پایان ماه عسل آمریکا و عربستان

گروه بین‌الملل- شی جین‌پینگ رئیس‌جمهوری چین که برای سفری سه روزه وارد ریاض شده است، روز پنجشنبه با استقبال رسمی و گرم ولیعهد عربستان وارد کاخ سلطنتی شد. استقبالی که به گفته رسانه‌ها دقیقا نقطه مقابل برخورد با جو بایدن رئیس‌جمهوری آمریکا بود.
در همین رابطه شی جین‌پینگ علاوه بر امضای توافقنامه‌های اقتصادی به مبلغ ۳۰ میلیارد دلار، روز گذشته در نشست رهبران عرب و همچنین شورای خلیج‌فارس نیز شرکت کرد. او در یادداشتی که در رسانه‌های سعودی منتشر شده، سفر خود به عربستان را سفری تاریخی دانست که دوران جدیدی از روابط پکن با جهان عرب و عربستان را نوید می‌دهد. در این سفر همچنین اولین نشست سران چینی-عربی و نیز نخستین جلسه مقامات چین با کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس نیز در دستور کار قرار دارد.
سفر شی به عربستان در حالی صورت گرفته که اکنون روابط میان ریاض و واشنگتن در نقطه حساسی قرار دارد. از این رو صحبت‌های شی جین‌پینگ در خصوص روابط استراتژیک با عربستان و همچنین نحوه استقبال مقامات سعودی از وی به گفته کارشناسان پیام روشنی به آمریکاست. یعنی از یک منظر عربستان نشان می‌دهد که دیگر آنچه را که واشنگتن دیکته می‌کند تمکین نکرده و از سوی دیگر فرصتی برای رئیس‌جمهوری چین است تا نفوذ و نقش بین‌المللی خود را به عنوان یک بازیگر مهم نشان دهد.
در این راستا جان کالابرس، مدیر پروژه خاورمیانه- آسیا در گفت‌و‌گو با الجزیره توضیح می‌دهد: چین بزرگ‌ترین بازار نفت‌خام عربستان بوده و بیش از ۲۵ درصد صادرات نفت‌خام این کشور در سال ۲۰۲۱ به چین اختصاص داشته است. از سوی دیگر پروژه‌های دیگری نیز مانند شهر جدید نئوم با سرمایه‌ای ۵۰۰ میلیارد دلاری در دستور کار سعودی‌ها قرار دارد که در این زمینه نیز چینی‌ها خواستار مشارکت در حوزه فناوری و سایر همکاری‌های اقتصادی و تجاری با چین هستند.
به همین دلیل است که یکی از بندهای توافقنامه جامع استراتژیک میان چین و عربستان که در این سفر امضا شده مربوط به قرارداد با غول فناوری چین یعنی هوآوی است. این موضوع از آنجا اهمیت دارد که هوآوی از سوی آمریکا و اروپا تحریم شده و همکاری با این شرکت نیز با فشارهای واشنگتن قطع شده است. اما زمینه کار این شرکت اکنون در خاورمیانه و به خصوص کشورهای عربی در حال
افزایش است.
آنچه تحلیلگران تاکید می‌کنند این است که چین برای توسعه اقتصادی خود به نفت عربستان متکی بوده و از سوی دیگر سعودی‌ها نیز با گسترش روابط با چین، سبد دیپلماتیک خود را به شکل بی‌سابقه‌ای تنوع بخشیده‌اند. از این رو عربستان تبدیل به بزرگ‌ترین شریک اقتصادی چین در منطقه خاورمیانه شده و آمارها نشان می‌دهد که در سال ۲۰۲۰ میلادی میزان صادرات عربستان به چین ۳۳/۴ میلیارد دلار (۷۴ درصد آن صادرات نفت) و صادرات چین به عربستان نیز ۳۱/۸ میلیارد دلار بوده است.
نگرانی‌های واشنگتن
نشانه‌هایی وجود دارد که نشان می‌دهد مشارکت دوجانبه در حال گسترش میان پکن و ریاض ابعاد امنیتی بیشتری نیز به خود می‌گیرد. در واقع یک اصل اساسی وجود دارد که همکاری دوجانبه میان کشورها ابتدا از حوزه تجارت و اقتصاد آغاز می‌شود و سپس با تعمیق آن به سایر حوزه‌ها از جمله همکاری‌های امنیتی و نظامی سرایت می‌کند.
حدود یک‌سال قبل شبکه خبری سی‌ان‌ان گزارش داد که چین در حال همکاری با عربستان برای تولید موشک‌های بالستیک است. همچنین چینی‌ها برای توسعه تسلیحاتی عربستان پهپادهایی به این کشور فروخته‌اند که نشان می‌دهد در بخش‌هایی که آمریکا حاضر به همکاری با سعودی‌ها نبوده، چینی‌ها سعی کرده‌اند این خلاء را پر کنند.
هر چند که بسیاری از کارشناسان چین فعلا قادر به پرکردن جای آمریکا در عربستان به لحاظ استراتژیک و امنیتی نبوده و نشانه‌ای هم از سوی پکن برای چنین اقدامی مشاهده نمی‌شود، اما آمریکایی‌ها نگرانی شدیدی از نحوه مناسبات نظامی و امنیتی چین با عربستان دارند. دلیل این نگرانی نیز آن است که چینی‌ها ملاحظاتی که کشورهای غربی بر سر یکسری از مسائل مانند حقوق بشر و محدودیت‌های مرتبط با سخت‌افزارهای نظامی دارند را نداشته و بسیار راحت‌تر در این زمینه با شرکای خود همکاری می‌کنند.
در این رابطه سفیر آمریکا در تونس معتقد است: هر چند که چینی‌ها نمی‌توانند جای آمریکا را در عربستان پر کنند، اما نمی‌توان مطمئن بود که در آینده چنین موضوعی رخ ندهد. به همین دلیل نباید از عمق مشارکت امنیتی عربستان و چین غافل شد.

معادله عربستان با آمریکا و چین
آرون دیوید میلر*
سعود الفیصل وزیر امور خارجه وقت عربستان سعودی در مصاحبه‌ای که در سال ۲۰۰۴ با روزنامه واشنگتن پست انجام داد گفت: وصلت عربستان و آمریکا به صورت ازدواجی کاتولیکی که تک‌همسری باشد نیست، بلکه یک ازدواج اسلامی است که در آن داشتن چهار همسر مجاز است. عربستان از آن زمان به دنبال طلاق از آمریکا نبود، فقط می‌خواست با سایر کشورها نیز وصلت کند. هر چند که پکن نمی‌تواند به طور کامل جایگزین آمریکا برای تامین امنیت در منطقه ناامن خاورمیانه شود، اما قطعا روزهای وابستگی تام و تمام سعودی‌ها به ایالات متحده نیز پایان یافته است. در واقع در دوران جنگ سرد جدید که شاهد افزایش تنش‌ها میان آمریکا با چین و روسیه هستیم، سعودی‌ها نه تنها از انتخاب یکجانبه یک طرف خودداری کرده، بلکه احتمالا تلاش می‌کنند به چین و روسیه نزدیک‌تر شوند. امروز در مقایسه با استقبالی که از شی و بایدن به عمل آمده، می‌فهمیم که روابط بن سلمان با جو بایدن چندان دوستانه نیست. ولیعهد سعودی تاکید کرده که برایش مهم نیست بایدن در موردش چه فکری می‌کند.
وقتی که عربستان تقاضای آمریکا در خصوص میزان تولید نفت در اوپک‌پلاس را رد کرد، این عمل از سوی محافل غربی به عنوان تقویت ماشین جنگی پوتین تعبیر شد. نکته جالب این است که بایدن قبل از سفر خود به ریاض در مقاله‌ای تصریح کرده بود که برای رقابت با چین لازم است روابط با عربستان بهبود یابد. اما از منظر بن سلمان قضیه به گونه‌ای دیگر رقم می‌خورد. او اکنون می‌تواند از کارت چین بهره‌برداری کند. سعودی‌ها سال‌هاست که روابط خود را با چین توسعه می‌دهند. این امری طبیعی است که وقتی قدرتی بزرگ یعنی ایالات متحده، قدرت کوچک‌تر را از اولویت خود خارج می‌کند، قدرت کوچک‌تر سعی کند با تنظیم مجدد روابط به دنبال سایر قدرت‌ها برای حفظ تعادل و جبران این قضیه باشد.
همچنین برای محمد بن سلمان، چین فقط اهرمی نیست که باید در برابر ایالات متحده به کار گرفته شود. چین اکنون بزرگ‌ترین شریک اقتصادی عربستان است که حجم تجارت آنها حتی از ایالات متحده نیز پیشی گرفته است. از سوی دیگر شی جین‌پینگ که از زمان شیوع همه‌گیری کرونا به ندرت به خارج از کشور سفر کرده، تصادفی نیست که عربستان را به عنوان یکی از مقاصد سفرهای خارجی خود برگزیده است.
در این رابطه هر چند که باید تاکید کرد که روابط واشنگتن و ریاض در شرف فروپاشی نبوده و آمریکا همچنان شریک کلیدی عربستان در مسائل امنیتی باقی می‌ماند، اما موضوع مشخص این است که دو کشور دیگر مانند سابق نبوده و عربستان آمریکا را برادر بزرگ‌تر خود نمی‌داند.
* عضو ارشد بنیاد کارنگی