وضعیت قرمز تجارت جهانی

گروه بین‌الملل- چهارشنبه گذشته دونالد ترامپ، رییس‌جمهوری ایالات متحده مطابق با وعده‌ای که داده بود سیاست اعمال تعرفه‌های همه‌جانبه علیه برخی کشورها را اجرایی و از آن به عنوان روز آزادی در کشورش یاد کرد. سیاستی که علاوه بر وعده‌های پیشین ترامپ در خصوص اعمال تعرفه برای کالاهایی وارداتی از کانادا، مکزیک، اتحادیه اروپا و چین شامل برخی دیگر از کشورهایی می‌شود که از متحدان تجاری ایالات متحده محسوب می‌شوند. در همین راستا و در حالی که دولت ترامپ چنین اقدامی را به عنوان آغاز عصر طلایی برای آمریکا توصیف کرده، در همان روز اول اعلام تعرفه‌ها نه‌تنها در ایالات متحده، بلکه در سایر نقاط جهان چنین موضوعی با پیامدهای قابل‌ملاحظه‌ای همراه شد.
ریزش کم‌سابقه بازار سرمایه
در همین رابطه شاهد بودیم به محض اعلام لیست تعرفه‌ها که برای حدود 100 کشور اعمال شده، بازار سهام ایالات متحده در ریزشی بی‌سابقه از زمان همه‌گیری کرونا در ماه ژوئن 2020 با بزرگ‌ترین افت یک روزه خود مواجه شد؛ به طوری که بورس S&P500 که عرضه‌کننده سهام 500 شرکت بزرگ آمریکایی است 4/‏‏8‌درصد ریزش داشت. همچنین در حالی که سهام نایک و اپل حدود 9‌درصد افت کردند، آمارها نشان می‌دهد بازار بورس داوجونز با ریزش 4‌درصدی و شاخص نزدیک نیز با افتی 6‌درصدی بسته شدند.
البته افت بازار سرمایه تنها معطوف به ایالات متحده نبوده و به طور طبیعی ضمن تاثیر بر بورس سایر کشورها باعث ریزش محسوس شاخص‌ها در نقاط مختلف دنیا شد. به عنوان مثال در حالی که بازار سهام آسیا و استرالیا برای دومین روز پیاپی پس از اعلام تعرفه‌های دولت ترامپ ریزش داشتند، سه شاخص عمده بازار سهام اروپا نیز در آخرین روز کاری بازارهای مالی و بورس این قاره شاهد افت بودند؛ به طوری که شاخص استاکس اروپا ۶۰۰ با 51/‏‏1‌درصد افت، شاخص دکس با 33/‏‏1‌درصد افت و شاخص کک ۴۰ با 58/‏‏1‌درصد افت مواجه شدند و به این ترتیب، این سه شاخص مهم در ماه مارس به ترتیب 8/‏‏3 درصد، 38/‏‏2‌درصد و 09/‏‏4‌درصد ارزش خود را از دست دادند. علاوه بر این در شرایطی که گفته می‌شود سقوط بازار سرمایه آمریکا ضرری نزدیک به دوتریلیون دلار را در روز اول ثبت کرده، طبق گزارش یورونیوز، همزمان با سقوط 3‌درصدی شاخص نیکی ژاپن در ماه مارس، سهام چرخه‌ای اروپا با ۱۲‌درصد کاهش، بیشترین افت را در شاخص «استاکس اروپا ۶۰۰» داشت. این افت عمدتا ناشی از کاهش ارزش سهام شرکت‌های لوکس و خودروسازی بود و دو شرکت فرانسوی هرمس و ال‌وی‌ام‌اچ نیز به ترتیب شاهد افت ۱۸‌درصدی و ۱۲‌درصدی بودند.
بخش خودروسازی نیز با زیان‌های سنگینی مواجه شد زیرا سرمایه‌گذاران نگران تاثیر تعرفه‌ها بودند و سهام‌ شرکت‌های مرسدس بنز 3/‏‏9درصد، فولکس‌واگن ۱۰درصد، بی‌ام‌و ۱۲‌درصد و استلانتیس ۱۷‌درصد کاهش یافتند. علاوه بر این سهام بخش‌های بهداشت و درمان و فناوری نیز از جمله بزرگ‌ترین بازندگان بازار سهام بودند؛ به طوری که سهام شرکت داروسازی نوو نوردیسک ۲۷‌درصد سقوط کرد که بدترین عملکرد آن از سال ۲۰۲۲ تاکنون بوده است. همچنین در ماه مارس دو شرکت بزرگ فناوری اروپا یعنی شرکت آلمانی اس‌آپ و شرکت ای‌اس‌ام‌ال هلدینگ به ترتیب شاهد افت 9/‏‏7‌درصدی و 7/‏‏10درصدی بودند.
فرمول تعرفه‌ها
در همین رابطه و در شرایطی که ترامپ مدعی شده چنین ریزشی در بازار بورس آمریکا موقتی بوده و بازارها تحت تعرفه‌های جدید رونق خواهند گرفت، فرمولی که تیم ترامپ برای اعمال تعرفه مورد استفاده قرار داده برمبنای کسری تجاری ایالات‌متحده با کشورهای مورد هدف است. برای نمونه اگر یک کشور تراز تجاری‌اش با آمریکا 10‌درصد مثبت باشد، باید به همین میزان برای صادرات کالا به ایالات متحده تعرفه پرداخت کند. به همین دلیل است که چین با احتساب تعرفه‌های جدید ترامپ باید 54‌درصد و اتحادیه اروپا نیز 20درصد جهت صادرات محصولات خود به آمریکا تعرفه پرداخت کنند.
از سوی دیگر به گفته کارشناسان اعمال تعرفه‌های جدید از سوی دولت ترامپ دارای دو ویژگی مهم است. نخست یکسان‌سازی تعرفه‌ها به این معنا که اعمال نرخ تعرفه یکسان برای همه شرکای تجاری، بدون نیاز به مذاکرات دوجانبه پیچیده در دستور کار قرار گرفته و در مرحله بعد تعرفه‌ها به ابزاری برای فشار بر کشورهایی که مازاد تجاری با آمریکا دارند تبدیل شده‌اند. بنابراین می‌توان گفت، تعرفه‌های متقابل نه به عنوان ابزاری تنبیهی، بلکه به عنوان مکانیسمی برای بازتوزیع منافع تجاری طراحی شده‌اند. با این حال، اقتصاددانان هشدار می‌دهند که این فرمول، اصول مزیت نسبی را نادیده می‌گیرد و ممکن است با کاهش رقابت‌پذیری، بهره‌وری بلندمدت را تضعیف کند. همچنین اگرچه این فرمول، فرآیند تعیین تعرفه را ساده‌سازی می‌کند اما خطرات اقتصادی متعددی مانند تورم واردات، اقدام متقابل و کاهش صادرات را به همراه خواهد داشت.
خطر فروپاشی صنایع اروپا
همانطور که از قبل نیز اعلام شده بود، اعلام سیاست تعرفه‌ای جدید ترامپ با واکنش جهانی و اقدام متقابل علیه آمریکا مواجه شده است؛ به طوری که از چین تا اتحادیه اروپا، رهبران جهان وعده داده‌اند که با اقدام کنونی ترامپ مقابله به‌مثل کنند. به عنوان مثال امانوئل ماکرون، رییس‌جمهور فرانسه تصمیم جدید دونالد ترامپ برای اعمال تعرفه‌های سنگین علیه متحدان اروپایی و شرکای تجاری ایالات متحده را رویکردی شتابزده و بی‌اساس خوانده و از شرکت‌های فرانسوی خواسته سرمایه‌گذاری در آمریکا را به حالت تعلیق در بیاورند.
از سوی دیگر در شرایطی که چین وعده داده اقدامات تلافی‌جویانه قاطعی علیه آمریکا انجام می‌دهد، اورسلا فون‌درلاین، رییس کمیسیون اروپا اعلام کرده که اتحادیه اروپا کارت‌های زیادی در اختیار دارد که می‌تواند از آنها برای مذاکره، منصرف کردن و در صورت لزوم پس زدن طرح‌های دونالد ترامپ در اعمال تعرفه‌های گسترده بر محصولات همه شرکای تجاری آمریکا استفاده کند. با این حال روزنامه فایننشال‌تایمز در گزارشی آورده است، اعمال تعرفه‌های آمریکا علیه شرکای اقتصادی اروپا، این قاره را با خطر سیل کالاهای ارزان‌قیمت چینی مواجه می‌کند که در نهایت می‌تواند منجر به فروپاشی صنایع اروپایی شود. براساس گزارش دویچه بانک، تولیدکنندگان چینی که با موانع تعرفه‌ای سنگین در بازار آمریکا مواجهند احتمالا مازاد محصولات خود را با تخفیف‌های عمده به اروپا منتقل خواهند کرد. این امر به‌ویژه در بخش‌هایی مانند کالاهای الکتریکی و ماشین‌آلات صنعتی خود را بیشتر نمایان می‌سازد. در همین رابطه آلمان به عنوان بزرگ‌ترین اقتصاد اروپا در خط‌مقدم این بحران قرار دارد زیرا از یک‌سو، تعرفه‌های ترامپ دسترسی تولیدکنندگان آلمانی به بازار آمریکا را محدود کرده و از سوی دیگر، کاهش رشد اقتصادی چین ناشی از تعرفه‌های آمریکا می‌تواند تقاضا برای کالاهای صادراتی آلمان را کاهش دهد. بنابراین کارشناسان هشدار می‌دهند که این ضربه دوگانه ممکن است اقتصاد آلمان را به سمت انقباض بیشتر سوق دهد.
البته هرچند برخی کارشناسان معتقدند، ورود کالاهای ارزان چینی ممکن است در کوتاه‌مدت به کاهش تورم در اروپا بینجامد اما این موضوع می‌تواند بانک مرکزی اروپا (ECB) را به کاهش سریع‌تر نرخ بهره تشویق کند؛ اقدامی که با خطر دامن زدن به حباب‌های دارایی همراه است. از طرف دیگر، تشدید جنگ تجاری جهانی می‌تواند رشد اقتصاد جهانی را تا 5/1درصد کاهش دهد که قطعا کابوسی اقتصادی برای اروپا خواهد بود.
پیامدهای سیاست تعرفه‌ای برای آمریکا
علاوه بر این در حالی که ترامپ تعرفه‌ها را ابزاری برای تقویت امنیت ملی آمریکا می‌داند و خودکفایی در بخش‌های حیاتی نظیر فناوری و انرژی می‌تواند فوایدی برای ایالات متحده داشته باشد اما طبق گزارش روزنامه وال‌استریت ژورنال تعرفه‌ها لزوما به بازسازی ظرفیت تولید داخلی منجر نمی‌شوند و در عوض با افزایش هزینه‌های تولید، رقابت‌پذیری صنایع حیاتی را تضعیف و وابستگی به سیاست‌های یارانه‌ای دولت را تشدید می‌کنند. به همین دلیل در حالی که سیاست‌های حمایت‌گرایانه ترامپ با سه چالش توزیع ناعادلانه هزینه‌ها، کاهش کارایی بازار و بی‌ثباتی سیاسی مواجه است، کارشناسان معتقدند هرچند تعرفه‌ها ممکن است در کوتاه‌مدت حمایت سیاسی جلب کنند اما شواهد تاریخی و نظریه‌های اقتصادی حاکی از آن است که این سیاست‌ها در بلندمدت با کاهش رفاه مصرف‌کننده، اختلال در تجارت جهانی و تضعیف موقعیت ژئوپلیتیکی آمریکا همراه خواهند بود.