وضعیت تولید زعفران در کشور و چالش‌های آن

نوسان قیمتی در سال‌های اخیر و تنش‌های آب و هوایی از عمده‌ترین عوامل تهدید‌کننده میزان تولید زعفران در کشور است. این روز‌ها، اواخر موسم برداشت گل‌های زیبای زعفران به عنوان طلای سرخ از مزارع کشور در استان‌های خراسان رضوی، خراسان جنوبی و شمالی، کرمانشاه، اصفهان و سیستان‌و‌بلوچستان است.
با توجه به موقعیت جغرافیایی ایران، کشت گیاه زعفران کاملا سازگار با شرایط اقلیمی کشور است، این گیاه که از لحاظ نیاز آبی، بسیار کم‌آبخواه است در مناطق نیمه‌گرمسیری که زمستان‌های ملایم و تابستان‌های خشک دارند به خوبی رشد می‌کند، همچنین گونه مناسبی برای جایگزینی در اجرای طرح الگوی کشت است.
زعفران محصول بومی تولیدی ایران است که علاوه بر مصارف غذایی، دارای خواص دارویی است. در حال حاضر ایران بیشترین سطح زیر کشت زعفران را در جهان را داشته و سهمی حدود ۹۰ درصدی از تولید این محصول را در اختیار دارد و ۱۰ درصد دیگر در سایر کشور‌ها و به صورت غیر‌متمرکز تولید می‌شود. طبق آمار‌ها سطح زیر کشت زعفران در کشور از ۱۲۰ تا ۱۳۰ هزار هکتار (امسال ۱۲۷ هزار هکتار) اعلام شده و تولید این محصول تا سال ۱۳۹۹، برداشت حدود ۵۰۰ تن زعفران خشک بوده که به گفته عضو شورای ملی زعفران ۲۰ درصد زعفران تولیدی در داخل مورد استفاده قرار می‌گیرد، اما آماری درباره میزان تولید و صادرات زعفران ایران در سال گذشته و امسال منتشر نشده است. غالب زعفران ایران (۸۰درصد) به بیش از ۱۰۰ کشور جهان صادر می‌شود. البته صادرات به این کشور‌ها مستقیم نیست و به وسیله ۳‌هاب واسط انجام می‌شود. زعفران به صورت عمده به ‌هاب‌های واسطی، چون امارات، اسپانیا و هنگ‌کنگ و از آنجا با انجام فرآیند‌های تجاری به سایر کشور‌ها ارسال می‌شود.
خراسان بزرگ ۹۰ درصد از زعفران کشور را تولید می‌کند. سه استان خراسان رضوی، خراسان جنوبی و خراسان شمالی به ترتیب بیشترین میزان تولید زعفران در کشور را به خود اختصاص داده‌اند. گفته می‌شود تربت حیدریه قطب تولید زعفران در جهان با تولید بیش از ۵۰ تن زعفران خشک که دارای رتبه اول از لحاظ تولید زعفران در دنیا است. همچنین زعفران قائنات با توجه به شرایط خاص آب و هوایی منطقه و برداشت قبل از طلوع آفتاب از کیفیت بالاتری در مقایسه با زعفران تولیدی سایر مناطق برخوردار است.
جشنواره‌ها
برگزاری جشنواره برای معرفی بیشتر زعفران و همچنین ایجاد بازار فروش مستقیم این محصول در برخی مناطق کشور هر ساله تدارک دیده می‌شود. از جمله در تربت حیدریه که باعنوان بزرگ‌ترین بازار گل زعفران کشور امسال ۷۲ غرفه خرید و فروش گل زعفران را در محل دائمی نمایشگاه فروش زعفران به مصرف‌کنندگان عرضه کرده و در قائنات هم هر ساله تعدادی تور گردشگری برای بازدید از مزارع زعفران برگزار می‌شود.
نکات قابل تامل درباره تولید زعفران
گفته می‌شود وضع تولید زعفران کشور در سطح قرمز قرار گرفته که یک عامل آن ناشی از نبود آمار و ارقام دقیق و رسمی از میزان تولید، فروش و صادرات است. آمار رسمی و دقیقی از تولید زعفران کشور در دست نیست و ارقام ارائه‌شده براساس تحلیل‌ها و گزارش‌های خبری است که برای محصول راهبردی چون زعفران که سهم قابل‌توجهی در صادرات غیرنفتی دارد، قابل قبول نیست. ضعف در مقوله مهم آموزش کشاورزان و ترویج سهم مهمی در بالا بردن عملکرد مزارع دارد؛ از جمله برنامه‌ریزی برای دوره‌های آموزشی و ترویجی در شناخت پیاز مناسب منطقه، نحوه آماده‌سازی زمین، نحوه صحیح کاشت و ترغیب کشاورزان به فراگیری آموزش، کمبود واحد‌های فرآوری و بسته‌بندی زعفران، در حالی که نحوه خشک کردن و فرآوری زعفران در فروش و صادرات آن تاثیر زیادی دارد. نایب‌رییس شورای ملی زعفران می‌گوید با اتمام برداشت زعفران، می‌توان جمع‌بندی نهایی آمار تولید را اعلام کرد، همچنین اعلام سطح زیرکشت زعفران هم به طور کلی با شناسنامه‌دار شدن مزارع این محصول امکان‌پذیر است که در آن صورت صادرکنندگان می‌توانند برنامه‌ای برای صادرات داشته باشند و در بحث خرید توافقی هم امسال با پیش‌بینی کاهش تولید، نیازی به خرید توافقی نیست.