پایان دیکتاتور در تبعید

زین‌العابدین بن‌علی پنجشنبه ۱۹ سپتامبر ۲۰۱۹ آخرین نفس‌های زندگی در تبعید و انزوا را در عربستان سعودی کشید و درگذشت. رییس‌جمهوری پیشین تونس پس از بیست‌وچهار سال زمامداری با شعله آتشی که از خودسوزی یک جوان در کشورش زبانه گرفت و به خیزش مردمی و انقلاب منجر شد از قدرت خلع شد و به عربستان گریخت.

پایه‌های حکومت زین‌العابدین بن‌علی ابتدا با اعتراض‌ها به وضعیت معیشتی، نرخ بالای بیکاری و رواج فساد دولتی لرزان شد و سپس با به میان آمدن دیگر مطالبات از جمله آزادی‌های اجتماعی و نیز حق انتخاب نظامی مبتنی بر رای مردم فرو ریخت.

زین‌العابدین بن‌علی هشتاد و سه سال پیش در تونس متولد شد. در دوران دبیرستان به جنبش‌های مخالف استعمار فرانسه پیوست و برای مدت کوتاهی هم به زندان افتاد، اما تحصیلات عالی خود را در مدارس نظامی فرانسه و آکادمی‌های اطلاعاتی و ضداطلاعاتی این کشور گذراند.

او پس از سال‌ها خدمت در سمت‌های امنیتی و دیپلماتیک، سال ۱۹۸۷ میلادی قدرت را از دستان حبیب بورقیبه که به باور فرانسه و ایتالیا دیگر قادر به رهبری تونس نبود گرفت.

 مردم تونس از انتصاب بن‌علی استقبال کردند. او با وجود سال‌ها خدمت در مقام رییس سازمان امنیت کشور مخالف مجازات‌های شدید علیه بنیادگرایان اسلامی بود.

زین‌العابدین بن‌علی در عرصه بین‌المللی هم به توفیقاتی دست یافت. او سال ۱۹۸۷ موفق به دریافت جایزه دموکراسی و حقوق بشر از موسسه مطالعات سیاسی و اجتماعی فرانسه شد. هنگام دریافت این جایزه به او گفته شد: «شما در هفتم نوامبر ۱۹۸۷ شالوده دموکراسی را بنا گذاشتید و عزت ملت تونس را تضمین کردید.»

تونس تحت رهبری رییس‌جمهور بن‌علی نخستین انتخابات چند حزبی را در سال ۱۹۹۴ برگزار کرد که در پی آن احزاب مخالف ۱۹ کرسی از ۱۶۳ کرسی پارلمان را از آن خود کردند.

زین‌العابدین بن‌علی در مقطعی از زمان نقش مثبتی در بهبود اقتصاد کشورش ایفا کرد اما این روند تداوم چندانی نداشت چرا که با افزایش جمعیت جوان، بالا رفتن نرخ بیکاری و ترویج فساد دولتی معضلات اساسی به تدریج در جامعه تونس ریشه دواند.

رییس‌جمهور بن‌علی سال ۲۰۰۲ در رفراندومی پارلمان تونس را به دو مجلس عوام و شورای‌عالی تقسیم و قانون اساسی را به نحوی ترمیم کرد که سن نامزدی ریاست‌جمهوری تا ۷۵ سالگی افزایش یابد. نمایندگان اتحادیه آفریقا انتخابات سال ۲۰۰۹ تونس را منصفانه توصیف کردند، اما آمریکا با وجود این استدلال که به ناظران بین‌المللی اجازه نظارت بر انتخابات داده نشده است همچنان به همکاری با تونس ادامه داد.

سیاست خارجی بن‌علی برخلاف برخی همسایگانش، بر حسن تفاهم با تمام کشورهای جهان استوار بود. با این همه در داخل کشور فساد و بیکاری گسترده گریبان دولت او را می‌فشرد، اما آنچه پایان زین‌العابدین بن‌علی را رقم زد و انقلاب تونس را به بار نشاند و کشورهای دیکتاتور عرب را لرزاند و آغازگر جنبش موسوم به بهار عربی شد، خودسوزی جوانی سبزی‌فروش بود به اسم محمد البوعزیزی که با سیلی یک پلیس زن خودسوزی کرد تا موج تظاهرات اعتراضی کشورهای عرب را یکی پس از دیگری دربر گیرد.

پیام بن‌علی پیش از مرگش

دختر زین‌العابدین بن‌علی پیام اخیر پدرش را در صفحه خود در اینستاگرام منتشر کرد که در آن آمده است: «ای وطن قدرنشناس، استخوان‌هایم را به تو نخواهم داد.»

این پیام نسرین بن‌علی، دختر زین‌العابدین بن‌علی، رییس‌جمهوری تازه درگذشته تونس چندین ساعت پس از فوت وی منتشر شد. رییس‌جمهوری پیشین تونس پس از انقلاب ۲۰۱۱ و فرارش به خارج از کشور، اقامت در عربستان را انتخاب کرد.

منیر بن‌صالحه، وکیل‌مدافع رییس‌جمهوری اسبق تونس گفت که بن‌علی قبل مرگش وصیت کرد که در تونس دفن نشود و او خواسته است که در عربستان سعودی دفن شود و مراسم تدفینش دیروز بود.

این در حالی است که یک منبع در نخست‌وزیری تونس اعلام کرد، اگر خانواده بن علی بخواهند که او در تونس دفن شود، دولت درخواست‌ آنها را خواهد پذیرفت. او گفت که دولت تلاش خواهد کرد تا مراسم تدفین در بهترین شرایط انجام شود. بعد از حبیب بورقیبه، بن‌علی دومین رییس‌جمهوری تونس از زمان استقلال این کشور از فرانسه در سال ۱۹۵۶ بود. بن‌علی در اکتبر ۱۹۸۷ تصدی پست نخست‌وزیری را برعهده گرفت و سپس یک ماه بعد از آن در نوامبر همان سال، عهده‌دار پست ریاست‌جمهوری شد.