وعده‌های برباد رفته

چرا هدف‌گذاری تولید روزانه ۶ میلیون بشکه نفت محقق نمی‌شود؟

هستی عبادی- عقبگرد در هدف‌گذاری تولید نفت در برنامه هفتم توسعه اگرچه ممکن است در مقایسه با پیشرفت سریع رقبای نفتی ایران نگران‌کننده باشد، اما نگاهی به شرایط ایران که تحت تحریم‌های آمریکاست نشان می‌دهد توان تولید و صادرات نفت حتی بر مبنای همین هدف‌گذاری که برای برنامه هفتم انجام شده، می‌تواند دور از انتظار باشد.
در جداول فصل انرژی برنامه هفتم پیش‌بینی شده که تولید نفت ایران در پایان برنامه هفتم به حدود ۴/۴ میلیون بشکه نفت در روز برسد، این در حالی است که در برنامه‌های قبلی توسعه کشور سقف تولید ۶ میلیون بشکه در روز هدف‌گذاری شده بود. هرچند هیچ کدام از این هدف‌گذاری‌ها محقق نشد، با این حال این امیدواری ایجاد شده بود که در صورت لغو تحریم‌ها بهره‌برداری از میادین نفتی ایران به خصوص میادین مشترک سرعت بیشتری می‌گیرد.
امروز نه آن بلندپروازی‌های برنامه‌های قبلی محقق شده و نه چشم‌اندازی که برای ۱۴۰۶ ترسیم شده چنگی به دل می‌زند. هرچند برخی کارشناسان بر این باورند که چنین چشم‌انداز محدودی برای نفت با توجه به شرایط تحریم‌ها و توان مالی کشور برای توسعه صنعت نفت معقول‌تر است، با این حال شتاب کشورهای همسایه از جمله عراق در توسعه میادین مشترک گاهی نگران‌کننده است که نکند سرنوشت میدان گازی پارس جنوبی برای میادین مشترک نفتی هم اتفاق بیفتد.همین هفته گذشته وزیر نفت عراق اعلام کرد کشورش قصد دارد ظرفیت تولید نفت خود را که هم‌اکنون ۴/۵ میلیون بشکه در روز است به ۶ میلیون بشکه افزایش دهد. عراق افزایش تولید روزانه ۱۰ میلیون بشکه را هم در هدف‌گذاری‌های خود جای داده است.
فقط عراق نیست که به سرعت میادین نفت خود را توسعه می‌دهد، این سرعت پیشرفت در همه کشورهای نفتخیز در سال‌هایی که ایران تحت سایه تحریم‌ها قرار داشته، افتاده است به‌طوری که تولید نفت ایران به جای آنکه سال به سال بیشتر شود، کمتر شده است.
تشدید بی‌سابقه تحریم‌های همه‌جانبه و کاهش سطح مبادلات اقتصادی و مالی و توقف مذاکرات احیای برجام، توقف چندین‌ساله پروژه‌های سرمایه‌گذاری و زیرساختی نیازمند تامین مالی یا فناوری خارجی و… از جمله مهم‌ترین شرایط محیطی (بین‌المللی) حاکم بر برنامه هفتم است. کارشناسان صنعت نفت می‌گویند با توجه به شرایط بین‌المللی به جای برنامه توسعه، تدوین برنامه مدیریت بحران و کاهش آسیب‌های ناشی از آن ضروری‌تر است.
به گفته آنان، برنامه‌ریزی توسعه، نیازمند سطح حداقلی از ثبات اقتصادی و عادی‌سازی روابط با دنیاست که چنین چشم‌اندازی با توجه به کندی مذاکرات احیای برجام حداقل در کوتاه‌مدت دیده نمی‌شود.
دلیل کاهش اعداد برنامه هفتم
حسن مرادی کارشناس انرژی درباره علل کاهش پیش‌بینی‌ها در برنامه هفتم به «جهان‌صنعت» می‌گوید: شاکله دولت در برنامه‌ریزی‌های توسعه‌ای، کارشناسانی هستند که یا در سازمان برنامه و بودجه کار می‌کنند یا در وزارتخانه‌ها در بخش‌های مربوط به بودجه هستند و براساس جداول و داده‌های خاصی پارامترهای بودجه را مشخص می‌سازند که اگر در میدان، صحنه و عرصه محاسبه افزایش تولید شود، چقدر از این پیش‌بینی قابل تحقق است.
وی افزود: با این حال همین برنامه وقتی به مجلس می‌رود با توجه به اینکه ممکن است درصد بالایی از نمایندگان اولین سال حضورشان در قانونگذاری باشد، به بودجه نگاه سطحی داشته باشند و سعی کنند بخش‌هایی را به این برنامه اضافه کنند، در نتیجه ما هم در برنامه‌های توسعه‌ای و هم بودجه‌های سنواتی شاهد افزایش اعداد کمی برنامه‌ها و بودجه‌ها هستیم.
این کارشناس انرژی در ادامه تاکید کرد: به همین دلیل هم هست که اغلب برنامه‌های توسعه‌ای به بن‌بست منتهی می‌شود یا اعداد پیش‌بینی‌شده محقق نمی‌شود.
این کارشناس انرژی با بیان اینکه دولت در برنامه هفتم با توجه به عملکرد برنامه‌های قبلی هدف‌گذاری تولید نفت را کاهش داده، گفت: چون این پیش‌بینی‌ها قبلا محقق نشدند امروز شاهد هستیم که هدف‌گذاری‌های کمی برنامه هفتم هم کاهش پیدا کرده که به نظر من تصمیم معقولانه‌ای است که با توجه به ظرفیت‌های موجود در کشور هدف‌گذاری‌ها انجام شود.
مرادی درخصوص تاثیر تحریم‌ها گفت: بی‌تردید تحریم‌ها آثاری برجای گذاشته‌اند که حاصل وضع موجود است و کار پیش نمی‌رود، بنابراین طبیعی است که کشورهای همسایه که شرایطی مشابه ما ندارند، سرعت پیشرفت‌شان بیشتر باشد.
۵/۴ میلیون بشکه در روز هم ممکن نیست
غلامحسین حسنتاش از آن دسته کارشناسانی است که معتقد است پیش‌بینی عراق هم قابل تحقق نیست. وی در پاسخ به سوالات «جهان‌صنعت» در خصوص سرعت توسعه صنعت نفت عراق و هدف‌گذاری‌ای که این کشور برای افزایش تولید نفت دارد، گفت: «‌طبق آخرین گزارش منتشره توسط سازمان اوپک در ماه ژوئن ۲۰۲۳ تولید نفت عراق در ماه می‌ سال ۲۰۲۳ حدود ۱/۴ میلیون بشکه در روز بوده است‌. تولید نفت عراق در چند سال اخیر هرگز از حدود ۵/۴ میلیون بشکه در روز تجاوز نکرده و در چند ماه اخیر هم با کمی افت مواجه بوده است‌. در مورد تولید آینده نفت عراق زیاد اغراق می‌شود. به عنوان مثال دولت عراق در سال‌های ۱۳۸۸ و ۱۳۸۹ قراردادهای فراوان و گسترده‌ای را نسبتا با دست باز با شرکت‌های نفتی بین‌المللی منعقد کرد و ادعا شده بود که با انعقاد این قراردادها تولید نفت عراق در ۱۰ سال بعد از آن یعنی حدود سال ۱۳۹۸ به حدود
۱۱ میلیون بشکه در روز می‌رسد. بنده در همان وقت طی مقاله مفصلی در ماهنامه اقتصاد انرژی تحلیل کردم که این اعداد غیر‌قابل تحقق است و تولید نفت عراق پس از به نتیجه رسیدن این قراردادها از ۵/۵ میلیون بشکه تجاوز نخواهد کرد، اما حتی آن ۵/۵ میلیون بشکه هم محقق نشد‌. حالا هم به نظر من مجددا آن اغراق‌ها تکرار می‌شود و عراق چنین پتانسیلی ندارد.»
وی در ادامه افزود: «‌در مورد ایران هم بنده و خیلی از کارشناسان معتقد بودیم که رسیدن به تولید ۶ میلیون بشکه در روز در ایران حتی اگر منابع هم در اختیار باشد، با توجه به وضعیت مخازن و میادین نفتی ایران ممکن نیست و البته محدودیت‌های ناشی از تحریم هم مزید بر علت شد. به نظر من با توجه به توان تولید واقعی میادین ایران و با توجه به افت تولید سالانه این میادین که جبران آن به نوبه خود اقدامات و سرمایه‌گذاری زیادی می‌طلبد، اگر به گفته شما عدد ۵/۴ در برنامه هفتم پیش‌بینی شده باشد خیلی معقول‌تر از عدد برنامه ششم است، اما از نظر بنده با توجه به وضعیت تحریم‌ها و نیز وضعیت مدیریت صنعت نفت و شرکت ملی نفت ایران این عدد هم غیرقابل حصول است، مگر اینکه در سال‌های اول برنامه تحولی اساسی در وضعیت روابط خارجی ایران و نیز در مدیریت بخش نفت اتفاق بیفتد.»