ورود بازار نفت به شرایط حساس

گروه انرژی- تار و پود نفت همواره با زیر و بم سیاست گره خورده است‌ به طوری که در هر صحنه سیاسی نفت به عنوان بازیگر اصلی نقش‌آفرینی می‌کند. این بار هم با خروج آمریکا از برجام، نفت از این قاعده مستثنی نبود و باز هم سیاست بر نفت سایه انداخت‌ زیرا ترامپ سناریوی تحریم ایران را بر پایه نفت چیده است و برای تحقق این سناریو از یک سو از مشتریان نفت ایران درخواست کرده تا آبان‌ماه خرید نفت خود از ایران را به طور کامل متوقف کنند و از سوی دیگر از تولیدکنندگان اوپک خواسته تولید خود را برای جبران کاهش نفت ایران در بازار جهانی افزایش دهند.
بر همین اساس آژانس بین‌المللی انرژی هشدار داد که با تحریم‌های ضد ایرانی، بازار نفت به شرایطی بسیار حساس وارد می‌شود.
این نهاد در گزارش ماهانه خود، استمرار کاهش تولید نفت ونزوئلا و همچنین حمله اخیر به مقر شرکت ملی نفت لیبی و همچنین تاثیر مخرب تحریم‌های ضد ایرانی آمریکا را مورد توجه قرار داد.
آژانس بین‌المللی انرژی برآورد خود را از تقاضا برای نفت اوپک در سه ماه پایانی ۲۰۱۸ و سه ماه نخست ۲۰۱۹، به ترتیب به ۳۲ میلیون و ۸۰۰ هزار بشکه در روز و ۳۱ میلیون و ۳۰۰ هزار بشکه در روز افزایش داد.
این نهاد اعلام کرد: وضعیت در ونزوئلا می‌تواند حتی با شتابی بیشتر وخیم شود. اختلال در تولید نفت لیبی می‌تواند باز‌گردد و با نزدیک شدن به موعد آغاز تحریم‌های آمریکا، تصمیم‌های بیشتری از سوی کشورها و شرکت‌ها مشخص خواهد شد.
آژانس یاد شده اعلام کرد هنوز مشخص نیست که دیگر تولیدکنندگان نفت تصمیم می‌گیرند تولید خود را افزایش دهند یا نه و ممکن است بازه قیمت ۷۰ تا ۸۰ دلار برای شاخص نفت خام برنت که از ماه آوریل امسال تاکنون باقی مانده است، به چالش کشیده شود.
برآورد این آژانس نشان می‌دهد که تولید نفت اوپک در ماه آگوست به ۳۲ میلیون و ۶۳۰ هزار بشکه در روز‌ یعنی بالاترین رقم در ۹ ماه اخیر رسیده است.
آژانس بین‌المللی انرژی همچنین پیش‌بینی کرد تولید نفت برزیل در سال‌جاری میلادی با ۳۰ هزار بشکه افزایش به دو میلیون و ۷۷۰ هزار بشکه در روز می‌رسد.این آژانس همچنین برآورد خود را از رشد تقاضای نفت چین در سال‌جاری میلادی به ۶۴۰ هزار بشکه در روز رساند و پیش‌بینی کرد تقاضای نفت کشورهای غیر‌عضو سازمان توسعه و همکاری‌های اقتصادی (او‌ای‌سی‌دی) در آسیا، به‌ویژه در هند و چین، در سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ میلادی رشدی خیره‌کننده خواهد داشت.نهاد یاد شده اعلام کرد سطح ذخیره‌سازی نفت در کشورهای عضو او‌ای‌سی‌دی در ماه ژوئیه امسال با هفت میلیون و ۹۰۰ هزار بشکه افزایش به دو میلیارد و ۸۲۴ میلیون بشکه رسیده که ۵۰ میلیون بشکه کمتر از میانگین پنج‌ساله است.
آژانس بین‌المللی انرژی برآورد خود را درباره رشد تولید نفت کشورهای غیر عضو اوپک در سال آینده میلادی به یک میلیون و ۸۴۰ هزار بشکه در روز کاهش داد اما برآورد خود را درباره رشد تقاضای جهانی نفت در سال‌جاری میلادی در سطح یک میلیون و ۴۰۰ هزار بشکه در روز حفظ کرد.
طبق برآورد آژانس بین‌المللی انرژی، عرضه جهانی نفت که شامل عرضه میعانات گازی و سوخت‌های زیستی نیز می‌شود، در ماه آگوست امسال به رقم بی‌سابقه ۱۰۰ میلیون بشکه در روز رسید.
موج جدید نفتی آمریکا علیه ایران
از سوی دیگر تحریم‌های آمریکا علیه ایران موج جدیدی را در بازار جهانی نفت راه انداخته است؛ بازاری که از حدود دو سال گذشته با تعهد اعضای اوپک به کاهش میزان تولید بعد از سال‌ها به تعادل رسیده بود. آمریکا برای راه‌اندازی این موج، اوپک را ابزار خود کرد و برخی اعضای اوپک هم به بازیچه دست آمریکا بودن تن داده‌اند.
آخرین میزان تولید نفت ایران
گزارش اوپک بر مبنای منابع ثانویه نشان می‌دهد تولید نفت ایران در ماه میلادی گذشته به ۵۸/۳ میلیون بشکه در روز رسید. متوسط تولید نفت خام ایران در سه ماهه دوم سال جاری میلادی به ۸۱۳/۳ میلیون بشکه در روز بالغ شد که در مقایسه با ۸۱۳/۳ میلیون بشکه در روز تولید سه ماهه اول ثابت بود.
آمار تولید اوپک بر مبنای اطلاعاتی که از سوی ایران ارائه شده است، نشان می‌دهد تولید نفت در آگوست سال جاری میلادی ۸۰۶/۳ میلیون بشکه در روز بود که در مقایسه با ۸۰۶/۳ میلیون بشکه در روز در ژوئیه بدون تغییر ماند.
طبق آمار منابع ثانویه، مجموع تولید اوپک که متشکل از ۱۵ عضو است، به ۵۶/۳۲ میلیون بشکه در روز در ماه آگوست رسید که ۲۷۸ هزار بشکه در روز نسبت به ماه پیش از آن افزایش داشت. تولید نفت خام در لیبی، عراق، نیجریه و عربستان سعودی افزایش یافت در حالی که در ایران، ونزوئلا و الجزایر کاهش یافت.
زمانی که آمریکا از مشتریان نفت ایران درخواست کرد خرید نفت از ایران را به صفر برسانند و آنها را تهدید به تحریم کرد با مخالفت و اعتراض شدید این کشورها رو‌به‌رو شد. بسیاری از مشتریان نفت ایران کفش آهنین به پا کردند تا بتوانند معافیت‌های لازم را از آمریکا اخذ کنند هرچند بسیاری از آنها موفق نبودند. این کشورها همچنان بر اینکه در تلاش هستند معافیت‌های لازم را از آمریکا اخذ کنند تاکید می‌کنند اما در عمل کم‌کم واردات نفت از ایران را کاهش داده‌اند.
وضعیت اولین و دومین مشتری بزرگ نفت ایران
طبق آخرین اخبار، اولین و دومین مشتری نفت ایران یعنی چین و هند آخرین نفت از ایران را تا حدودی محدود کرده‌اند‌ اما برنامه‌های آمریکا برای تحقق رویای به صفر رساندن صادرات نفت ایران قطعا با شکست مواجه می‌شود. البته هر دو کشور بر خرید نفت از ایران پافشاری زیادی کردند و حتی چین اعلام کرد برای انتقال نفت ایران از نفتکش‌های ایرانی استفاده می‌کند.
درحالی که هند در پای میز مذاکره با آمریکا برای اخذ معافیت بسیار جدی است و یک مقام هندی اعلام کرده این کشور به شدت به واردات نفت ایران برای نیازهای مصرفی خود متکی است پالایشگاه‌های هندی بارگیری نفت ماهانه خود از ایران را برای سپتامبر و اکتبر نسبت به اوایل امسال کاهش خواهند داد. هند که دومین مشتری نفتی بزرگ ایران پس از چین است، تحریم‌های آمریکا علیه تهران را به رسمیت نشناخته اما دریافت معافیت از محدودیت‌های واشنگتن برای دهلی‌نو به منظور حفظ دسترسی به سیستم مالی آمریکا ضروری به شمار می‌رود.
وزارت نفت هند در ژوئن به پالایشگاه‌های این کشور اعلام کرده بود برای کاهش یا توقف واردات نفت ایران از نوامبر آماده شوند. طبق آمار منابع بازرگانی، هند حدود ۶۵۸ هزار بشکه در روز نفت ایران را در فاصله آوریل تا آگوست خریداری کرده و کاهش پیش‌بینی شده برای سپتامبر و اکتبر میانگین روزانه واردات طی این دو ماه را ۴۵ درصد کاهش داده و به ۳۶۰ تا ۳۷۰ هزار بشکه در روز می‌رساند.
کره جنوبی نخستین مشتری نفتی از میان سه خریدار بزرگ نفت ایران بود که به درخواست آمریکا برای توقف واردات نفت ایران عمل کرد. این کشور آسیایی ماه میلادی گذشته هیچ واردات نفتی از ایران نداشت در حالی که طبق آمار کشتیرانی و رهگیری نفتکش که توسط بلومبرگ گردآوری شده است، در ماه ژوئیه ۱۹۴ هزار بشکه در روز از ایران واردات داشت.
موضع رسمی دولت کره جنوبی در خصوص تحریم‌های ایران این است که این کشور به مذاکره با آمریکا به منظور دریافت معافیت ادامه می‌دهد. اگرچه دولت ترامپ موضع خود را اندکی ملایم و از درخواست به صفر رساندن واردات نفت ایران عقب‌نشینی کرده و اعلام کرده معافیت‌ها را مورد بررسی قرار خواهد داد اما هنوز معافیتی اعطا نشده و خریداران با خطر قطع دسترسی به سیستم مالی آمریکا پس از مهلت تعیین شده در اوایل نوامبر مواجه هستند.
کاهش نفت ایران جبران می‌شود؟
درحالی که مشتریان ایران برای واردات نفت از ایران عصا به دست راه می‌روند بسیاری از کارشناسان حوزه انرژی نگران افزایش قیمت جهانی نفت با حذف نفت ایران از بازار جهانی و کمبود عرضه هستند؛ موضوعی که ترامپ برای حل آن علاوه بر اینکه از ذخایر استراتژیک خود برداشت می‌کند، چشم به دیگر اعضای اوپک و حتی غیر‌اوپک دوخته است‌ به طوری که وزیر انرژی آمریکا در سفر به مسکو گفت: عربستان، آمریکا و روسیه می‌توانند طی ۱۸ ماه آینده بین خودشان تولید جهانی نفت را افزایش دهند و کاهش عرضه نفت ایران و سایر کشورها را جبران کنند.
تخلف عربستان و عراق از تعهد کاهش تولید
گزارش ماه سپتامبر اوپک بر اساس منابع ثانویه نشان می‌دهد تولید نفت عربستان به ۱۰ میلیون و ۴۰۱ هزار بشکه در روز رسیده که ۳۴۳ هزار بشکه بیشتر از تعهد این کشور بر مبنای تصمیم‌گیری نشست یکصد و هفتاد و یک (نوامبر ۲۰۱۶) این سازمان است. موسسه‌های پلاتس و پترولیوم اینتلیجنس دو منبع از منابع ثانویه، تولید نفت عربستان در ماه ژوئیه را به ترتیب روزانه ۱۰ میلیون و ۶۳۰ هزار بشکه و ۱۰ میلیون و ۸۶۰ هزار بشکه اعلام کردند که به نظر می‌رسد این ارقام، با درخواست عربستان و دستکاری این دو منبع، به روزانه ۱۰ میلیون و ۳۲۰ هزار بشکه و ۱۰ میلیون و ۲۹۰ هزار بشکه در ماه مورد بررسی تغییر کرد. این دو منبع اعتبارشان را با این اقدام بی‌سابقه از دست دادند.
اینکه چرا عربستان اقدام به این کار کرده کاملا روشن است زیرا چشم‌اندازهای کوتاه‌مدت بازار نفت برای سال ۲۰۱۹ نشان می‌دهد بازار دوباره به دلیل افزایش تولید آمریکا در وضع مازاد قرار می‌گیرد، عربستان نمی‌خواست متهم به برهم ریختن تراز بازار، کاهش قیمت نفت و افزایش دوباره ذخیره‌سازی نفت کشورهای سازمان توسعه و همکاری‌های اقتصادی (اوای‌سی‌دی) شود.
در نشست کمیته نظارتی وزارتی مشترک(JMMC) در ماه ژوئیه، اجازه افزایش تولید ۱۵۰ هزار بشکه در روز به روسیه، ۱۰۰ هزار بشکه در روز به امارات و ۸۵ هزار بشکه در روز به کویت داده شد که به گفته حسین کاظم‌پور اردبیلی، نماینده ایران در هیات عامل اوپک این یک تخلف آشکار در JMMC است، زیرا JMMC اجازه توزیع مازاد پایبندی‌ها یا افزایش تولید کشورها را ندارد و تنها یک نهاد نظارتی است.
هم‌اکنون همه کشورها تقریبا در افزایش تولید آزاد هستند، به گونه‌ای که تولید نفت خام لیبی در ماه آگوست به ۹۲۶ هزار بشکه در روز و نیجریه به یک میلیون و ۷۲۶ هزار بشکه در روز رسیده و عراق هم بدون توجه به میزان تعهد خود، دائم در حال افزایش تولید است. تولید نفت خام عراق در ماه آگوست چهار میلیون و ۶۴۹ هزار بشکه در روز بوده که ۸۸ هزار بشکه در روز بیشتر از تولید مرجع ماه اکتبر ۲۰۱۶ است.
در این شرایط با توجه به اینکه تولید نفت ایران کماکان ادامه دارد و بازار نفت تقریباً در وضع متوازنی قرار گرفته، افزایش تولید نفت این کشورها به معنای افزایش ذخیره‌سازی‌های نفت خام کشورهای عضو اوئی‌سی‌دی و آمادگی برای جایگزینی کاهش صادرات نفت خام ایران است.
بر اساس گزارش ماه سپتامبر اوپک، ذخیره‌سازی‌های تجاری نفت کشورهای عضو اوای‌سی‌دی در ماه ژوئیه نسبت به ماه پیش یک میلیون و ۸۰۰ هزار بشکه افزایش یافته و به ۲ میلیارد و ۸۳۰ میلیون بشکه رسیده که ۱۹۴ میلیون بشکه کمتر از مدت مشابه پارسال و ۴۳ میلیون بشکه کمتر از میانگین پنج سال گذشته است. با توجه به افزایش خیره‌کننده تولید نفت غیراوپک به‌ویژه آمریکا در صورت ادامه این روند تولید از سوی برخی از اعضای اوپک، بدون تردید بار دیگر به ذخیره‌سازی‌های تجاری نفت کشورهای عضو اوئی‌سی‌دی افزوده می‌شود و قیمت نفت بار دیگر روند کاهشی خواهد داشت، البته هم اکنون به دلیل انتظارهای آینده و نگرانی از حذف نفت ایران و تداوم کاهش تولید نفت خام ونزوئلا، روند افزایشی در پیش گرفته است.
از سوی دیگر تولید نفت عراق به دلیل حضور شرکت‌های بزرگ بین‌المللی و آمریکایی در این کشور دائما در حال افزایش است. البته آخرین گزارش وود مکنزی در ماه سپتامبر حاکی از تثبیت تولید نفت این کشور در سطح چهار میلیون و ۴۸۰ هزار بشکه در روز در سال ۲۰۱۹ است، اما درباره برخورد با عراق هم باید گفت اوپک سازمانی است که سازوکار تحقق تصمیم‌های آن متکی بر اراده سیاسی کشورهاست و سازوکاری برای تنبیه یا جریمه اعضا ندارد.
در نهایت کارشناسان بر این باورند که باج‌گیری آمریکا از جهان و منطقه تمامی ندارد. ممکن است این کشور روزی حتی عربستان را به بهانه باز نکردن سفارت در پایتخت رژیم صهیونیستی تحریم و دلارهای نفتی این کشور را مسدود کند و حتی اجازه سفر هم به آنها ندهد یا درباره جنایت ۱۱ سپتامبر از آنها پاسخ بخواهد. در واقع هدف ترامپ، برخورد نظامی در بین کشورهای منطقه است تا سال‌های سال بتواند به‌راحتی از این منطقه نفت برداشت کند.