وقتی نوسازی در اولویت نیست

«جهان‌صنعت»- ۱۴ هزار کیلومتر خط لوله انتقال نفت و فرآورده عدد بزرگی است که به جای نوسازی، هر سال وصله و پینه می‌شود. آنطور که کارشناسان می‌گویند از آخرین نوسازی خطوط لوله انتقال نفت و فرآورده ایران در برخی از استان‌ها بیش از ۴ دهه می‌گذرد، اما هنوز اقدام اساسی در این رابطه نشده است.
ایران با داشتن ۱۴ هزار کیلومتر خطوط لوله انتقال نفت و فرآورده سالانه رقمی در حدود ۱۳۰ میلیارد لیتر نفت خام و فرآورده را از همین خطوط انتقال می‌دهد. از این میزان خط لوله ۱۳ هزار کیلومتر آن در استان خوزستان قرار دارد؛ خطوطی که به گفته کارشناسان بیش از ۴۴ سال است نوسازی نشده‌اند.
فقط خطوط لوله استان خوزستان نیست که نیاز به بازسازی دارند. خط لوله انتقال نفت و فرآورده از بندرعباس به رفسنجان هم دچار مشکلات اساسی است زیرا هم کهنه است و هم کشش انتقال نفت و فرآورده را ندارد. با وجودی که سال‌هاست خط لوله‌ای به موازات این خط کشیده شده، اما سال‌هاست متروکه مانده و به بهره‌برداری نرسیده است. هرچند مقامات شرکت ملی نفت وعده می‌دهند که این خط لوله امسال به بهره‌برداری خواهد رسید با این حال به نظر می‌رسد که کمبود منابع مالی یکی از موانع نوسازی خطوط لوله در ایران است.
هر سال در ردیف‌های بودجه رقمی برای نوسازی خطوط لوله در نظر گرفته می‌شود، اما در نهایت به دلیل تعهدات یارانه‌ای که بر دوش وزارت نفت قرار دارد، منابع این نوسازی در بخش‌های دیگر هزینه می‌شود و نوسازی هر سال به عقب می‌افتد.
خوزستان در اولویت
گزارش‌ها نشان می‌دهد که خوزستان با داشتن ۱۳ هزار کیلومتر خط انتقال نفت و فرآورده بیشترین میزان فرسودگی در خطوط لوله انتقال را به خود اختصاص داده است. در آخرین گزارشی که شرکت خطوط لوله و مخابرات ایران در وب‌سایت رسمی این شرکت منتشر کرده (مرداد ۱۴۰۱)، پروژه‌های نوسازی و بازسازی خطوط لوله برای استان خوزستان تنها به چند مورد منتهی می‌شود: پروژه ایمن‌سازی خطوط لوله ۱۰ و۱۲ اینچ در مسیر رودخانه فصلی بالارود شهرستان اندیمشک، ایمن‌سازی خط لوله ۱۲ اینچ فرآورده آبادان- اهواز در راستای انتقال پایدار، توسعه زیرساخت‌های مخابراتی در منطقه خوزستان و رفع نشتی و افزایش ضریب ایمنی و انتقال پایدار مواد نفتی عملیات تعویض ۷۰ متر از خط لوله ۱۲ اینچ فرآورده در کیلومتر۱۵ تقاطع (کیسینگ) جاده آبادان- اهواز. این در حالی است که کارشناسان معتقدند که بسیاری از خطوط انتقال این استان نیاز به بازسازی اساسی دارند.
این لوله‌های فرسوده عمدتا از کنار یا داخل رودخانه‌های اصلی خوزستان همچون کارون، دز، کرخه، مارون و زهره عبور کرده و از آنجا که قدمت برخی از این خطوط لوله بیش از ۴۰ سال است، در نتیجه همواره نشتی نفت و گاز به وفور رخ می‌دهد.ارسلان رحیمی مدیرعامل شرکت خطوط لوله و مخابرات نفت ایران سال گذشته گفته بود که متوسط عمر خطوط لوله انتقال نفت خام و فرآورده در جهان ۳۰ سال است و این عدد در کشور ما برای خطوط لوله انتقال نفت خام ۳۲ سال و برای خطوط لوله انتقال فرآورده‌های نفتی ۳۵ سال است.
او حتی اذعان کرده بود که خطوط لوله‌ای در کشور وجود دارد که از سال ۱۳۴۱ و ۱۳۳۵ در مدار بهره‌برداری قرار دارند. خطوطی که اگرچه این مقام وزارت نفت گفته که با روش‌های مختلف، بهره‌برداری از این خطوط بدون مشکل در حال انجام است، با این حال فرسودگی همیشه عامل اصلی حوادث است و نمی‌توان حوادث را پیش‌بینی کرد. ضمن اینکه بروز هر حادثه برابر با هزینه‌های تعمیر و هدررفتن منابع نفت و فرآورده و آسیب‌های زیست‌محیطی است.
مشکل اصلی؛ فقر منابع
هرچند هر سال در بودجه‌های سنواتی منابعی برای جبران فرسودگی و نوسازی خطوط لوله انتقال نفت و فرآورده‌های نفتی اختصاص می‌یابد، اما امسال این منابع از تبصره ۱۴ حذف و قرار شده که وزارت نفت از منابع داخلی خود منابع مورد نیاز نوسازی این خطوط را تامین کند. موضوعی که گفته می‌شود با توجه به تکالیف دیگر وزارت نفت و وجود صدها پروژه نیمه‌تمام و توسعه‌ای، در اولویت‌های بعدی قرار می‌گیرد.
براساس گزارش‌های رسمی وزارت نفت، در حال حاضر چند پروژه نوسازی خطوط لوله معطل مانده است. هرچند وزارت نفت وعده داده که برخی از این پروژه‌ها امسال به بهره‌برداری می‌رسند با این حال کارشناسان هشدار می‌دهند که تاخیر در تکمیل این پروژه‌ها اتلاف منابع را در پی خواهد داشت.
معروف‌ترین پروژه‌های ناتمام خط بندرعباس-رفسنجان به طول ۴۶۸ کیلومتر است که سال‌هاست در انتظار تکمیل است. علاوه برآن خط سبزاب- شازند و تبریز-خوی- ارومیه به طول ۱۲۵ کیلومتر هم ناتمام مانده است.
دو پروژه تابش و پارس هر کدام به ترتیب به طول ۹۱۸ و ۴۰۰ کیلومتر از دیگر پروژه‌های روی زمین مانده است. پروژه گوره- جاسک که در دولت قبل با بوق و کرنا خبر از تکمیل آن داده شد، هم از جمله طرح‌های روی زمین مانده است که هنوز به بهره‌برداری نرسیده است.
ارسلان رحیمی مدیرعامل شرکت خطوط لوله و مخابرات ایران چندی پیش درباره این پروژه گفته بود که «این پروژه ملی بوده، اگرچه هزینه داشته ولی باید تکمیل شود، نظر بر این بود که با بررسی کامل‌تری انجام شود، پروژه نواقصی دارد که شرکت ملی نفت به جد پیگیر آن است.»
کارشناسان صنعت نفت می‌گویند، علاوه بر خطوط لوله داخل خشکی، عمده تاسیسات تولید نفت و گاز در بخش دریا هم با این مشکل مواجه هستند، به طوری که خطوط انتقال فلات قاره که شامل میادین مشترک (۱۵ میدان از ۲۸ میدان مشترک) است، در معرض خطر فرسودگی مزمن و خطرناک سازه‌های دریایی به عنوان یک تهدید جدی و نامحسوس برای امنیت عرضه نفت مواجه هستند، علاوه برآنکه امکان غرق‌شدن بعضی از سازه‌های دریایی به دلیل زنگ‌زدگی و خوردگی تاسیسات هم وجود دارد.