هنرآموزی در مسیر اصلاح؟

گروه فرهنگ و هنر- آموزش هنر در ایران در مسیر ورود به دوره‌ای تازه قرار گرفته است؛ دوره‌ای که در آن، بازنگری در ساختارها، محتواها و شیوه‌های آموزش به ضرورتی اجتناب‌ناپذیر تبدیل شده است. براساس برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده، سال۱۴۰۴ نقطه‌ تمرکز برای اعمال تغییرات در نظام آموزش هنر خواهد بود؛ تغییراتی که هدف آنها هماهنگ‌سازی فرآیند آموزش با تحولات فرهنگی، اجتماعی و فناورانه کشور است. در این چارچوب، مسائل مختلفی در دستور کار قرار گرفته‌اند؛ از بازبینی برنامه‌های آموزشی در مراکز رسمی گرفته تا توسعه آموزش‌های آزاد و مهارت‌محور. همچنین تلاش‌هایی برای ارتقای استانداردهای آموزشی، بازتعریف نقش هنر در نظام تربیتی و گسترش دسترسی به آموزش در مناطق کمتر برخوردار در حال انجام است. جایگاه فناوری در این تحولات نیز پررنگ‌تر از گذشته خواهد بود؛ به‌ویژه در حوزه آموزش‌های ترکیبی، مجازی و مبتنی‌بر پلتفرم‌های بومی. با این حال، اجرای این برنامه‌ها مستلزم فراهم‌شدن زیرساخت‌های لازم، بازآموزی مدرسان، هماهنگی میان نهادهای مرتبط و همچنین حل برخی چالش‌های قدیمی در نظام آموزش هنر است. سال۱۴۰۴، به‌نوعی بازتاب‌دهنده‌ آزمونی جدی برای سنجش ظرفیت‌های موجود و ارزیابی توان نظام آموزشی جهت پاسخ‌گویی به نیازهای متنوع هنرآموزان، هنرمندان و جامعه خواهد بود. آنچه در این مقطع اهمیت دارد، نگاه دقیق و واقع‌گرایانه به نیازهای آموزشی و ظرفیت‌های اجرایی است، نه صرفا تولید چشم‌اندازهای آرمانی.
بر همین اساس محمدحسین اسماعیلی، مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی وآموزش‌های هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با توجه به طرح تحولی آموزش‌های هنری گفت: «ماموریت اصلی دفتر برنامه‌ریزی و آموزش‌های هنری به‌عنوان مرجع تخصصی در نظام آموزش فرهنگ و هنر کشور، توانمندسازی افراد از طریق توسعه آموزش‌های هنری برای ایجاد جامعه‌ای قدرتمند و مولد و نزدیک کردن محیط اجتماعی به جامعه‌ای متمدن و پیشرفته، متکی به فرهنگ و تمدن ایرانی- اسلامی است که در این راستا و برمبنای رویکرد دولت چهادهم و طرح تحولی وزارت فرهنگ و کلان برنامه‌های وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، دفتر برنامه‌ریزی و آموزش‌های هنری نیز تحول در بخش‌های مختلف آموزشی را سرلوحه کار خود قرار داده است.» او افزود: «در این راستا توسعه و تقویت مراکز آموزش هنر از جمله هنرستان‌های هنرهای زیبا و آموزشگاه‌های آزاد هنری، تحول و ساماندهی آزمون‌های جامع و ادواری بخش فرهنگ و هنر و ایجاد مراکز سنجش در سراسر کشور، ساماندهی و رتبه‌بندی کارت‌های صلاحیت تدریس، تشکیل کارگروه‌های مشاغل و حِرف هنری و کمیته‌های تخصصی تدوین و به‌روزرسانی محتواها و استانداردهای آموزشی و ارزشیابی و شایستگی در رشته‌های مختلف هنری از جمله اقداماتی است که در سال۱۴۰۴ اجرایی می‌شود.» اسماعیلی درباره برنامه‌های عملیاتی دفتر آموزش در سال۱۴۰۴ گفت: «در این سال چند کلان برنامه مهم در دستور کار قرار دارد که امیدواریم بتوانیم با هماهنگی و حمایت معاونت امور هنری و سایر بخش‌های ستادی وزارت فرهنگ آنها را به نحو شایسته‌ای عملیاتی کنیم. برگزاری دومین دوره «المپیاد ملی آموزش هنر» در سه سطح آموزشگاهی/‏ استانی و ملی از مهم‌ترین رویدادهای این حوزه در سال‌جاری است که در قالب لیگ قهرمانی مراکز آموزش هنر و به‌صورت مسابقات و رقابت‌های تیمی در سال جاری برگزار می‌شود.»
او اظهار کرد: «بهره‌برداری از سامانه جامع نظارت و ارزیابی آموزشگاه‌های آزاد هنری و رتبه‌بندی این مراکز آموزشی و همچنین سامانه جامع هنرستان‌های هنرهای زیبا دو اقدام مهم و اساسی دیگر در سال‌جاری است که می‌تواند در این عرصه تحول‌ساز باشد.» مدیرکل دفتر آموزش ادامه داد: «راه‌اندازی کتابخانه مجازی آموزش هنر و به‌تبع آن برنامه‌ریزی برای راه‌اندازی شبکه کتابخانه‌های هنرستان‌های هنرهای زیبا در دستور کار این دفتر قرار دارد و به‌صورت فازبندی در سال۱۴۰۴ اجرایی می‌شود.» او خاطرنشان کرد: «تداوم طرح ملی «گنجینه آموزش هنر» از دیگر برنامه‌های سال‌جاری است که در سال گذشته اجرای آن آغاز شد که در آن سبک‌های آموزشی اساتید رشته‌های مختلف هنری ثبت و ضبط می‌شود و امسال نیز ادامه خواهد یافت. در طرح مذکور که برای نخستین‌بار اجرایی می‌شود استادان و هنرمندان مطرح و برجسته در حوزه آموزش‌های فرهنگی و هنری، تجربیات و سبک و روش آموزشی خود را به‌صورت عملی ارائه کرده که به صورت چند رسانه‌ای مستندسازی و تولید می‌شود تا در گنجینه‌ای ارزشمند حفظ و نگهداری شود و بتوان این تجربیات فاخر هنری را جاودانه و ماندگار کرد.» مدیرکل دفتر آموزش وزارت ارشاد تاکید کرد: «برنامه دیگر این دفتر در سال جدید برگزاری دومین دوره رویداد اعطای «جایزه ملی آموزش هنر» با عنوان «سرو ایرانی» است که با هدف حمایت از ترویج هنرهای ملی و بومی و آموزش اصولی هنر، همچنین بهبود کمی و کیفی فعالیت‌های هنرستان‌های هنرهای زیبا و آموزشگاه‌های آزاد هنری و تجلیل از جایگاه معلمان و مربیان هنر برگزار و هرساله به مدرسان، مدیران، مبتکران سبک‌های آموزش هنر و شرکت‌های دانش‌بنیان تخصصی آموزش هنر اهدا می‌شود که در سال گذشته ویژه هنرستان‌های هنرهای زیبا برگزار شد و امسال دومین دوره آن ویژه آموزشگاه‌های آزاد هنری است.»
بنابر اعلام روابط عمومی دفتر برنامه‌ریزی و آموزش‌های هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، او گفت: «تقدیر از هنرجویان برتر هنرستان‌های هنرهای زیبا و نفرات برتر کنکور هنر، طرح رتبه‌بندی آموزشگاه‌های آزاد هنری و کارت‌های صلاحیت تدریس، طرح یکسان‌سازی سردر آموزشگاه‌های آزاد هنری، راه‌اندازی مراکز سنجش و آزمون در مناطق مختلف کشور از طریق واگذاری به انجمن‌ها و صنوف تخصصی، طرح صدور گواهینامه‌های معتبر دوره‌های آموزشی در آموزشگاه‌های آزاد هنری و هنرستان‌های هنرهای زیبا، ساماندهی آموزش در انجمن‌های هنری، پیگیری جهت نهایی‌سازی ساختار و پست‌های سازمانی هنرستان‌ها، تهیه و تالیف منابع و کتب درسی در رشته‌های فنی و حرفه‌ای و کاردانش از دیگر کلان‌برنامه‌های دفتر برنامه‌ریزی و آموزش‌های هنری در سال۱۴۰۴ است.»
مرور برنامه‌ها و جهت‌گیری‌های اعلام‌شده برای آموزش هنر در سال۱۴۰۴ نشان می‌دهد که این حوزه در آستانه‌ تغییراتی مهم قرار دارد؛ تغییراتی که نه از سر تصمیمات صرفا اداری بلکه برآمده از فشارهای محیطی، تحولات فناورانه، نیازهای نوظهور بازار کار و مطالبات هنرجویان و فعالان فرهنگی است اما اینکه این تغییرات تا چه اندازه قابل تحققند، به عوامل متعددی وابسته است. گسترش آموزش‌های مهارتی، استفاده از فناوری‌های نو، تمرکز بر عدالت آموزشی و به‌روزرسانی محتوای درسی از جمله محورهایی است که می‌تواند در صورت اجرای دقیق و هدفمند، منجر به تقویت کیفیت آموزش و افزایش کارآمدی نظام آموزشی هنر شود اما در مقابل، مشکلات ساختاری مزمن، نبود نظام ارزیابی اثربخش، پراکندگی نهادهای متولی و گاهی موازی‌کاری آنها، از جمله چالش‌هایی هستند که ممکن است تحقق این برنامه‌ها را با وقفه یا انحراف همراه کنند. نکته‌ کلیدی در این مقطع، ضرورت اتخاذ رویکردی واقع‌گرایانه است. چشم‌اندازسازی بدون برنامه‌ اجرایی، در نهایت به فرسایش منابع و بی‌اعتمادی در میان ذی‌نفعان منجر خواهد شد. آموزش هنر در ایران، اگر قرار است به مرحله‌ای تازه وارد شود، نیازمند تصمیم‌گیری‌های سخت، بازنگری در الگوهای پیشین و همکاری میان بخش‌های مختلف حاکمیتی، آموزشی و حرفه‌ای است. در مجموع، برنامه‌های مطرح‌شده برای سال۱۴۰۴، گرچه در ظاهر جهت‌گیری‌هایی مطلوب را ترسیم می‌کنند اما موفقیت آنها منوط به حل مسائل ریشه‌ای در ساختار آموزش هنر و تضمین تداوم سیاست‌ها، صرف‌نظر از تغییرات مدیریتی و مقطعی است. در غیراین صورت، خطر بازتولید همان مشکلات گذشته، در قالبی جدید، همچنان وجود خواهد داشت.