. مساله دیگر آن است که با وجود خوشبینی‌های روحانی و دیگر اعضای دولت و خصوصا دکتر صالحی در این مذاکرات ایران نتوانسته باشد به حداکثر حداقل‌های خود هم دست بیابد و برای خروج از این بن‌بست سکوت رسانه‌ای حاصل و سپس با دستیابی به یک راه‌حل از حالت سکوت رسانه‌ای خارج شده باشد. یا از طرفی ایران در پذیرش برداشتن تحریم‌های حداقلی آمریکا به توافق رسیده باشد اما آمریکا خواهان آن باشد که ایران برجام پلاس را پذیرفته و وارد مذاکره درباره موضوعات دیگر شود. به هر حال نتیجه انتخابات ایران بر روند مذاکرات موثر است و چند هفته آینده بسیار مخاطره‌انگیز است و اگر به توافق محکم دست پیدا نکنیم، لایه‌های اصطکاک می‌تواند سخت‌تر شود.
*کارشناس و تحلیلگر روابط بین‌الملل