همت بلند بخش‌خصوصی برای تولید گاز

گروه انرژی- هرچند بارقه‌هایی از امید پس از قراردادهای اخیر وزارت نفت برای تامین گاز زمستانی از روسیه برای صنایع و پتروشیمی‌ها رقم خورده است، با این حال واردات نمی‌تواند آخرین راهکار برای جبران ناترازی گاز باشد، چه آنکه برای ایران که دارنده دومین منابع گازی دنیاست، واردات گاز غم‌انگیزترین تصمیم ممکن است. ناترازی گاز براساس پیش‌بینی‌ها امسال به بیش از 300‌میلیون مترمکعب خواهد رسید. سال گذشته کسری گاز با توجه به حجم تقاضا و البته زمستان نسبتا متعادل تا آستانه 300‌میلیون مترمکعب رسید و با توجه به نرخ رشد مصرف، طرح‌های پتروشیمی و فولادی که امسال به بهره‌برداری می‌رسند و از همه مهم‌تر رشد مصرف خانگی، ناترازی روند رو به رشدی خواهد داشت.
هفته گذشته در جریان سفر وزیر نفت به مسکو و براساس تفاهمنامه‌ای با روس‌ها مقرر شد که سالانه ۵۵‌میلیارد مترمکعب گاز از روسیه به ایران از خاک جمهوری آذربایجان وارد شود. تصمیم به واردات گاز بنا به گفته کارشناسان مسکن بوده و لازم است که دولت برای منابع گازی عظیم خدادادی کشور چاره‌اندیشی کند.
پتروشیمی‌ها چهار ماه در سال گاز ندارند و به‌زودی به شش ماه در سال نیز خواهد رسید. پتروشیمی‌ها برای حفظ بقا به سراغ بالادست رفته‌اند تا خودشان میادین گازی را توسعه دهند اما یک‌سال پس از امضای تفاهمنامه‌ها، نه قراردادی نهایی و نه گازی استخراج شده است.
سال گذشته پتروشیمی‌ها برای سرمایه‌گذاری در میادین گازی اعلام آمادگی کرده بودند. ورود پتروشیمی‌ها به توسعه میادین گازی هم باعث افزایش انگیزه سایر صنایع برای مشارکت در بخش بالادست صنعت نفت می‌شود و هم مزایای آن به نفع کل کشور است.
احمد مهدوی ابهری، دبیر انجمن صنفی کارفرمایی پتروشیمی به تازگی از قرارداد سه کنسرسیوم پتروشیمی برای توسعه میادین گازی به ارزش ۳‌میلیارد دلار خبر داده که به گفته او ظرف دو ماه دیگر نهایی می‌شود.
مهدوی ابهری با اشاره به قطعی‌های مکرر گاز واحدهای پتروشیمی در سال۱۴۰۳ گفت: چیزی حدود ۹۰ تا ۱۰۰‌میلیون مترمکعب گاز باید در اختیار واحدهای پتروشیمی قرار می‌گرفت اما از این مقدار نیاز تنها ۴۰‌میلیون مترمکعب آن تامین شد.
به گفته او با اجرایی شدن طرح‌های سرمایه‌گذاری‌ها در حوزه میادین گازی حدود ۳۲۰‌میلیون مترمکعب به ظرفیت تولید گاز کشور افزوده شده و تامین خوراک مود نیاز خود مجتمع‌های پتروشیمی پایدار خواهد شد که این میزان به حدود ۱۰‌میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز دارد.
ناترازی‌ها بیشتر می‌شوند؟
زمستان۱۴۰۴ نیامده نگرانی‌ها درباره تامین گاز و البته ذخیره‌سازی را به همراه داشته است. کمبود نقدینگی، تحریم‌ها و مشکلات ناشی از ورود سرمایه خارجی به کشور مهم‌ترین چالش توسعه میادین گازی است که آثار آن بیشتر متوجه مجتمع‌های پتروشیمی خواهد بود. حالا پتروشیمی‌ها برای مقابله با این بحران دست به کار شده و قرار است که ۳۲۰‌میلیون مترمکعب به ظرفیت گازی کشور بیفزایند. این همان نکته‌ای است که دولتمردان نفتی نیز هفته گذشته در مراسم رونمایی از مدل‌های جدید قراردادهای نفتی بدان اشاره کرده و از تسهیل ورود بخش‌خصوصی به این حوزه خبر دادند.
البته که حامیان این طرح می‌گویند وقتی پتروشیمی‌ها ماه‌ها در سال با قطعی گاز مواجه هستند، بهترین راهکار این است که خودشان برای تامین خوراک وارد عمل شوند به‌ویژه اینکه بسیاری از این شرکت‌ها سرمایه لازم را دارند و توسعه میادین کوچک می‌تواند هم نیاز آنها را تامین کند و هم تولید ملی را افزایش دهد.
دبیر انجمن صنفی کارفرمایی پتروشیمی با بیان اینکه در انجمن صنفی هشت سرمایه‌گذار و کنسرسیوم سرمایه‌گذاری وجود دارد، اعلام کرد: با ورود این سرمایه‌گذاران به بالادست گاز شاهد تحقق افزایش ۳۲۰‌میلیون مترمکعبی تولید گاز در کشور خواهیم بود.
او در پاسخ به این سوال که سرمایه‌گذاری پتروشیمی‌ها در توسعه میادین گازی در چه مرحله‌ای است، گفت: قرارداد سه گروه از این کنسرسیوم‌ها به ارزش حدود 5/2 تا ۳‌میلیارد دلار ظرف دو ماه آینده نهایی خواهد شد. قرارداد سایر کنسرسیوم‌ها هم با توجه به تسهیلگری‌های صورت گرفته به‌زودی و در آینده نزدیک منعقد خواهد شد.
به گفته او، ‌در شرایطی که دومین ذخایر گازی دنیا و چهارمین ذخایر نفت دنیا را داریم، ‌نباید دچار ناترازی انرژی شویم. با ورود و سرمایه‌گذاری بخش‌خصوصی می‌توان تا حد زیادی به رفع ناترازی در کشور امیدوار بود.
طرحی برای افزایش ۳۲۰‌میلیون مترمکعبی ظرفیت گاز
هرچقدر که پتروشیمی‌ها برای سرمایه‌گذاری در میادین گازی مشتاق هستند، این پیشنهاد آنها مخالفانی هم دارند. مخالفان آنها می‌گویند که پتروشیمی‌ها تجربه‌ای در توسعه میادین ندارند و ممکن است با واگذاری پروژه‌ها به پیمانکاران متخصص، هزینه تمام‌شده به‌شدت افزایش یابد.
با این حال مدافعان می‌گویند که این مشکل قابل‌ حل است و پتروشیمی‌ها می‌توانند در قالب کنسرسیوم با شرکت‌های حفاری و اکتشافی همکاری کنند. کارشناسان می‌گویند مدلی که پتروشیمی‌ها برای سرمایه‌گذاری اعلام کرده‌اند، اگر فقط تضمین تحویل‌ درصدی از گاز میادین به خود سرمایه‌گذاران داده شود، بخش‌خصوصی می‌تواند بدون نیاز به حمایت دولتی، پروژه‌ها را پیش ببرد.
مهدوی ابهری تاکید می‌کند: «به نظر من کوتاه و سهل شدن فرآیند و بوروکراسی‌های اداری پیچیده و طولانی یک تحول و انقلاب بعد از تذکر رهبری در حوزه دولت، شورای اقتصاد و وزارت نفت بود. براساس آنچه اعلام شده فرآیند انعقاد قرارداد به حدود شش ماه کاهش یافته است. از طرف دیگر برگشت سرمایه هم به ۲۳‌درصد افزایش یافته که عدد جذابی برای سرمایه‌گذاری است.
او با بیان اینکه یکی از صنایعی که به افزایش اشتغال در کشور کمک می‌کند صنایع وابسته به پتروشیمی است، اظهار کرد: صنعت پتروشیمی به دلیل جایگاه خاص در صادرات و ارزآوری برای ایران و همچنین اشتغالزایی از موقعیت ویژه‌ایی برخوردار است و باید به سوی توسعه متوازن صنعت گام برداشت.
علی شهرویی، کارشناس انرژی هم در این رابطه با تاکید بر اینکه ورود پتروشیمی‌ها به میادین گاز یک انتخاب نیست بلکه یک الزام است، گفته: در سال‌های آینده ممکن است پتروشیمی‌ها تنها با ۵۰‌درصد ظرفیت خود کار کنند. این یعنی نابودی سرمایه‌گذاری‌های کلان. وقتی گاز تضمین‌شده ندارند، چاره‌ای جز رفتن به بالادست ندارند.
به گفته او پتروشیمی‌ها می‌خواهند در ازای سرمایه‌گذاری در توسعه میادین تضمین بگیرند که حداقل بخشی از گاز تولیدی به آنها تحویل داده شود و در زمستان هم گازشان قطع نشود. اما به‌گفته مدیران چند شرکت پتروشیمی، وزارت نفت در پیش‌نویس قراردادها حتی حاضر نشده این تضمین را بدهد.
واقعیت این است که پتروشیمی‌ها اگر واقعا بخواهند در بالادست موفق شوند باید پا را از صرف سرمایه‌گذاری فراتر بگذارند، تیم‌های تخصصی تشکیل دهند و با شرکت‌های فنی وارد مشارکت واقعی شوند. از آن‌سو نقش دولت هم در این میان بسیار مهم است. دولت باید انحصار کنترل گاز را کنار بگذارد و به سرمایه‌گذار خصوصی تضمین بدهد. در غیر این ‌صورت این پروژه‌ها نه‌تنها کمکی به اقتصاد کشور نمی‌کنند بلکه به باتلاقی دیگر از سرمایه‌گذاری‌های بی‌ثمر تبدیل خواهند شد.