وقتی اراده‌ای برای توسعه نیست

هستی عبادی- در حالی که کشورهای صنعتی دنیا با سرعت وصف نشدندنی به سمت توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر پیش می‌روند و در تلاش برای حذف سوخت‌های فسیلی هستند، در کشور ما هنوز یک برنامه جامع و فراگیر در این رابطه وجود ندارد.بخشی‌نگری در زمینه توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر باعث شده که سرعت کار نه تنها پایین باشد، بلکه سازمان‌ها یا شرکت‌هایی هم که در این رابطه در حال فعالیت هستند، عمدتا با درهای بسته یا موانع بسیار روبه‌رو شوند، مشکلی که لازم است دولت چهاردهم برای حل آن اهتمام جدی تری به کار بگیرد.
انرژی‌های تجدیدپذیر از منابع طبیعی نامحدودی مانند باد و خورشید به دست می‌آیند و برخلاف انرژی‌های فسیلی که موجب تولید دی اکسید کربن و گرمایش زمین می‌شوند با طبیعت سازگار و تمیزتر و سبزتر هستند. در سال ۲۰۱۹ حدود ۱۱‌درصد از انرژی مصرفی کل جهان از طریق انرژی‌های تجدیدپذیر به دست آمد و در نیمه نخست سال ۲۰۲۰ نیز مصرف این نوع انرژی تا 5/1‌درصد دیگر افزایش یافته است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که مزارع بادی نیازی به سوخت ندارند، تاثیر کمتری بر محیط‌زیست نسبت به سایر اشکال تولید برق دارند و اغلب به عنوان منبع خوب انرژی سبز از آنها یاد می‌شود. به طوری که به ازای هر ۱۰۰ مگاوات تولید انرژی تجدیدپذیر سالانه بیش از ۲۵۰‌میلیون لیتر آب و ۳۰‌میلیون لیتر گازوئیل صرفه‌جویی می‌شود.همچنین گزارش‌ها بیانگر آن است که به ازای هر ۱۰۰‌مگاوات تولید انرژی تجدیدپذیر سالانه بیش از ۲۵۰‌میلیون لیتر آب و ۳۰‌میلیون لیتر گازوئیل صرفه‌جویی می‌شود.
آن 11 هزار مگاوات کو، آقای رجبی مشهدی؟
هاشم اورعی، استاد دانشگاه صنعتی شریف درباره کارنامه انرژی‌های تجدیدپذیر به «جهان‌صنعت» با اشاره به اینکه بیش از 20‌سال است که در زمینه توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر شعار داده می‌شود، گفت: با گذشت دو دهه، هنوز کل سهم تولید برق کشور از برق مصرفی در طول سال به یک‌درصد هم نرسیده است به عبارت دیگر آنچه درباره توسعه این انرژی‌ها گفته می‌شود، بیشتر حرف است و حواله به آینده. او افزود: آقای مصطفی رجبی مشهدی، سخنگوی صنعت برق ایران چند روز پیش گفته که ما 22‌هزار مگاوات ظرفیت جدید برق در دست اجرا داریم که 50‌درصد آن تجدیدپذیر است که می‌شود 11‌هزار مگاوات؛ سوال این است که وقتی با گذشت 20‌سال فعالیت در زمینه انرژی‌های تجدیدپذیر کل ظرفیت نصب شده حدود 1250‌مگاوات است، چگونه می‌توان ادعا کرد که 11‌هزار مگاوات در دست اجرا وجود دارد؟ این ادعا کذب محض است. وزیر دولت سیزدهم هم در زمان رای اعتماد در مجلس قول داد که در طول 4‌سال 10‌هزار مگاوات به ظرفیت تجدیدپذیرها اضافه می‌شود که محقق نشد. امروز شاهدیم که از آن همه وعده، حدود 5‌درصد محقق شده است،بنابراین اعداد به صراحت نشان می‌دهند که در زمینه انرژی‌های تجدیدپذیر ناموفق بوده‌ایم. وی افزود: شورای اقتصاد مجوز 4500 مگاوات انرژی خورشیدی، 3‌هزار بادی و زیست توده را صادر کرده و مناقصه برگزار شده است اما این اقدامات اسمش کاغذ‌بازی است. نه اینکه نخواستند کاری انجام بدهند؛ موفق نبودند. مهم نیست چرا کار انجام نشده مهم نتیجه است که حاصل نشده و افراد این حوزه قابلیت‌های کافی را نداشتند.
اورعی با طرح این پرسش که چرا پروژه‌ها ناموفق بوده‌اند، خاطرنشان کرد: به دو‌دلیل ناموفق بودند؛ اول آنکه تفکر حاکم بر وزارت نیرو وظیفه خود را بنگاه‌داری می‌داند به جای اینکه حکمرانی و نظارت کند و کار را به دست بخش خصوصی بسپارد، گروهی در ساتبا نشسته‌اند‌، مناقصه برگزار می‌کنند و البته به حرف هیچ کس هم گوش نمی‌دهند . از اول تا آخر کار را هم می‌خواهند دست خودشان باشد. این افراد ناوارد و بدون اطلاع از جهان و ناشی، کت و شلواری را می‌دوزند که به تن هیچ کس نمی‌خورد، زمان سپری می‌شود و کار جلو نمی‌رود.درست مثل امروز که بعد از 3‌سال اقداماتشان هیچ نتیجه‌ای به همراه نداشته است. بنابراین اگر تغییرات اساسی در تفکر حاکم بر انرژی تجدیدپذیر صورت نگیرد و دولت و وزارت نیرو دست از دلالی انرژی و بنگاه‌داری در این زمینه برندارد، هر دولتی چه سیزدهم چه چهاردهم، برسرکار بیاید نتیجه‌ای به دست نخواهد آمد.
تولیدی که توجیه ندارد
استاد دانشگاه صنعتی شریف با اشاره به توان شرکت‌های داخلی در تولید سولار پنل‌های داخلی بیان کرد: همان‌طورکه که پروژه‌های مربوط به ساخت تجهیزات نیروگاه بادی با شکست مواجه شده، به همان دلیل هم ساخت پنل‌های خورشیدی با شکست مواجه خواهد شد. به چند دلیل، اول اینکه تقاضا برای این کار وجود ندارد، یعنی تقریبا همه دنیا ساخت پنل را رها کرده و چین تمام تولیدات را انجام می‌دهد.
وی ادامه داد چین برای دنیا پنل می‌سازد درواقع ما به دلایل اقتصادی نمی‌توانیم برای یک بازار 80میلیونی پنل خورشیدی درست کنیم و با یک کشوری که برای همه دنیا پنل می‌سازد رقابت کنیم؛ این کار محکوم به شکست است مگر اینکه یک اشتباه دیگری شبیه خودروسازی را با تولید سولارها تکرار کنیم، در مملکت را ببندیم و خودمان تولید کنیم.طبیعتا نتیجه این کار ایران‌خودرو و سایپا خواهد شد.یعنی حمایت‌های بیجا با راندمان پایین.
اورعی با تاکید براینکه تقاضای چندانی در کشور برای پنل‌های خورشیدی نداریم، گفت: بازار پرتقاضایی نداریم که تولید یک شرکت را توجیه کند.مشکل دیگر در زمینه تولید پنل‌های خورشیدی این است که سولار پنل‌ها در دنیا بیشترین راندمان آنها در بهترین حالت 22‌درصد است یعنی در حالت ایده آل از 100‌واحد خورشید که به صفحه می‌تابد، 22‌واحد می‌توانیم برق تولید کنیم. او با بیان اینکه روند تولید سولار پنل‌های خورشیدی دائم درحال تغییر است، یادآور شد: امروز شرکت‌های بزرگ تولیدکننده پنل‌های خورشیدی مبالغ هنگفتی را صرف تحقیق و توسعه می‌کنند که شرکت‌های سازنده ما نمی‌توانند این هزینه‌ها را پرداخت کنند در نتیجه اگر به این سمت برویم، اولین دستاوردی که از این تحقیقات و تکنولوژی‌های جدید به دست بیاید، شرکت‌های ما نابود می‌شوند چون توان رقابت با اینها را ندارند لذا معتقدم که در حال حاضر مشکل ما تولید تجهیزات انرژی خورشیدی و بادی نیست؛ بلکه اول باید سیستم را درست کرده و یک مدل اقتصادی مطلوب و عملی پیاده کنیم که تقاضا ایجاد شود تا بعدا سازنده‌ها به دنبال تولید بروند.
این کارشناس برق با تاکید براینکه انرژی تجدیدپذیر در کشور ما حتی شروع هم نشده است، گفت: مهم نیست چند روش اشتباه را پیش بگیرید مهم این است که انتهای آن بن بست است. قبل از همه اینها باید به این نکته توجه شود که تفکر حاکم بر وزارت نیرو، تفکر فسیلی است. همه افراد در مجموعه وزارت نیرو در فضای انرژی فسیلی رشد کرده‌اند اگر هم حرف انرژی تجدیدپذیر می‌زنند، اعتقادی به آن ندارند و صرفا چون موضوع داغ است، آنها هم اظهارنظری می‌کنند. او افزود: باید از سخنگوی صنعت برق بخواهید که نشان دهد این 11‌هزار مگاواتی که گفته‌اند کجا در حال اجرا شدن است؛ این پروژه‌ها فقط بر کاغذ است، انرژی تولید نمی‌شود، کما اینکه تا امروز هم نداده است چون به طور کلی مسیر غلط است. این کار‌ها یک شبه به نتیجه نمی‌رسد حتی روزی که صحبت از 10‌هزار مگاوات تولید انرژی‌های تجدیدپذیر بود، خود آقای وزیر نمی‌دانست چه می‌گوید نه اینکه دروغ بگوید.
هیچ‌کس پای کار نایستاد
ابراهیم خوشگفتار، رییس سابق سندیکای شرکت‌های تولیدکننده برق در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» با اشاره به شروع فعالیت انرژی تجدیدپذیر از دولت دوازدهم گفت: آن زمان هدف افزایش کارایی انرژی تجدیدپذیر بود اما نتیجه این شد که تولید به بیش از 1000‌مگاوات نرسید، به این دلیل که اولا قیمت ‌گذاری به نحوی بود که برای سرمایه‌گذار صرفه اقتصادی نداشت و دوما کسی به آن شدت به دنبال نیروگاه‌های تجدیدپذیر نبود. او افزود به نحوی که حتی تا سال 1400 ما تعداد خیلی محدودی نیروگاه بادی داشتیم که خود این نیروگاه‌ها هم با مشکلات زیادی رو‌به‌رو بودند. دلیلش هم این بود که به قراردادهایی که با آنها بسته شده بود عمل نمی‌شد، پولشان به موقع پرداخت نمی‌شد و درکل بدترین مدل رفتاری با انرژی تجدیدپذیر در این دوره صورت گرفت. بعد از آن دولت سیزدهم اعلام کرد که می‌خواهد در این زمینه فعالیت‌های خوبی داشته باشد و انصافا مدیر خوبی را سرکار گذاشت؛ در این چند سال مناقصه‌های زیادی هم برگزار شد که در آن حدود 4000‌مگاوات برنده شدند تا جایی که من اطلاع دارم در پیک سال 1402 به مدار وارد کردند. خوشگفتار تصریح کرد در حوزه توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر یک اختلافی بین وزارت نیرو و صمت وجود دارد که می‌گوید وزارت نیرو برای واحد‌های جدید خورشیدی که بتوانند پنل وارد کنند، سهمیه ارزی ندارد. آن پنل‌هایی که در داخل هم تولید می‌شود آنقدر قراردادهای زیادی بین خودشان در داخل بسته‌اند که نمی‌توانند به بیرون بدهند. او ادامه داد: از شروع کلنگ زدن خورشیدی تا ورود انرژی آن به مدار چیزی بیشتر از 8‌ماه زمان نمی‌برد؛ اگر کسی پای کار بایستد طی 8 ماه کار را به نتیجه خواهد رساند که متاسفانه این اتفاق نیفتاده است. این فعال صنعت برق گفت قرارداد بسته شده، مناقصه برگزار شده ولی ساز و کاری که بخواهد نیروهای تجدیدپذیر را به مدار بیاورد وجود ندارد. آنهایی هم که الان سرمایه‌گذاری کردند بین وزارت نیرو و وزارت صمت و حتی عده‌ای هم بانک مرکزی گیر کرده‌اند.