واکاوی علل پیشرفت کند «نهضت ملی مسکن»

حسن محتشم*
بیشتر فعالیت‌های تولید مسکن در سطح کشور توسط بخش‌خصوصی انجام می‌گیرد. طبیعتا مسائل اقتصادی و تامین نشدن منابع مالی تاثیر مستقیمی روی چگونگی این فعالیت دارد. در سوی دیگر ماجرا، نباید از مسوولیت دولت در قبال موضوع تامین مسکن اقشار کم‌درآمد غافل شد. از زمان آغاز طرح مسکن مهر تا اقدام ملی و نهضت ملی مسکن، دولت وظیفه تامین واحدهای مسکونی برای دهک‌های پایین جامعه را پذیرفته است. تامین منابع مالی این طرح‌های حمایتی بر آورده متقاضیان و تسهیلات بانکی تکیه کرده است؛ موضوعی که متاسفانه ناکام مانده و به هدف نرسیده است. این ناکامی
به دلیل عدم ایفای تعهداتی بوده که دولت به صورت غیرمستقیم تقبل کرده است. از آنجایی که بودجه‌ای برای این منظور تعیین نشده، می‌توان گفت دولت در این زمینه نقش واسطه را دارد. در چنین شرایطی سیستم بانکی موظف به ارائه تسهیلات شده و از متقاضیان نیز نسبت به ارائه آورده مالی خود درخواست شده است.
باید توجه داشت که مجموع منابع مالی موردنظر برای پیشبرد طرح‌های حمایتی مسکن، با قراردادهایی که دولت بسته همخوانی ندارد و پاسخگوی نرخ قرارداد نبوده است. علاوه بر این باید توجه داشت که آورده متقاضیان و تسهیلات بانکی اعداد مشخصی است در حالی که قراردادها تابع نرخ تورم هستند. دولت در واقع نرخ تورمی که سالانه عدد بسیار قابل‌توجهی نیز بوده را در محاسبات خود لحاظ نکرده است. از همین‌رو قراردادهای بسته شده، صرف‌نظر از ایرادات محتوایی، شرایط عدم تامین نقدینگی و پرداخت به موقع به سازنده را داراست؛ موضوعی که منجر به زمان‌بر شدن پیشرفت طرح‌های حمایتی در بخش مسکن شده است. از سویی باید در نظر داشت که طولانی شدن زمان اجرای طرح‌ها با تورم نیز برخورد داشته و نرخ‌ها دیگر بر اساس شرایط قرارداد توجیه‌پذیری لازم را برای سازندگان ندارند. افزایشی نیز که بابت تعدیل در قراردادها برای سازندگان در نظر گرفته‌اند، کافی نیست. در نتیجه ساخت‌و‌ساز برای اقشار کم‌درآمد تحت عنوان «نهضت ملی مسکن»، بسیار کُند پیش رفته و بعضا در حال توقف است.
امروز، سه سال از وعده ساخت سالانه یک میلیون مسکن توسط دولت سیزدهم گذشته است. این در حالی است که به راحتی می‌توان ادعا کرد حتی تولید یک میلیون از این واحدهای مسکونی نیز به قرارداد منتج نشده‌اند، چه برسد به ساخت! طی این سه سال بخش بزرگی از ساختمان‌های ساخته و تحویل شده، به باقیمانده طرح مسکن مهر و بخش دیگری به اقدام ملی مربوط می‌شوند.درخصوص پروژه‌های طرح نهضت ملی مسکن نیز آمار رسمی و دقیقی اعلام نشده است اما به نظر نمی‌رسد حتی 10درصدشان هم مشمول عقد قرارداد شوند و شاید بتوان گفت در حد یک یا 2درصد نیز تحویل متقاضیان
شده است.
امروز متقاضیانی که تاب‌آوری بیشتری داشته‌اند همچنان در انتظار صاحبخانه شدن به سر می‌برند. بسیاری دیگر از متقاضیان نیز از رده خارج شده و از ثبت‌نام صرف‌نظر کرده‌اند، همچنین تعداد بسیار زیادی از واجدان شرایط موفق به ثبت‌نام در این طرح نشده‌اند. در چنین شرایطی شاهد آن هستیم که بازار ساخت و ساز واحدهای مسکونی ارزان‌قیمت که عمده مشکلات جامعه به آن بازمی‌گردد، در حال متوقف شدن است.
* عضو هیات‌مدیره انجمن انبوه‌سازان تهران