25 - 12 - 2019
هنگکنگ در آستانه سقوط
گروه جهان- دولتشهر هنگکنگ با سطوح جدیدی از خشونت مواجه است. خاطرات سرکوب خونین معترضان دموکراسیخواه میدان تیانآنمن در ۳۰ سال پیش در حال ظهور است. کری لام، مدیر اجرایی این دولتشهر هشدار داد که هنگکنگ در مسیر بدون بازگشت حرکت میکند. لفاظی پکن تهدیدآمیزتر شده و هشدار تروریسم داده شده است. رسانه دولتی چین تصاویری از حضور نیروهای پلیس در شهر شنژن در نزدیکی هنگکنگ نشان داد.
۱۰ هفته پس از آغاز اعتراضات در واکنش به لایحه استرداد، اثرات رو به رشد است، رفتارها زشتتر میشوند و سطح خشونت در حال اوج گرفتن است. به نظر میرسد قصد پکن تاکنون ایجاد رعب و وحشت بوده باشد نه اقدام مستقیم. نیروی خشن ارتش آزادیبخش خلق یا نیروهای شبهنظامی سرزمین اصلی احتمالا آخرین مامن آن خواهد بود، اما زبان سرسختانه، سیاستهای سختگیرانه، حملات اراذل و اوباش و اقدامات تنبیهی فعالان را خسته نکرده بلکه صرفا آتش مسائل تندتر شده است.
با ادامه تنش و درگیری بین معترضان و نیروهای پلیس هنگکنگ، رییسجمهوری آمریکا از اعزام واحدهای نظامی چین به سوی مرز این سرزمین خبر داده است. دونالد ترامپ در جدیدترین اظهارنظر در مورد هنگکنگ، در پیامی در توئیتر خود نوشت: دستگاههای اطلاعاتی ما خبر دادهاند که دولت چین نفرات ارتش را به سوی مرز با هنگکنگ فرستاده است. همه باید امنیت داشته باشند و خونسردی خودشان را حفظ کنند!
رییسجمهوری آمریکا در توئیتر دیگری نوشته است: خیلیها شخص من و ایالات متحده را در مورد مشکلاتی که در هنگکنگ ادامه دارد مقصر میدانند. نمیدانم برای چه؟ ظاهرا اشاره وی به اظهارات برخی رسانههای چین است که غرب و به خصوص ایالات متحده را به تحریک معترضان در هنگکنگ متهم کرده و انگیزه آن را فشار بر چین جهت توافق تجاری با آمریکا دانستهاند.
دونالد ترامپ پیشتر با ابراز نگرانی در مورد ادامه تنش در هنگکنگ، ابراز امیدواری کرده بود که در درگیریهای این سرزمین کسی کشته نشود. برخی از منتقدان ترامپ او را به خاطر خودداری از موضعگیری قاطعانهتری در قبال برخورد دولت وابسته به چین در هنگکنگ با معترضان مورد سرزنش قرار داده و گفتهاند که او به جای وارد آوردن فشار بر دولت چین برای احترام به خواست معترضان، صرفا روی دستیابی به توافق تجاری با آن کشور تمرکز کرده است.
در جریان تظاهرات اعتراضی دانشجویان در هنگکنگ، پرچمهای آمریکا و پلاکاردهایی با تصاویر ترامپ و درخواست از او برای آزادسازی هنگکنگ نیز دیده شده اما دولت آمریکا از محکومیت قاطعانه نحوه برخورد با معترضان و حمایت صریح از خواستهای آنان خودداری ورزیده است.
با این حال رسانههای دولتی چین میگویند انتقال نیروهای مسلح به مرز هنگکنگ بخشی از تمرینها و رزمایشهای معمول است. شنبه گذشته تصاویر کاروانی از خودروهای زرهی و کامیونهای نیروهای امنیتی چین در استان جنوبی گوانگدونگ در فضای مجازی در هنگکنگ دستبهدست شده بود.
پس از آن پیپلدیلی، روزنامه حزب حاکم چین، ویدئویی از این کاروان در شینجن منتشر کرد و خبر از یک رزمایش گسترده در منطقه داد. تصویر کاروان نیروهای امنیتی در مرز در روزهای گذشته بازتاب گستردهای پیدا کرده است. در روزهای اخیر موضوع دخالت احتمالی دولت مرکزی چین در وقایع و اعتراضات هنگکنگ، بارها مطرح شده و به تحلیلها و پیشبینیهایی در مورد پیامدهای آن در رسانههای مختلف انجامیده است.
فروپاشی پل اقتصادی هنگکنگ
برای نمونه مینشین پـِی، استاد دانشگاه و تحلیلگر و نویسنده مسائل چین در روزنامه هنگکنگی ساوثچاینامورنینگپست نوشته دخالت چین در هنگکنگ، و سرکوبی شبیه آنه در میدان تیان آن من رخ داد، پل اقتصادی که این شبهجزیره بین پکن و مابقی جهان ایجاد کرده را ویران میکند. به عقیده این تحلیلگر دخالت احتمالی چین تلفات غیرنظامی انبوهی برجای خواهد گذاشت و پایانی بر «یک کشور و دو سیستم» خواهد بود.
اشاره مینشین پـِی به سیستمی است که هنگکنگ و ماکائو بر پایه آن اداره میشوند و به همین دلیل نیز از آزادیهای بیشتری در مقایسه با سرزمین اصلی چین برخوردار هستند، پول، نهادهای انتظامی، قضایی و اقتصادی مستقلی دارند. در دیگر سو »چاینا دیلی» روزنامه دولتی چین، در مقالهای که دیروز منتشر کرده میگوید باید کاملا در ذهن حک شود که خودمختاری گسترده هنگکنگ تنها بر پایه ایده یک کشور و دو سیستم است که شدنی است.
چین: آمریکا در امور هنگکنگ فضولی نکند
در پی اظهارات دونالد ترامپ در خصوص اعزام نظامیان چین به مرز هنگکنگ، پکن به این صحبتها واکنش نشان داده و از واشنگتن خواست دست از مداخله در امور داخلی این کشور بردارد.
چین یک روز بعد از این اظهارات ترامپ درباره هنگکنگ که در چند هفته گذشته درگیر اعتراضات بوده، از آمریکا خواست دست از مداخله در هنگکنگ بردارد. وزارت خارجه چین در بیانیهای عنوان کرد مساله هنگکنگ منحصرا در حوزه امور داخلی چین قرار دارد. این وزارتخانه در بیانیه خود از آمریکا خواست دست از فضولی کردن در امور هنگکنگ بردارد.
وزارت خارجه چین همچنین در پی اظهارات رهبران کنگره آمریکا برای محکوم کردن برخورد مقامهای هنگکنگ با معترضان این منطقه، واشنگتن را متهم به تحریک آشوب کرد. سخنگوی این وزارتخانه خاطرنشان کرد: آمریکا در موقعیتهای زیادی دست داشتنش در حوادث خشونتآمیز جاری در هنگکنگ را نفی کرده است. با این حال اظهارات اخیر این نمایندگان کنگره آمریکا مدارک مستدل و جدیدی درباره دست داشتن آمریکا در این اتفاقات را به دنیا نشان داد.
در پی این واکنش چین دونالد ترامپ مجددا در توئیتی واکنش نشان داد و گفت: بسیاری من و آمریکا را از بابت مشکلات جاری در هنگکنگ مقصر میدانند. من نمیتوانم درک کنم چرا اینطور فکر میکنند.
پاشنه آشیل الگوی توسعه چینی
اعتراضات هنگکنگ که در مخالفت با تصویب یک لایحه استرداد مجرمان به چین آغاز شده بود، به سرعت عاملی برای تشدید تنش در روابط چین و غرب شد. رسانههای غربی این اعتراضات را تلاش برای برقراری دموکراسی قلمداد میکنند و به چین درباره سرکوب معترضان هشدار میدهند. از حدود ۱۰ هفته پیش تاکنون شهر هنگکنگ ناآرام بوده و درگیریهای متعددی میان معترضان و پلیس رخ داده است. در جدیدترین تحول، دوشنبه گذشته معترضان هنگکنگی به فرودگاه بینالمللی هنگکنگ رفتند و در آنجا تحصن کردند؛ امری که فعالیتهای این فرودگاه پرازدحام را به مدت دو روز متوالی متوقف کرد.
فرودگاه هنگکنگ یکی از شلوغترین فرودگاههای جهان است و تعطیلی دو روزه آن، زندگی و فعالیت بسیاری از مردم را مختل کرد. به همین دلیل در پی تعطیلی فرودگاه، گروهی از معترضان با صدور بیانیهای از مردم عذرخواهی کردند. آنها مدعی شدند دلیل تحصن در فرودگاه این بود که به خاطر خشونت و برخورد سختگیرانه پلیس، دیگر نمیتوانستند در اماکن عمومی تجمع و اعتراض کنند.
جرقه اعتراضات اخیر هنگکنگ زمانی زده شد که دولت محلی این شهر تصویب لایحه استرداد مجرمان فراری به چین را در دستور کار قرار داد. براساس این لایحه، مقامات محلی هنگکنگ باید مجرمان فراری را به دولت مرکزی چین تحویل دهند. اعتراضات اولیه به این لایحه در ماههای مارس و آوریل اتفاق افتاد و سپس در ماه ژوئن تشدید شد. نهم ژوئن، صدها هزار نفر به خیابانهای هنگکنگ ریختند و خواستار لغو لایحه استرداد مجرمان شدند. مقامات محلی برای آرام کردن خشم معترضان و کنترل ناآرامیها نهایتا لایحه را تعلیق کردند.
وضعیت ویژه «یک کشور و دو سیستم»
اما چرا با وجود تعلیق لایحه استرداد، اعتراضات و ناآرامیها در هنگکنگ هنوز ادامه دارد؟ پاسخ این پرسش در تاریخ و سیاست شهر هنگکنگ نهفته است. هنگکنگ به طور رسمی بخشی از خاک جمهوری خلق چین به شمار میرود، اما بنا به دلایل تاریخی، این شهر از لحاظ سیاسی با تمام شهرهای دیگر چین تفاوتهایی دارد و در واقع نوعی دولتشهر غیررسمی به حساب میآید.
هنگکنگ برخلاف دیگر شهرهای چین، نزدیک به دو قرن مستعمره غرب بود. در پایان «جنگ اول تریاک» در سال ۱۸۴۶، هنگکنگ مستعمره امپراتوری بریتانیا شد و این وضعیت تقریبا تا سال ۱۹۹۷ ادامه یافت. در این سال بریتانیا حاکمیت هنگکنگ را به چین سپرد، اما هنگکنگ هیچگاه مانند یک شهر عادی در قلمرو چین ادغام نشد بلکه خصایص فرهنگی و سیاسی خود را حفظ کرد. به همین دلیل امروز مردم هنگکنگ ترجیح میدهند با نام هنگکنگی شناخته شوند نه چینی. آنها معمولا خود را از مردم سرزمین اصلی چین متمایز میدانند. سهشنبه شب گذشته معترضان هنگکنگی سه شهروند چینی متهم به کار برای دستگاه اطلاعاتی چین را در هنگکنگ گروگان گرفتند. یکی از آنها با ارائه کارت شناسایی خود، آزاد شد و دو نفر دیگر که یکی از آنها خبرنگار بود، بازداشت شدند. دولت چین این اقدامات را مصداق تروریسم دانست.
اما خود معترضان میگویند اعتراضات آنها در دفاع از وضعیت سیاسی ویژه هنگکنگ است. این شهر به دلیل برخورداری از نوعی خودمختاری نسبت به قلمرو اصلی چین، آزادیها و استقلال عمل قابلتوجهی دارد. از این رو در واقع چین، کشوری واحد با دو سیستم سیاسی است. یک سیستم متعلق به هنگکنگ است و سیستم دیگر شامل سایر قلمرو چین میشود. معترضان میگویند هدف اصلی اعتراضاتشان، دفاع از همین وضعیت دو سیستمی است.
در سالهای اخیر همزمان با صعود شی جین پینگ، اتهاماتی علیه رییسجمهور چین مطرح شده است مبنی بر اینکه او میخواهد سلطه سیاسی تکنفره خود را تقویت کند. از این رو هنگامی که ماجرای تصویب لایحه استرداد مجرمان در هنگکنگ مطرح شد، بسیاری از مردم آنجا نسبت به مقاصد اصلی دولت چین نگران شدند و با این لایحه مخالفت کردند. ناآرامیها در اعتراض به لایحه استرداد مجرمان شروع شد اما پس از تعلیق این لایحه هم ادامه یافت.
فرصتی برای اعتبارزدایی از الگوی چین
با توسعه سریع اقتصادی چین در چند دهه اخیر هنگکنگ نیز به یک مرکز مالی مهم جهانی تبدیل شد که روابط گستردهای با غرب و خصوصا آمریکا دارد. در سال ۱۹۹۲ در آمریکا قانونی تصویب شد که بر اساس آن، آمریکا و هنگکنگ روابط تجاری و اقتصادی ویژهای برقرار کردند. چنین ویژگیای در مناسبات آمریکا و چین وجود ندارد. امروز که چین و آمریکا درگیر یک جنگ تجاری کمسابقه شدهاند، بحران هنگکنگ به فرصتی برای غرب جهت مشروعیتزدایی از نظام سیاسی چین تبدیل شده است. باوجود توسعه شگفتانگیز اقتصادی، چین همواره از سوی برخی محافل غربی به استبداد و سرکوب سیاسی متهم شده است؛ اتهامی که پس از ماجرای اعتراضات میدان «تیان آنمن» در سال ۱۹۸۹ پررنگ شد و با اعتراضات اخیر هنگکنگ پررنگتر شده است.
توسعه اقتصادی شکننده
این اتهام از این منظر مهم است که چین نه یک قدرت محلی بلکه یک ابرقدرت اقتصادی در جهان است و معمولا وقتی کشوری به ابرقدرت تبدیل میشود، الگویی از نحوه حکمرانی و توسعه مطرح میکند. الگوهای ابرقدرتها با یکدیگر متفاوت و جزو قدرت نرم همان کشورها هستند. البته چین اصراری ندارد که خود را الگویی برای دیگر کشورها معرفی کند، اما به هر حال توسعه اقتصادی آن در دهههای اخیر موجب شده برخی محافل روشنفکری در جهان به چین به عنوان الگوی توسعه اقتصادی در یک نظام سیاسی بسته توجه کنند. پیش از چین، تصور میشد توسعه اقتصادی بدون توسعه سیاسی و آزادیهای مدنی امکانپذیر نیست اما چین این مقوله را بیاعتبار کرد. با این حال ناآرامیهای هنگکنگ ممکن است نشان دهد که توسعه اقتصادی بدون توسعه سیاسی، یک توسعه شکننده و آسیبپذیر است و کشور را در برابر مداخله بیگانگان ایمن نمیسازد.
از حیث اقتصادی و تجاری، چین با وجود موانع متعدد توانست در یک دوره نسبتا کوتاه به یکی از ابرقدرتهای جهان تبدیل شود به طوری که آمریکا آشکارا خطر اقتصادی آن را درک کرده و علیه آن جنگ تجاری به راه انداخته است. اما با وجود توان اقتصادی چین، آمریکا احساس میکند از منظر «قدرت نرم» دست بالا را دارد. مقامات چین میگویند دیپلماتهای آمریکایی در هنگکنگ در تشدید ناآرامیها نقش دارند بنابراین در اوایل ماه جاری چین از این دیپلماتها خواست که از مداخله در امور داخلی هنگکنگ خودداری کنند. گفته میشود که دیپلماتهای آمریکایی با فعالان دموکراسیخواه هنگکنگ دیدار کردهاند.
رسانهها و محافل سیاسی غربی میگویند اعتراضات هنگکنگ، پیکار برای دموکراسی است، تجمعاتی که ابتدا در اعتراض به یک لایحه نه چندان مهم شروع شد، به سرعت توسط محافل غربی به اعتراضات دموکراسیخواهی قلمداد شد. مقامات آمریکایی بر جنبه دموکراسیخواهی تحولات هنگکنگ تاکید میکنند؛ امری که خشم مقامات مرکزی دولت چین را برانگیخت. هوا چونینگ، سخنگوی وزارت خارجه چین اخیرا گفته است اظهارات مقامات آمریکایی در حال جا زدن جرائم خشونتآمیز به عنوان مبارزه برای حقوقبشر و آزادی است. در مقابل، برخی محافل جمهوریخواه و دموکرات در کنگره، به دولت دونالد ترامپ فشار میآورند که به چین هشدار دهد که مداخله مستقیم آن در هنگکنگ با تبعات عمیق از جمله تحریم، مواجه خواهد شد. این هشدارها در حالی است که هنگکنگ رسما بخشی از خاک چین به شمار میرود.
دونالد ترامپ، رییسجمهوری آمریکا با انتشار یک پست توئیتری اعلام کرده است که براساس اطلاعات منابع امنیتی این کشور، چین واحدهای نظامی خود را در مناطق مرزی با هنگکنگ مستقر کرده است.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد