وزارت صمت؛ سد راه توسعه تجدیدپذیرها

محمدعلی پورامیری *
قیمت‌گذاری دستوری مهم‌ترین چالش برق تجدیدپذیر است. علاوه بر موضوع قیمت؛ بسیاری نیز مطالبات خود را دریافت نکرده‌اند بنابراین نتیجه ناترازی فعلی این زیرساخت و نگاه ما به حوزه انرژی بوده است و عکس‌العمل آن به مرور زمان در تمامی حوزه‌های برق و گاز و بنزین؛ شرایط فعلی است.
در سال‌های اخیر به دلیل کسری بودجه و قیمت‌گذاری دستوری در حوزه سرمایه‌گذاری در تجدیدپذیرها کم‌ کاری کرده و ضعیف عمل کرده‌ایم، به طوری که تجدیدپذیرها برای سرمایه‌گذاران بخش خصوصی هم جذاب نبوده‌اند، نشانه آن اینکه نیروگاه‌های گازی در بورس دارایی‌های بسیار ارزشمندی دارند اما سودآوری‌شان کم است.
تا زمانی که کسری و در تامین گاز مشکل نداشتیم به کسری برق توجه نمی‌کردیم به طوری که گفته می‌شد تا زمانی که گاز داریم؛ برق را به اندازه کافی تولید و مصرف می‌کنیم، اکنون در حوزه گاز هم کسری داریم و خلق ثروتی که می‌توانستیم در حوزه گاز داشته باشیم، از دست می‌رود، به طوری که مصارف خانگی و نیروگاهی دو ظرفیت بزرگی هستند که بیش از ۳۰‌درصد گاز و سرمایه‌گذاری در این بخش را به خود اختصاص داده‌اند و تا این مشکل ریشه‌ای اصلاح نشود ناترازی برطرف نمی‌شود.
هرچند تصمیمات اتخاذ شده باعث باز شدن فضا و ایجاد الگوهای متنوعی شده و بهترین آن عرضه تجدیدپذیرها در بورس سبز و ایجاد فضای عرضه و تقاضای واقعی است که کمتر تحت کنترل دولت است که باعث جذابیت برای سرمایه‌گذاران شده و منجر به ایجاد مدل‌های متنوع سرمایه‌گذاری شده است اما واقعیت اینکه فضای جدید سرمایه‌گذاری برای بلندمدت نداریم و درواقع این‌تصمیم‌ به دلیل شرایط بحران کمبود برق اتخاذ شده است. به همین دلیل هم است که صنایع ۵‌درصد برق مورد نیاز را از تجدیدپذیرها تامین می‌کنند تا دچار قطعی نشوند اینها اقدامات خوبی است که برای زمان بحران کمک می‌کند تا دچار مشکل بیشتری نشویم ولی برای سرمایه‌گذاری در این بخش سیاستگذاری جامع وجود ندارد هرچند فضایی برای سرمایه‌گذاری ایجاد شده است اما از سوی دیگر موانعی هم وجود دارد و آن اینکه وزارت صمت اجازه واردات پنل و اینورتر را نمی‌دهد.
واقعیت این است که ابتدا نیاز داریم به خودکفایی تولید برق برسیم بعد تولیدکننده پنل و اینورتر باشیم، وقتی فضا مناسب باشد محصول قابل رقابت و با کیفیت به تولید خواهد رسید، به عبارت دیگر در شرایطی که اکنون دچار ناترازی برق هستیم و کل شبکه مصرفی تحت فشار است اولویت رسیدن به خودکفایی تولید برق است تا تجهیزات آن. اگر کالایی می‌خریم که نیاز به سرمایه‌گذاری بالایی دارد باید تکنولوژی آن را داشته باشیم تا وابستگی کم شود ولی در شرایطی که اولویت اصلی تامین نیاز برق است نیازی نیست سرمایه را صرف تولید تجهیزاتی کنیم که طول عمر بالا و هزینه تولید و نگهداشت آن کم است به این معنا که خودکفایی برای ساخت تجهیزات در فاز اول اولویت نیست. درحال حاضر تقاضا برای تجهیزات تجدیدپذیر وجود دارد و قیمت‌های جهانی نیز بهبود پیدا کرده اما در کشور ما عدم امکان واردات محصولات امکان حل مشکل با قیمت مناسب را از مصرف‌کننده گرفته است، مساله دیگر تخصیص ارز است اگر بخواهیم مساله ناترازی را حل کنیم. واردات تجهیزات؛ نیاز به تصمیم‌گیری ملی با مرکزیت دولت دارد، بانک مرکزی به عنوان تخصیص‌دهنده ارز و منابع مالی برای سرمایه‌گذاری در این حوزه باید اقدامات لازم را انجام دهد.باید در نظر داشته باشیم که عدم تامین نیاز برق چه تبعات و عدم‌النفعی برای صنایع و مردم دارد بنابراین وزارت نیرو و صمت باید تصمیم‌گیری جامع و نقشه راه داشته باشند حال آنکه اکنون دچار تصمیم‌گیری خلق‌الساعه ارگان‌های مختلف قرار داریم و اجازه یک بیزینس پلن بلندمدت برای سرمایه‌گذاری‌ها را گرفته‌اند. هرچند در حال حاضر وزارت نیرو‌ شرایط بهتری ایجاد کرده اما زیرساخت‌ها برای انجام کار آماده نیست مدتی دولت با بودجه‌ای که در اختیار داشت می‌توانست مشکلات را اصلاح کند اما اکنون محدودیت درآمد امکان اصلاح را نمی‌دهد و مشکلات به راحتی خود را بروز می‌دهند و بلافاصله بازار عکس‌العمل نشان می‌دهد. اکنون نیاز به سرمایه‌گذاری نیست؛ ریشه اصلی مشکل قیمتگذاری دستوری است که اگر حل شود به طور اتوماتیک بخشی از مشکلات اصلاح و تقاضا بهینه می‌شود، وقتی قیمت مصرف‌کننده اصلاح شود و سیاست مدون داشته باشیم مشکل قابل حل است.مثلا ما سال‌ها بیشترین یارانه انرژی را در جهان پرداخت می‌کنیم در حالی که روال درست این است که یارانه را به بخش صنعت بدهیم این یارانه‌ای که در حوزه برق به مردم داده می‌شود رفاه کاذب ایجاد می‌کند، بنابراین تصمیم‌گیری سخت این است که پتانسیل این را داریم که عمده مشکل را با تجدیدپذیرها حل کنیم یعنی یارانه را به این سمت ببریم.
عمده ناترازی در ظهر تابستان است که بهترین زمان بهره بردن از نیروگاه‌های خورشیدی است ولی مشکل عدم سرمایه‌گذاری و احیای زیرساخت است و دلیل آن نیز قیمتگذاری دستوری است، اگر قیمتگذاری دستوری اصلاح شود و الگوی منطقی ایجاد کنیم که هم از اقشار ضعیف و هم از تولید حمایت شود مشکلات برق قابل حل است.
راهکار حل ناترازی برق یک راه‌حل چندوجهی است که به کار کارشناسی نیاز است، تبعات مختلفی دارد که همه موارد باید ارزیابی شود و وقتی این ساختارها اصلاح شود هم توسعه سرمایه‌گذاری ایجاد شده و هم نیازها اصلاح می‌شود یعنی نیاز کاذب بخش خانگی به سمت صنعت می‌رود که باعث خلق ثروت می‌شود و در این مسیر تجدیدپذیرها بخشی از راه‌حل هستند یعنی ما باید ابتدا عمق مشکل را کم کنیم و سپس راهکارهای چند بعدی را دنبال کنیم.
* کارشناس انرژی- منبع: ایلنا