وضعیت نابسامان بازار ماشین‌آلات

منیر حضوری- ماشین‌آلات فرسوده یکی از جدی‌ترین چالش‌های بخش معدن است؛ موضوعی که سال‌هاست از سوی فعالان این حوزه مطرح می‌شود اما هنوز حل نشده باقی مانده است. براساس آمارها تقریبا بیش از ۱۵‌هزار دستگاه ماشین‌آلات فرسوده در حوزه معدن داریم که بیش از ۲۰سال عمر دارند؛ مساله‌ای که هزینه بسیار زیادی برای معدنکاران ایجاد کرده است. به اعتقاد فعالان معدنی فرسودگی ماشین‌آلات موجب تاخیر و کاهش سرعت فعالیت در معادن و به دنبال آن تولید شده و به واسطه آن می‌تواند روی درآمد معدنکاران و درآمدهای ارزی کشور تاثیر منفی بگذارد، در حالی که اگر ماشین‌آلات در این بخش نوسازی شوند قطعا روی تولید اثرات مثبتی خواهند داشت.
اکثرا معادن به بیل مکانیکی نیاز دارند که همه تقریبا از خارج از کشور وارد می‌شود. فراتر از بحث نو یا دست دوم بودن آنها مساله این است که هزینه‌ها به شدت افزایش یافته است. بیل مکانیکی بسته به ظرفیت، اعداد و ارقام قابل ‌توجهی دارد. مشکل اینجاست که با وجود تورم هزینه‌های معدنکار نسبت به دو سال قبل بیش از 10برابر شده و نسبت به سال قبل حدود سه برابر شده است. در حال حاضر اجاره بیل مکانیکی کمتر از یک ‌میلیون تومان در هر ساعت نمی‌توان یافت. به طور مثال در یک پروژه اکتشافی وقتی 500ساعت نیاز باشد بیل مکانیکی هزینه زیادی، یعنی چیزی حدود 800‌میلیون تومان دارد. اگر به اینها هزینه سوخت، نگهبانی و تغذیه راننده را هم اضافه کنیم هزینه‌ها در هر یک ساعت تا یک‌ میلیون و 500‌هزار تومان هم می‌رسد.
با توجه به اینکه هزینه ماشین‌آلات معدنی در کشور ما چندین برابر قیمت واقعی است این شائبه را ایجاد می‌کند که حتما دست مافیا در میان است؛ مساله‌ای که ضربه سنگینی به بخش معدن می‌زند. ما هر سال با کمبود مواجه بوده‌ایم و در این بین بازار خود یک آینه بسیار خوب است. وقتی می‌بینیم قیمت لودر از 6 سال پیش از 350‌میلیون تومان به 14‌میلیارد رسیده، نشان می‌دهد که وضعیت بازار نابسامان است. به این ترتیب اینطور به ذهن می‌رسد که این بازار صرفا برای سود و رانت یک عده‌ای درست شده که بزرگ‌ترین ضربه را به بخش معدن می‌زنند.
رییس اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های صنایع و معادن سرب و روی ایران به «جهان‌صنعت» گفت: قیمت یک لودر zl50 در چین 60‌هزار‌ دلار است که به پول ما با‌ دلار 28 هزار و 500تومان تقریبا 2‌میلیارد تومان می‌شود. این در حالی است که همین ماشین‌آلات در حال حاضر در بازار 8‌میلیارد تومان است! هرچند باور داریم که به این ماشین‌آلات هزینه حمل‌و‌نقل و گمرک هم تعلق می‌گیرد اما حداکثر 20‌درصد افزایش قیمت پیدا می‌کند و این افزایش سه برابری قیمت به هیچ‌وجه معقول به نظر نمی‌رسد.
حسن حسینقلی تاکید کرد: این مساله نشان می‌دهد که حتما دست مافیا در میان است و شرایط به هیچ‌وجه عادی نیست؛ مساله‌ای که ضربه سنگینی به بخش معدن زده است چراکه ما سالانه حداقل 700‌میلیون تن باید باطله‌برداری صورت دهیم و ماده معدنی را جابه‌جا کنیم.
رییس اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های صنایع و معادن سرب و روی ایران ادامه داد: اگر بخواهیم به رشد 13‌درصدی بخش معدن برسیم حداقل عقل سلیم به ما می‌گوید که سالی 13‌درصد ماشین‌آلات اضافه کنیم اما از شش سال قبل تا امروز اگر از گمرک آمار بگیریم که ببینیم چند ماشین وارد شده است باید گفت که تقریبا 30‌هزار ماشین در بخش معدن داریم. در واقع از 6 سال قبل تا امروز سالی 5درصد باید ماشین وارد می‌کردیم اما از زمانی که اسماعیلی معاون وزیر بود و اعلام کرد که جلوی ماشین‌آلات را بگیرید این مساله با مشکل جدی روبه‌رو شده است. از 6 سال قبل به این طرف حداقل باید سالی‌ هزار ماشین اضافه وارد کشور می‌شد، یعنی ما باید 6‌هزار ماشین وارد کرده باشیم اما سوال این است که مونتاژ‌کارهایی که ارز نیمایی گرفته‌اند و ماشین وارد کرده‌اند و به دو، سه برابر فروخته‌اند چند ماشین وارد کرده‌اند؟!
حسینقلی با اشاره به اینکه اگر تعداد همه ماشین‌آلات را هم جمع کنیم به هزارتا نمی‌رسند، ادامه داد: هر سال با کمبود مواجه بودیم و در این بین بازار خود یک آینه است. وقتی می‌بینیم قیمت لودر از 6 سال پیش از 350‌میلیون تومان به 14‌میلیارد رسیده نشان می‌دهد که وضعیت بازار نابسامان است و در واقع یک بازار مصنوعی است. یعنی این بازار صرفا برای سود و رانت یک عده‌ای درست شده که بزرگ‌ترین ضربه را به بخش معدن می‌زند. او ادامه داد: این مساله باعث شده که باطله‌برداری و استخراج کاهشی شود.
او در ادامه به مساله عوارض صادراتی اشاره و تصریح کرد: ضربه بعدی بستن عوارض به صادرات مواد معدنی بود که سال 1401 تقریبا 5‌میلیارد‌ دلار صادرات بیشتر از واردات بود. سال 1402 عوارض بستند و 17‌میلیارد‌ دلار صادرات کمتر از واردات شد. حدودا 55‌میلیارد‌ دلار صادرات داشتیم یعنی با 50‌درصد کاهش صادرات مواجه شدیم ولی عجیب این است که تجدید نظر نمی‌کنند و عوارض را حذف نمی‌کنند.
میراث‌دار ۱۵‌ هزار دستگاه ماشین‌آلات فرسوده هستیم
به تازگی معاون صنایع ماشین‌آلات و تجهیزات وزارت صنعت، معدن و تجارت گفته است: در حوزه ماشین‌آلات راهسازی و معدنی میراث‌دار ۱۵‌هزار دستگاه ماشین‌آلات فرسوده هستیم. تولید ماشین‌آلات راهسازی و معدنی از ۱۷۵۰ دستگاه به ۳۵۰۰ دستگاه در سال ۱۴۰۱ رسید. برنامه سال ۱۴۰۲ تولید ۴۵۰۰ دستگاه بود که رشد تولید با توجه به آمارها تا بهمن ماه محقق شده است.
سیدمحمد موسوی درخصوص واردات ماشین‌آلات کارکرده در سال ۱۴۰۲ نیز گفت: به طور کلی برنامه وزارتخانه در بلندمدت تعمیق ساخت داخل و استفاده از تولیدات داخلی است. واردات ماشین‌آلات مستعمل صرفا برای حوزه ماشین‌آلات معدنی بود و از سال‌های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ برنامه‌ریزی شده بود.
وی افزود: ما میراث‌دار ۱۵‌هزار دستگاه ماشین‌آلات معدنی و راهسازی فرسوده هستیم، در حالی که در کشور سالانه فقط ۱۷۰۰ دستگاه تولید می‌شد و اگر به تولید داخل اکتفا می‌کردیم، ۱۰سال زمان می‌برد تا نیازهای کشور تامین شود، به همین دلیل همزمان با افزایش تولید در داخل کشور، بحث واردات ماشین‌آلات برنامه‌ریزی شده بود. در آن ایام برنامه‌ها این بود که ماشین‌آلات معدنی نو و پنج سال کارکرده با برندهای معتبر قابل استفاده است.