پاسکاری مسوولان

گروه جامعه- با آغاز فصل پاییز و سرمای هوا، شرایط برای افزایش آلودگی هوا به‌ویژه در کلانشهرها و بالا رفتن شاخص‌های کیفیت هوا مهیا و پدیده وارونگی دما باعث حبس آلودگی در سطح شهرها می‌شود. در هر صورت شهر موجود ثابتی نیست و دائم در حال تغییر و رشد است. به دنبال آن منابع آلاینده نیز تغییر می‌کند که در سیاهه انتشار باید در نظر گرفته شود. سیاهه انتشار، مهم‌ترین ابزار علمی و مدیریتی شناخت و کاهش آلودگی هواست که به ما در شناسایی و اهمیت‌سنجی منابع مختلف تولید آلاینده‌ها می‌تواند کمک کند. شرکت کنترل کیفیت هوا در دو دوره متوالی طی سال‌های۹۲ و ۹۶، سیاهه انتشار شهر تهران را تدوین و به‌روزرسانی کرد. براساس نتایج به دست آمده سهم منابع متحرک از جمله خودروهای شخصی، تاکسی، موتورسیکلت، اتوبوس، کامیون و.‌.‌. در تولید ذرات معلق کمتر از 5/2میکرون ۶۰‌درصد – معادل ۶۳۳۸ تن – برآورد شده که در این بین نقش کامیون‌ها نسبت به سایر منابع آلاینده‌ متحرک پررنگ‌تر گزارش شده است. سهم کامیون‌ها در تولید ذرات معلق حدود ۱۶‌درصد و سهم خودروهای شخصی حدود ۱۴‌درصد است، همچنین موتورسیکلت‌ها و اتوبوس‌ها به ترتیب حدود ۱۰ و ۶‌درصد در آلودگی هوای تهران طی شش ماهه دوم سال موثر هستند. علاوه بر منابع متحرک، منابع ثابت نیز در آلودگی هوا و تولید ذرات معلق نقش مهمی دارند. برای مثال سهم صنایع و نیروگاه‌های تهران و اطراف آن در تولید ذرات معلق کمتر از 5/2میکرون حدود ۳۰‌درصد گزارش شده است و در کنار این، منابع دیگری از جمله پالایشگاه‌ها و پایانه‌های اتوبوس نیز هر کدام به ترتیب حدود 4/4 و 3/2‌درصد در آلودگی هوای تهران سهم دارند.
این اطلاعات مربوط نتایج مطالعات منتشر شده در هفت سال پیش است و این در حالی است که چنین مطالعاتی می‌تواند به عنوان مبنای اصلی برای اتخاذ و اجرای تصمیمات موثر در کاهش آلودگی هوا و برنامه‌ریزی برای بهبود کیفیت هوای تهران مورد استفاده قرار گیرد بنابراین به‌روزرسانی یافته‌ها می‌تواند نقش مهمی در شناخت وضعیت موجود و برنامه‌ریزی برای انجام اقدامات مرتبط با آلودگی هوا داشته باشد چراکه علل اصلی آلودگی کلانشهرهای ایران یکسان نیست. به عنوان نمونه به گفته شینا انصاری رییس سازمان حفاظت محیط‌زیست، علت اصلی آلودگی هوای شهرهایی مانند تهران منابع متحرک بوده اما فعالیت نیروگاه‌ها علت اصلی آلودگی شهرهایی مانند کرج و اصفهان است. در این شرایط صدیقه ترابی، سرپرست معاونت انسانی سازمان حفاظت محیط‌زیست در گفت‌وگو با ایسنا از به‌روزرسانی سیاهه انتشار آلودگی هوا خبر می‌دهد و می‌گوید:«این موضوع در دستور کار ماست. مقدمات آن را آغاز کرده‌ایم و به‌زودی انجام مطالعات شروع می‌شود. برای انجام این کار از همکاری دستگاه‌ها و نهادهای ذی‌ربط بهره خواهیم برد.» امید می‌رود که هرچه سریع‌تر اقدامات مقدماتی برای تدوین سیاهه انتشار طی شود تا تدوین این نقشه راه آغاز شود چراکه بدون اطلاعات دقیق انجام هر اقدامی ثمربخش نخواهد بود.
براساس اعلام شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، شاخص کیفیت هوا در حال نگارش این گزارش روی عدد ۱۴۹ قرار گرفته و هوا در مرز آلودگی برای همه افراد جامعه است، همچنین طی ۲۴ساعت گذشته شاخص کیفیت هوا روی عدد ۱۶۰ بود و هوا برای همه افراد جامعه آلوده بود. تهران از ابتدای سال پنج روز هوای پاک، ۱۷۵روز هوای قابل قبول و ۷۸روز هوای ناسالم برای گروه‌های حساس و پنج روز هوای ناسالم داشته است. براساس تصمیم کمیته اضطرار آلودگی هوا دیروز و امروز کلاس درس تمام مقاطع تحصیلی در تهران غیرحضوری شده است و فعالیت کلیه دستگاه‌های اجرایی و نهادهای عمومی غیردولتی به غیراز بانک‌ها با حضور ۵۰‌درصد کارکنان صورت می‌پذیرد. نفس‌های بسیاری در این هوای آلوده به شماره افتاده و شهروندان مطالباتی از دستگاه‌های مختلف به ویژه شهرداری تهران برای کاهش آلودگی هوا دارند.
قوانینی که شهرداری را موظف به کاهش آلودگی هوا کرد
فرهاد خسروانی، مدیر و کارشناس مطالعات خدمات شهری و محیط‌زیست مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران با یادآوری این مساله که طبق قانون هوای پاک، وظایف دستگاه‌های اجرایی برای کاهش آلودگی هوا از جمله وزارتخانه‌های نفت، نیرو، کشور، راه‌وشهرسازی، امور اقتصادی و دارایی، صنعت، معدن و تجارت، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، آموزش‌وپرورش، سازمان حفاظت محیط‌زیست، سازمان صدا و سیما، سازمان استاندارد و سایر نهادها مشخص است، گفت: براساس این قانون، تمامی دستگاه‌های مسوول موظف‌اند در راستای مقابله با آلودگی هوا، اقداماتی در زمینه بهبود کیفیت سوخت، کنترل کیفیت خودروها، پایش منابع ساکن، مدیریت حمل‌ونقل، پایش و کنترل مستمر آلودگی هوا و آموزش و اطلاع‌رسانی انجام دهند و در صورت کوتاهی هر یک از نهادها، آنها باید پاسخگو باشند.
وی در پاسخ به این سوال که هر کدام از نهادهای متولی در کاهش آلودگی هوا تا چه حد به وظایف خود براساس این قانون عمل کرده‌اند؟ ابراز داشت: در خصوص شهرداری، انتظارات از این نهاد باید با توجه به وظایف مشخص شده در قانون هوای پاک بررسی شود.
این کارشناس محیط‌زیست به تشریح وظایف شهرداری تهران طبق قانون و آیین‌نامه‌های مصوب پرداخت و گفت: بهتر است ابتدا مفاد مرتبط با وظایف شهرداری در این قانون و آیین‌نامه‌های اجرایی آن را مرور کنیم و سپس به بررسی اقدامات این نهاد در راستای انجام تکالیفش بپردازیم.
به گفته وی، براساس ماده ۷ قانون نحوه جلوگیری از آلودگی هوا که در سال ۱۳۷۴ مصوب شده است، شهرداری‌ها و دیگر نهادها موظف‌اند تردد وسایل نقلیه و سیستم حمل‌ونقل شهری را به نحوی مدیریت کنند که ضمن کاهش آلودگی هوا، پاسخگوی نیازهای روزانه سفرهای شهری باشد. در ماده ۱۰ این قانون، وزارت کشور موظف است از محل درآمدهای شهرداری‌ها و بودجه عمومی خود، ناوگان حمل‌ونقل عمومی درون‌شهری را سالانه ۵‌درصد افزایش دهد و ماده بیستم نیز سوزاندن پسماندهای بیمارستانی، صنعتی و خانگی در فضای باز ممنوع است و متخلفان با جزای نقدی مواجه خواهند شد. وی افزود: ماده ۲۲ قانون نحوه جلوگیری از آلودگی هوا، شهرداری‌های شهرهای بزرگ را موظف کرده که تا ۱۰سال پس از ابلاغ قانون، سرانه فضای سبز شهری را به حداقل ۱۵متر مربع برسانند و همچنین طبق ماده۲۷ آن وزارتخانه‌های مربوطه و شهرداری‌ها موظف به ایجاد حریم سبز بزرگراه‌ها و کمربند سبز شهرها هستند.
مدیر مطالعات خدمات شهری و محیط‌زیست مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران به آیین‌نامه اجرایی ماده ۷ قانون هوای پاک نیز اشاره کرد و بیان داشت: براساس ماده ۲ این قانون، محدودیت‌های تردد وسایل‌نقلیه به پیشنهاد شهرداری یا سازمان محیط‌زیست و تایید شورای ترافیک اعمال می‌شود. همچنین طبق ماده ۵ شهرداری‌ها باید قبل از اعمال محدودیت تردد، سامانه حمل‌ونقل عمومی متناسب را فراهم کنند تا اختلالی در تردد شهروندان ایجاد نشود.
خسروانی با بیان اینکه آیین‌نامه فنی در کنترل و کاهش آلودگی‌ها هم از جمله این مباحث قانونی مرتبط هستند، ابراز داشت: در ماده ۲۰ این آیین‌نامه، شهرداری‌ها و دیگر نهادها موظف‌اند امکان دسترسی به اطلاعات سنجش آلودگی هوا را فراهم کنند.
تامین سرانه فضای سبز در تهران به کجا رسید؟
خسروانی در ادامه با تاکید بر اینکه در شهر تهران، سرانه فضای سبز از سطح تکلیف قانونی فراتر رفته و به حدود ۱۸متر مربع برای هر نفر رسیده است، گفت: جنگل‌کاری و کمربند سبز اطراف تهران تا پایان سال ۱۴۰۳ از مرز ۵۰‌هزار هکتار عبور خواهد کرد.
به گفته وی، در حوزه معاینه فنی، زیرساخت‌های شهرداری برای انجام معاینات برتر فراهم شده و شهروندان می‌توانند با استفاده از این معاینات، از تخفیفات ورود به طرح ترافیک بهره‌مند شوند. ضمن اینکه کنترل مکانیزه تردد در محدوده ترافیک و آلودگی هوا توسط شهرداری و با همکاری راهور به طور مرتب اجرا می‌شود.
آلودگی هوا هر ساله به ویژه در پاییز در تهران و کلانشهرهای دیگر کشور تشدید می‌شود و قربانیان زیادی می‌گیرد. برای مقابله با این موضوع بارها روش‌ها و راهکارهای مختلفی ارائه شده و کمبود قانون هم وجود ندارد اما به دلیل اجرایی نشدن قانون توسط همه دستگاه‌های مرتبط با آلودگی هوا و قصور آنها به دلایل متعدد همچنان شاهد جولان ذرات معلق در هوای کلانشهرهایی همچون تهران هستیم.
مجلس و دولت برای حل معضل آلودگی هوا همکاری نمی‌کنند
مهدی چمران، رییس شورای شهر تهران روز یکشنبه در حاشیه جلسه دویست‌و هشتادوششمین شورای شهر در جمع خبرنگاران گفت: اگر در این ارتباط به مدیریت واحد رسیده بودیم وضعیت اکنون چنین نمی‌شد. مدیریت واحد که نه ما یک پله پایین‌تر آمدیم و پیشنهاد مدیریت هماهنگ را دادیم تا شکل بگیرد اما نه در مجلس و نه در دولت وقت تصویب نشد و اکنون روند با همان شکل سابق ادامه دارد.
به گفته او، با فعالیت یک یا دو بخش مشکل آلودگی هوای تهران برطرف نمی‌شود و باید همه بخش‌ها کنار هم قرار بگیرند تا از این طریق مشکل برطرف شود. چمران گفت: در سال‌های گذشته وزیر کشور وقت دو جلسه در این خصوص برگزار و وظایفی را برای برخی دستگاه‌ها تعیین کرد که قابل قبول بود ضمن اینکه دستگاه‌هایی که نتوانسته بودند کاری کنند نیز بازخواست شدند اما هنوز به نتیجه چندان موفقی در این خصوص نرسیده‌ایم.
وی افزود: هم اینکه ۲۳دستگاه در آلودگی هوا دخیل و مسوول هستند و همه باید به وظایف خود عمل کنند. سایر دستگاه‌ها نیز باید وارد عمل شوند و قانون هوای پاک را اجرا کنند. تردد خودروهای پلاک شهرستان هم در صورتی که کار ضروری داشته باشند بلامانع است و باید پس از انجام کار به شهر خود بازگردند.
چمران تاکید کرد: اصل موضوع در آلودگی هوا، دولت است. باید برای اموری همچون بنزین اقدامات لازم انجام شود و وزارتخانه‌های دیگر نیز باید به میدان بیایند تا به جای مناسبی برسیم. اینکه دولت در زمان شهید رییسی و هم اکنون هماهنگی انجام می‌دهد تا 2هزار و ۵۰۰ دستگاه خارجی و داخلی خریداری شود که آلایندگی ندارند، قدم بزرگی بوده و این همکاری قابل تقدیر است و امیدواریم به نتیجه برسد.
رییس شورای شهر تهران با تاکید بر اینکه گازوئیل مصرفی شرکت واحد کیفیت بالایی دارد، گفت: عدد این گازوئیل نهایتا ۲۵ ppm بوده و این عدد خوبی است.