هنر تذهیب آماده بررسی در کمیته میراث ناملموس

مهر-هنر تذهیب قرار است به صورت مشترک میان ایران، آذربایجان، تاجیکستان، ترکیه و ازبکستان در قالب یک پرونده در هجدهمین جلسه کمیته حفاظت از میراث ناملموس یونسکو مورد بررسی قرار گیرد.
هجدهمین جلسه کمیته بین‌دولتی حفاظت از میراث فرهنگی ناملموس از امروز در شهر کاسان آفریقای جنوبی شروع شده و تا ۱۸ آذرماه ادامه خواهد داشت. در طول برگزاری این برنامه قرار است سه پرونده از ایران که عبارتند از افطار و مراسم اجتماعی-فرهنگی آن (مشترک با آذربایجان، ترکیه و ازبکستان)، هنر تذهیب (مشترک با آذربایجان، تاجیکستان، ترکیه و ازبکستان) و جشن سده (مشترک با تاجیکستان) نیز برای ثبت در فهرست میراث ناملموس یونسکو مورد بررسی قرار بگیرند.
یکی از پرونده‌ها با عنوان تذهیب در حالی برای ثبت جهانی بررسی می‌شود که به صورت مشترک میان ۵ کشور تهیه شده است. ایران نیز به عنوان یکی از مشارکت‌کنندگان در پرونده تذهیب به بیان برخی از ویژگی‌های رواج هنر تذهیب در ایران پرداخته است.
در بخشی مربوط به فعالیت‌های ایران در حوزه تذهیب آمده: وزارت میراث فرهنگی عنصر میراث فرهنگی ناملموس را با شماره ۱۰۰ در تاریخ ۶ بهمن ۱۳۸۷ ثبت ملی کرده است. گستره این عنصر در سراسر ایران پراکنده است. این عنصر به ویژه در مراکز استان‌ها مورد توجه بوده و هنرآموزان و هنرجویان زیادی به یادگیری این میراث ناملموس از دیرباز می‌پردازند.
تذهیب را زراندود یا طلاکاری هم می‌نامند. دلیل این نام‌گذاری استفاده از محلول‌های طلا برای طراحی نقوش تذهیب است، اما لغت تذهیب را در اصطلاح می‌توان به معنی آراستن نیز دانست، چرا‌که هدف اصلی هنر تذهیب، آراستن صفحات کتاب، قطعات خوشنویسی و حاشیه نقاشی‌ها، به ویژه صفحات قرآن کریم است.
این هنر قبل از اسلام نیز رواج داشت و در آن زمان زرنگاری نامیده می‌شد. پس از ظهور اسلام، در ایران برای تزئین قرآن استفاده می‌شد. قرآن‌های خوشنویسی و تذهیب قرون اولیه اسلامی مشابه نقاشی‌های تزئینی دوره ساسانی است.
تذهیب مانند نگارگری، دارای سبک‌های مختلفی است، از جمله سبک‌های تذهیب می‌توان به سبک سلجوقی، ایلخانی، تیموری، شیراز، صفوی و قاجار اشاره کرد.
در این عنصر با استفاده از رنگ‌های طلایی، لاجوردی، شنگرفی، سبز، زرد و سفید آثار بدیعی خلق می‌شود. ابزار آن شامل قلم‌مو، خط‌کش، پرگار و مهره است. این عنصر به شکل غیررسمی و رسمی منتقل می‌شود.
در حال حاضر این هنر از چهار طریق حفظ و منتقل می‌شود که عبارتند از کتاب‌های آموزشی، کتاب‌های زیادی برای آموزش همراه با استاد و خودآموزی تذهیب نوشته و منتشر شده که استقبال فراوانی از آنها شده است.
علاوه بر این کتاب‌ها، در شبکه‌های اجتماعی و سایت‌های اینترنتی نیز این کار انجام می‌شود. موسسات خصوصی فرهنگسراهایی در سطح کشور، مجوز دریافت کرده‌اند و مشغول آموزش این هنر توسط هنرمندان مربوطه به متقاضیان هستند.
دانشگاه‌هایی در کشور دارای رشته کتابت و نگارگری و رشته هنر اسلامی هستند که بر اساس سرفصل دروس و شرح درس مصوب وزارت علوم و آموزش عالی و از طریق استادان مجرب آموزش نظری و عملی، جذب و آموزش دانشجو و هنرجو را بر عهده دارند.
برخی از استادان مطرح به صورت خصوصی و انفرادی به هنرجویان در کارگاه‌های شخصی خود آموزش می‌دهند و این امر بسیار رایج است. در این پرونده میزان تداوم عنصر خوب اعلام شده و گفته شده که نیاز به اقدامات پاسدارانه فوری ندارد.
در ایران، این عنصر به خوبی مورد احترام و شناخته‌شده است، اما در استان‌های تهران، البرز، اصفهان، قم، آذربایجان، گیلان، قزوین، فارس، خراسان‌رضوی و یزد بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرد. بیشتر هنرمندان و هنرجویان فعال از شهرهای تهران، کرج، اصفهان، تبریز، قزوین، شیراز و مشهد هستند.
همچنین دانشگاه آزاد اسلامی و پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری به صورت مشترک توافق کردند تا در مدت یک سال برنامه درسی اختصاصی ارتقای کمی و کیفی تذهیب برای مقطع کارشناسی ارشد رشته هنر را تهیه و تصویب کنند.
در کنار تشریح فعالیت‌های مربوط به هنر تذهیب در ایران، هر یک از کشورهای شرکت کننده در این پرونده به بیان توضیحاتی درباره رواج این هنر در کشورشان کرده‌اند. همچنین در این پرونده فیلم‌ها و تصاویر و هنرمندان تذهیب‌گر هر کشوری نیز معرفی شده‌اند.